Tema : Genetika hám násillik kesellikler

Tema : Genetika hám násillik kesellikler
Reje :

1. Genetika haqqında túsinik. Násillik kesellikler klassifikaciyası.

2. Násillik yamasa tuwma kesellikler. Daun keselligi. Sheremevskiy-Terner sindromi.
3. Násillik keselliklerdi aldın alıw ilajları.
4. Jaqın aǵayınlar arasındaǵı nekelerdiń salamatlıq ushın zıyanı haqqında maǵlıwmat.

Organizmdegi barlıq násillik maǵlıwmat -xromasomalar hám sitoplazmadaǵı genniń hámmesi kletka genitopi dep ataladı. Genotop organizmdegi tur hám individke tán barlıq násillik ayrıqshalıqlardıń rawajlanıw programmasın ózinde sáwlelendiredi.

Organizmdaǵı barlıq ishki hám sırtqı belgiler jıyındısı fenotip dep ataladı. Keńlew mániste-tiri zont genotiptiń sırtqı ortalıq penen óz-ara tásiri nátiyjesinde, sol organizmniń ósiwi hám rawajlanıwı processinde sırtqı hám bioximiyalıq ózgeshelik hámde belgiler qáliplesedi, olardıń jıyındisi bolsa fenotip dep ataladı.
Tiri janzatqa sırtqı sharayat faktorları óz tásirin ótkizsede, lekin olardıń fenotipin hámmeden kóbirek genotip belgileydi. Násillik keselliklerdiń kelip shıǵıwı olardıń ayriqshalıǵı XX ásirden baslap, genetika hám ózgeriwshenlik haqqındaǵı pán - genetikalıqa rawajlanǵannan keyin úyrenile baslandı.
Genetika -tiri organizmge tán barlıq fiziologikalıq ayrıqshalıqlar dene dúzilisi, elementlar almasinuwı, ózgeriwsheńlik, keselliklerge tosqınlıq hám basqa belgilerdi násilden-násilge ótkerip beriwden ibarat. Násillik kesellikler túrlishe keshedi, geyparaları kiyim-kenshek yamasa hádden tıs salmaqli ótedi. Násillik keselliklerdiń tómendegi túrleri parq etiledi:
1. Xromasoma kesellikleri
2. Elementlar almasiw
3. Immunitettiń ózgeriwine baylanıslı
4. Endokrin sistema iskerligine baylanıslı
5. Búyrek iskerliginiń aynıwına baylanıslı.
6. Nerv sistemasına baylanıslı násillik kesellikler.

Doun keselligi. Xromasoma kesellikleri.

Doun keselligin 1860 jılda Langdon Daun tariyplep bergen. Bul kesellikde jańa tuwǵan hár 700 - 900 balaǵa bir nawqas tuwrı keledi. Daun keselligine bárháma xromasomalar xojalıǵınıń anomaliyalari sebep boladı, yaǵnıy 21-xromasoma trisomiyasi, 15/21 yamasa 15 / 22 túrdegi translokasiyasi. Bul keselliklerde urıwlanǵan máyek kletkada 46 ornına 47 xromasoma boladı.
Bul kesellikte nawqastıń sırtqı kórinisi ayriqsha boladı : balanıń gellesi jalpaq, arqa tárepi tegis, sheke suyekleri aldınǵa shıqqan, burni kishi, onıń hasası bolsa keń, ústi tegis boladı. Bulardan tısqarı kózi qıysıq, qulaq sıpırası kishi, nawqastıń awızı yarım ashıq, tili qalıń hám kalta, onıń tereń hám kese ciziqlari boladı. Keyinirek barıp balanıń tisleri nadurıs ósiwi, tańlaydıń oǵada tereń bolıwı sıyaqlı belgiler kózge taslanadı. Bala qolınıń barmaqları úlken, shunataylardıń sırtqı tárepke qaray qayshiganligi, alaqandı tolıq kesip ótetuǵın kese sızıq bolıwı da tán belgiler bolıp tabıladı. Bunday nawqaslardıń bulshıq etleri shemirshekleri de kerip emes, sol sebepli olardıń bo'g'imlari oǵada jıldam boladı. Doun keselliginiń tiykarǵı belgilerinen biri intellektual hálsizlik esaplanadı Kópshilik balalarda júrek poroglari kóbirek ushraydı, olar hár - hil juqpalı keselliklerge beriluvchan boladı.

Jınıslıq xromasomalarning anomaliyasi Shereshi vekliy - Terner sindromi.

Shereshevskiy-Terner sindromi sol kesellikti tariyplab bergen ilimpazlar atı menen atalip, bópe qizlardıń ortasha 3000 nan 1 ewinde baqlanadı. Bul kesellikte karoinen 45, XO, yaǵnıy monosomiya X baqlanadı.
Bul kesellikte jınıslıq bóz ulıwma rawajlanbaǵan boladı, onıń ornın biriktiruvchi toqıma iyelegenligi baqlanadı. Finotipik tárepten olar hayal túsine iye. Usınıń menen birge hayallardıń tapaltas bolıp, áyne waqıtta olarda shala rawajlanıwdıń bir ádewir belgileri kózge taslanadı. Bunday nawqaslar perzent qaldırıwǵa uqıpsız bolıp tabıladı.
Násillik keselliklerdiń aldın alıw.
Násillik kesellikler qarsı gúresde profilaktika jetekshi orındı iyeleydi. Profilaktikalıq ilajlardı túrli jónelislerde ótkeriw múmkin. Mutatsiya procesiniń konkret mexanizmlerin úyreniw, radiatsiya dárejesi hám xar-qıylı mutagenlar tásiri ústinen qadaǵalaw ornatıw prifilaktik ilajlar turine kiredi. Házirgi waqıtta ribbiy-genetikalıq konsultatsiyalar ótkeriw násillik keselliklerdiń aldın alıwda júdá zárúrli áhmiyetke iye. Sol maqsette arnawlı medicinalıq -genetikalıq konsultatsiyalar jolǵa qoyılǵan yamasa iri emlew - profilaktika birlespeleri qasında medicinalıq -genetikalıq kabenitlar ashılǵan bolıp, olarda stitologik, bioximiyalıq hám immunologik tekseriwlerdiń arnawlı metodların qóllaw múmkinshilikleri bar. Prenatal diagnostikanı násillik keselliklerdiń aldın alıwda perspektivalı usıllardan dep esaplaw múmkin. Násillik nuqsanlı bala tuwılıwı gúman etilgende xomiladorlikning 14-16 háptesinde barıp amniosentez ótkeriledi hám qag'anoq suyıqlıgınan málim muǵdarda alınadı
Bul suyulikda xomila epiteliyning qabıqtan tazalanǵan kletkaları boladı. Bul materialdı tekseriw bala tuwılmasdanoq násillik kemshilik bar joq ekenligin anıqlaw imkaniyatın beredi. Házirgi waqıtta bul metod járdeminde elementlar almasinuva menen baylanıslı 50 den artıq násillik kesellik hám de barlıq xramosoma keselliklerin anıqlaw múmkin.
Geneologiya-grekshe genealogiya-urıwlas degen mánisti ańlatadı. Genealogiya, ata-teginiń shıǵısı boyınsha shejiresi, shejire-adamlardıń kelip shıǵıwı, ájdadları hám qan- aǵayınlıq baylanısları kompleksi. Ingliz antropologi F.geliton XIX ásir aqırlarında adamdaǵı túrli belgiler (atap aytqanda kesellikler) dıń nasaldan- naslge ótiw nizamlıqların anıqlaw ushın áwladlar shejiresin dúziwdi usınıs etdi..Bul geneologik mitoz dep atalib, adam genetikalıqasini úyreniwde tiykarǵı metodlardan biri esaplanadı.genetikanı bul jol menen úyreniw násillik keselliklerdi anıqlaw hám aldın alıwǵa járdem beredi. Bul metod shártli túrde 2 basqıshqa bólinedi : áwladlar shejiresin dúziw jáne onı genetikalıq analiz qılıw.
Jaqın úrim-putaqlar menen nekede bolǵanlar, qanlarınan rezus faktorlar bir-birine uyqas kelmaytuǵın er-hayallar, izbe-iz bala taslaǵan yamasa chaqalogi ólik tuwılǵan áyellerden násillik kemshilikke iye zurriyot dúnyaǵa keliw havfi bar, sol sebepli olar medika-genetikalıq konsultatsiyadan ótiwleri kerek. hozurgi waqıtta balalardıń ólik tuwılıwı hám óz-ózinen bala túsiwinde xromasoma anomaliyalarining zárúrli rol oynawı tastıyıqlap berilgen.
Bulg'usi zurriyotning kesellikke yu'liqish havfi onı júzege keltiretuǵın násillik sebep qaysı dárejede kúshli ekenligine baylanıslı. Potologik gen doninantlik jaǵdayına ótkende 50 % balalar kesel tuwıladı hám olardaǵı kesellik násil suradi. Qalǵan 50 % balalar bolsa soppa - sag' boladı hám ózlerinen saw zurriyot dúnyaǵa keledi.
Potologik gen autosom - regissevlik jaǵdayında násilden - násilge ótkende áke - da ana da geterozigotali mutant genge iye bolsa, balalardıń 25 % (gomozigotli), 50% fonotipik tárepten saw, sol mutant gen boyınsha geterozigotali boladı, bul gen keyingi áwladlarǵa ótiwi múmkin, qalǵan 25% balalar bolsa kesellikten holi bolıp tabıladı. restessiv jaǵdayda ótetuǵın kesellikleri bar jaqın aǵayınlardıń óz-ara qız alıp qız beriwi abırjı esaplanadı.
Házirgi dáwirde medicinamız aldında turǵan tiykarǵı wazıypalardan biri jaqın aǵayınler arasındaǵı nekelerden kelip shıǵıp zıyanlı aqıbetler, tásirler esaplanadı. Bul keselliklerdiń aldın alıw ushın medicina -genetikalıq konsultatsiyalari, reproduktivlik oray, skliring orayları iskerlik kórsetip atır.

Ádebiyatlar.

1. Sadıqov K. S. “Oqıwshılar fiziologiyasi hám gigiyenasi” T. Oqıtıwshı 1992 jıl.
2. Galperin S. N. “Balalardıń fiziologikalıq qásiyetleri” M. Prosveshenie.
3. Temkin B. N. “Mektep gigiyenasi” T. Oqıtıwshı 1972 jıl.

Internet saytlar
https://Ziyo.uz
https://fayllar.org