Tema: tarmaqlanbagan dasturler bitler esabi

TEMA: TARMAQLANBAGAN DASTURLER BITLER ESABI
Joba
1.Dástur hám dasturler haqqında
2. Informaciya túrleri
Ádebiyatlar:

Kompyuter texnikasınan nátiyjeli paydalanıw eki bólim — texnikalıq hám programmalıq támiynattıń tıǵız baylanıslılıǵın talap etedi. Bul ajıralmaslıq kompyuter texnikalıq támiynatınıń jedel pát biIan rawajlanıwlasıp barıwına uyqas programmalıq támiynattıń da keskin pát menen rawajlanıwına sebep boladı, hám kerisinshe. Óytkeni málim, uyqas programmalıq támiynatsız hár qanday kompyuter “qımbat bahalı oyınshıq bo'lip” qolaveradi. Aldınǵı sabaqlarda máselelami kompyuterde sheshiwde kerek bolatuǵın obiekt, model hám algoritm túsinikleri haqqında maǵlıwmat aldıńiz. kompyuterde qandayda bir máseleni sheshiw ushın aldın onıń modeli hám algoritmı dúziledi, keyin usı algoritm málim bir nızam -qaǵıydalar tiykarında kompyuter túsinetuǵın tilde kórsetpe hám buyruglar formasında jazıladı. Payda bolǵan kompyuter túsinetuǵın tildegi tekst programma teksti, algoritm bolsa programma dep ataladı. Kompyuter ushın programma dúziw procesi programmalastırıw hám programma dúzetuǵın kisi programmist dep ataladı. Kompyuter túsinetuǵın til bolsa programmalastırıw till dep ataladı.

Tómen dárejedegi programmalastırıw tilleri kompyuter qurılmaları menen tikkeley baylanıslı bolıp, buyrıqlar arnawlı nomer (kod ) lar járdeminde jazıladı. Bul sıyaqlı buyrıqlardan shólkemlesken programmalar úlken kólemli ulami tahrir qılıw talay qıyınshılıqlı jumıs esaplanadı. Dáslepki elektron esaplaw mashinalarında máselelerdi sheshiw ushın áne sonday buyrıqlar járdeminde programmalar dúzilgen. Dásterlash tilleri tariyxınan. Programmalastırıw tilleri, tiykarlanıp, ekinshi jáhán urısınan keyin jaratıla baslandı. Biraq onıń baslanıwı tariyxı talay uzaq jıllarǵa barıp taqaladı. Antologik qazilmalarda tabılǵan ılaydan islengen ıdıs taxtachada bunnan 3800 jıl aldın (eramızdan aalgi 1800-jıllar ) Bobilda procent menen baylanıslı quramalı ámeller algoritmı kettirilgan. Ol jaǵdayda anıq másele islengen bolıp eger bundoy ónimi jılına 20% ten asıp barsa, onıń muǵdarı eki ret ósiwi ushın neshe jıl hám ay kerek algoritmı dúzilgen. XIX asirde fransuz oylap shıǵarıwshısı Jozef Mari Jakkar 1804-jılda juqa shúberek islep shıǵıw processinde to'quv qozaqları ushın perfokartani eslatuvchi qayıs isletgen hám usınıń menen perfokartaga tıykarsolgan edi. 1836 -jılda ingliz alımı Chartz Rebbij házirgi kompyuterlerdiń tikkeley ájdadi bolmish analitik mashina óndiriske kirdiler hám bıyt máseleni teoriyalıq hal etdi. Bul mashinanıń tiykarǵı ózgesheligi onıń programma tiykarında islewi hám esap -kitap nátiyjelerin “eslab” qalıwında edi.
1843-jılda ingliz matematigi Ogasta Áke Bayron (Lavleys) — shayır lord Bayronning qızı analitik mashina buyruglar tiykarında islewi kerekligin aytıp ótdi. Ol berilgen shártler atqarılmagunga shekem qádemler izbe-izligin támiyinleytuǵın buyrıqlardı jazdı. Áne sol jaǵday menen ol programmalastırıw tiline tiykar salındı. Usı hám basqa jańa ashılıwlar kompyuter jaratılgach, olardı isletiw ushın zárúr bolǵan til jaratılıwın talap etdi. Áke Lavleys Programma dúziwdi ańsatlastırıw maqsetinde insan tiline jaqın bolǵan buyrıqlar sistemasın qóllaw máselesi qoyıldı hám sheshildi. Bul sıyaqlı programmalastırıw tilleri orta dárejedegi programmalastırıw tilleri (geyde assembler-lar) dep yuritila baslandı. Bunday tillerge AvTOKOD-BEMSH, AvTOKOD-MADLEN hám basqalar kiredi. Olar BESM-6, Minsk-22, Minsk-32, IBM-360 elektron esaplaw mashinalarında qollanildi. Mısalı, ST 5, BSUM ańlatpa 5 nomerin BSUM dep atalǵan yacheykaga “jaylastırilsin” (ST-store-jaylastırıw ) degen buyrıqtı beredi. Yugori dárejeli programmalastırıw tileridagi kórsetpeler insan tiline jaqın bolǵan sózler majmuyidan ibarat. Olar járdeminde ámellerdi orınlaw tómen dárejedegi tillerden kóre jeńil bolıp, programmistten derlik adresler hám qurılmalar menen tikkeley baylanıslı informaciyalardı biliw talap etilmeydi. Bul tilde dúzilgen programmalami kompyuterler atqara alıwı ushın translyatorlar dep atalıwshi arnawlı programmalar cifrlı kóriniske jetkezip beredi.
Keyingi jıllarda júdá kóp joqarı dárejedegi programmalastırıw tilleri islep chkprilgan belib, olar qatarına Pascal, Áke, KARAT, C++, Delphi, visual Basic Application, Java sıyaqlı altınma qosıw múmkin. Házirgi kúnde islep shıǵılıp atırǵan programmalastırıw tilleri qandayda bir baǵdardaǵı máselelerdi sheshiwge mólsherlengen bolıp, olardı obiektke yo'nattirilgan programmalastırıw tilleri dep ataydılar. Tómendegi kestede programmalastırıw till rawajlanıwı tariyxınan maǵlıwmat berilgen.
Búginge shekem islep shıǵarılǵan programmalastırıw tillerinen keń tarqalǵanı Paskal (Pascal-ing. tili) programmalastırıw tili bolıp tabıladı. Paskal programmalastırıw tili 1969 -jıl Nikalas virt tárepinen islep shıǵıldı. Paskal tili programmalastırıwdı úyretiw maqsetinde islep shıǵılǵan bolsada, joqarı maman programmistler arasında keń tarqaldı. Álbette nátiyjeli programmalastırıw tilleri ózgeriwsiz qalmaydı. Usınıń sebepinen de túrli marka daǵı kompyuterler ushın Paskal tiliniń olarǵa maslastırılǵan ańızları islep shıǵılǵan bolıp, olar Paskal tiliniń baslanǵısh naqlidan parıq etiwi múmkin.
Informaciya texnologiyası - bul bir shınjırǵa birlesken, informaciyanı jıynaw, qayta islew, saqlaw, tarqatıw jáne sawleleniw, usınıń menen birge informaciyanıń isenimliligin hám operativligin asırıw processleri, miynet ónimliligin arttırıw maqsetinde informatsion resurstan paydalanıwdı támiyinleytuǵın usıllardı islep shıǵıw processleri hám programmanı texnikalıq qurallarınıń jıyındısı bolıp tabıladı.
Jámiyeti informaciyalastırıw orınlarda insaniyat iskerliginiń barlıq social áhmiyetke iye bolǵan kórinislerinde isenimli informaciya hám ónimli maǵlıwmatlardan tolıq hám zamanagóy tárzde paydalanilishga qaratılǵan ilaj - ilajlar informatsion mámleket degi barlıq paydalanıwshılarǵa infrastruktura túsinigi astında informaciya esaplaw resursları hám avtomatlasqan baylanıs sisteması keń kólemde qollanılatuǵın bazada jańa ATdan paydalanıw múmkinshiligin beretuǵın informaciya támiyinlov strukturası túsiniledi.
Informaciya túrleri Tekst - bul maǵlıwmatlardı ańlatıw forması bolıp, ol mazmunan birden-bir, pútin hám saylanǵantilning belgileri izbe-izliginen ibarat
Informaciya túrleri
Tekst - bul maǵlıwmatlardı ańlatıw forması bolıp, ol mazmunan birden-bir, pútin hám saylanǵantilning belgileri izbe-izliginen ibarat. Tekst hújjet tiykarı bolıp tabıladı.
Suwret- bul qandayda bir waqıya, hádiyse yamasa processlerdiń ózinde kórsetilgen súwret bólekleri hám reńlerinen ibarat maǵlıwmat bolıp tabıladı. Foto, tábiyat kórinisi, matematikalıq funksialar grafigi hám soǵan uqsas maǵlıwmatlar esaplanadı.
Animatsiya málim tezlikte suwretlerdi almastırıw jemisi bolıp tabıladı. Bunda málim waqıt aralıǵinda, málim sandaǵı birdey ólshemge iye bolǵan suwretler operativ almastırıladı.
Maǵlıwmatlardıń ólshew birlikleri
Maǵlıwmatlardıń ólshew birlikleri
Maǵlıwmatlardı usınıwdıń kóplegen sistemaları bar. Esaplaw texnikasında qabıl etilgen eń kishi informaciya birligi bıyt dep ataladı. Bıyt eki baha qabıllawı múmkin: 0 hám 1.
Haqıyqattan da, bir bıyt ózinde minimal informaciya tasıydı. Ádetde, onı qosılǵan (1 jaǵday ) yamasa óshirilgen (0 jaǵday ) bolıwı múmkin bolǵan lampochkaga teńlestirediler.
Geyde onı óshiriw-qosıw apparatılga uqsatadılar : " qosılǵan" jaǵdayı 1, óshirilgani - 0. Informatsiyaning eń kishi birligi - bul bıyt (b).
8 bıyt 1 Báyit esaplanadı hám bir simvol yamasa hárip menen ústpe-úst túsiwi múmkin.
Eń kishi ólshem birligi báyit esaplanadı
Eń kishi ólshem birligi báyit esaplanadı. Ádetde, bir báyit menen tekst informaciyasınıń bir belgisi kodlashtirilishi sebepli tekst hújjetler ushın báyitler degi ólshem belgilerde kórsetilgen leksik kólemge muwapıq, uyqas muǵdarda boladı (UNICODE universal kodlastırıw házirshe bunnan tısqarı ).
Úlkenlew ólshem birligi kilobayt (Kbayt) bolıp tabıladı. Shártli túrde 1 kilobaytni shama menen 1000 baytqa teń deyiw múmkin. Shártlilik usınıń menen baylanıslıki, ekilik nomerler menen isleytuǵın esaplaw texnikası ushın, nomerlerdi ekinshi dárejesi kórinisinde usınıw qolaylaw hám sol sebepli bul kriteryadan kelip shıǵıp esaplasak, rasında 1 Kbayt 210 báyit (1024 báyit) ga teń boladı. Kilobaytlarda maǵlıwmatlardıń salıstırǵanda onsha úlken bolmaǵan kólemleri olshenedi. Mashinkada basılǵan, formatlastırılmaǵan bir bet tekst 2 Kbaytga jaqındı quraydı dep shártli túrde esaplaw múmkin.
Talay irilew ólshew birlikleri mega-giga-tera perfikslari qosıp payda etinadi. Bunday úlkenlew birliklerge házirshe ámeliy mútajlik joq.
1 Mbayt = 1024 Kbayt = 1020 báyit.
1 Gbayt = 1024 Mbayt = 1030 báyit.
1 Tbayt = 1024 Gbayt = 1040 báyit.
1 Pbayt = 1024 Tbayt = 1050 báyit.
Tekst maǵlıwmatların kodlastırıw
Tekst maǵlıwmatların kodlastırıw. Eger álippediń hár bir belgisine málim bir pútkil sannı uyqas qóysaq (mısalı, tártip nomeri), ekilik kod járdeminde tekstli informaciyanı da kodlastırıw múmkin. 256 túrli belgin kodlastırıw ushın segizta ekilik razryad jetkilikli bolıp tabıladı. Bul 8 bitni túrlishe kombinatsiyalashtirib, orıs hám ingliz álippeleriniń kishi hám úlken (bas hárip mánisinde) belgilerin da, sonıń menen birge, tinish belgilerin, tiykarǵı arifmetik ámeller belgilerin hám ayırım umum qabıl etilgen belgilerdi, mısalı, § belgisi, ańlatıw ushın jetkilikli bolıp tabıladı.
Texnikalıq tárepden bul júdá ápiwayı kórinedi, biraq hámme waqıt jetkilikli dárejede quramalı bolǵan shólkemlestirilgen máseleler ámeldegi bolıp kelgen
Texnikalıq tárepden bul júdá ápiwayı kórinedi, biraq hámme waqıt jetkilikli dárejede quramalı bolǵan shólkemlestirilgen máseleler ámeldegi bolıp kelgen. Esaplaw texnikası rawajlanıwınıń birinshi jılları bul qıyınshılıqlar zárúr standartlardıń joq ekenligi menen baylanıslı bolǵan, házirgi waqıtta bolsa, kerisinshe, máseleler bir waqtıniń ózinde ámel etiwshi hám bir-birin biykar etiwshi, bir-birine qarsı keliwshi standartlardıń kópligi sebepli júzege kelgen. Dúnya tekstli maǵlıwmatlardı birdeyde kodlashtirishi ushın, kodlashtirishning birden-bir kestesi kerek, onı jaratıw milliy álippelerdiń belgileri ortasındaǵı qarama-qarsılıqlar, sonıń menen birge, korporativ túrdegi qarama-qarsılıqlar sebepli házirshe múmkin bolmay turıptı.
Informaciyanı alıw. Hár qanday predmet salasında obiektlerde yamasa olar ushın atqarılatuǵın processler hám funksiyalar, obiektler hám olardıń ózgeshelikleri maǵlıwmatlar dáregi boladı
Informaciyanı alıw. Hár qanday predmet salasında obiektlerde yamasa olar ushın atqarılatuǵın processler hám funksiyalar, obiektler hám olardıń ózgeshelikleri maǵlıwmatlar dáregi boladı. Hár qanday predmet salasın úsh qıylı: real, formal hám informaciya kórinisinde usınıw múmkin. Sol munasábet menen informaciyanı alıw procesin úsh qabatlı filtrden ótkeriw dep qaraw múmkin. Bunda tuwrı usınıw (sintaktik bahalılıq ), mánislik bahaliligi (semantik), qarıydar bahaliligi (pragmatik) ni bahalaw ámelge asıriladı.
Informaciyanı alıwda maǵlıwmatlardı analiz qılıw túrli metod hám formaları zárúrli orın iyeleydi:- qanday da waqıyaǵa baylanısqan assotsiatsiyalarni qıdırıw ; - waqıt boyınsha waqıyalar izbe-izligin tabıw ; -…
Informaciyanı alıwda maǵlıwmatlardı analiz qılıw túrli metod hám formaları zárúrli orın iyeleydi:
- qanday da waqıyaǵa baylanısqan assotsiatsiyalarni qıdırıw ;
- waqıt boyınsha waqıyalar izbe-izligin tabıw ;
- rawajlanıwǵa jaǵdaydıń kereklilik parametrlerin (tásirin) bahalaw ;
- shegaraların (kriteriy) qıdırıw jolı menen obiekt (waqıya, jaǵday, process) ni ol yamasa bul taypaǵa ajıratıw múmkin bolǵan taypalaw ;
- obiektlerdi qanday da belgilerine tiykarlanıp gruppalaw ;
- waqıya hám jaǵdaylardı shama qılıw (prognozlaw ).
Kóplegen predmet tarawları ushın informaciya dárekleriniń hár túrliligi xarakterli bolıp tabıladı
Kóplegen predmet tarawları ushın informaciya dárekleriniń hár túrliligi xarakterli bolıp tabıladı. Házirgi kúnde bul mashqalanı sheshiwdiń jollarınan biri keń tarqalǵan obiektke-baǵıtlanǵan jantasıw esaplanadı. Onıń tiykarǵı jaǵdayların qısqasha kórip shıǵamız.
Obiektke-baǵıtlanǵan jantasıw tiykarında ajıratıw tómendegi tiykarǵı túsiniklerden ibarat :
obiekt, klass, úlgi.
Obiekt - bul real turmıstıń birdey xarakteristika hám nızamlarǵa iye bolǵan predmetleri kompleksi
Obiekt - bul real turmıstıń birdey xarakteristika hám nızamlarǵa iye bolǵan predmetleri kompleksi. Obiekt bunday jıynaqtıń uǵımsız elementin ańlatadı. Obiekttiń tiykarǵı xarakteristikası onıń atributları (ózgeshelikleri) quramı esaplanadı. (Atributlar - bul olardıń dáldalshılıǵı járdeminde basqa obiektler ózgesheliklerin bayanlaw qaǵıydaların beriw múmkin bolǵan arnawlı obiektler bolıp tabıladı.)
Obiekt úlgisi - bul jıynaqtıń anıq elementi. Mısalı, avtomobildiń mámleket nomeri obiekt bolıwı múmkin. Bul obiekttiń úlgisi anıq nomer - 10 I 8745. Klass - bul real turmıstıń quramı hám ulıwmalıǵı menen baylanısqan elementleri kompleksi. Klass elementi - berilgen jıynaqtıń anıq elementi bolıp tabıladı. Mısalı, avtomobillerdi dizimge alıw nomerleri klası.
Informaciyanıń artıqmashlıǵın kemeytiw ushın «boyitish» processinden paydalanıladı
Informaciyanıń artıqmashlıǵın kemeytiw ushın «boyitish» processinden paydalanıladı. Mısalı, kárxana xızmetkerleri dizimin kompyuterde saqlawda ayırım jaǵdaylarda famılıyalarınıń baslanǵısh ush hárıbin kirgiziw jetkilikli.
Informaciyalardı bayıtıw usılları ishinde strukturalıq, statistikalıq, semantik hám paragmatik bayıtıwlardı ajıratıw múmkin.
Strukturalıq bayıtıwda talap etilgen anıqlıq, informaciya dárekleriniń xizmet kórsetiw tezligi hám analiz qılınıp atırǵan process chastota spektrine baylanıslı bolǵan informaciyanı ańlatiwshı parametrlerin ózgertiw názerde tutıladı
Strukturalıq bayıtıwda talap etilgen anıqlıq, informaciya dárekleriniń xizmet kórsetiw tezligi hám analiz qılınıp atırǵan process chastota spektrine baylanıslı bolǵan informaciyanı ańlatiwshı parametrlerin ózgertiw názerde tutıladı.
Statistikalıq bayıtıwda statistikalıq maǵlıwmatlardı jıynash, jıynanǵan maǵlıwmatlardan saralanganlariga qayta islew ámelge asıriladı.
Semantik bayıtıw informaciyanıń mazmunın, esaplawlar hám xabar beriwler, túsiniklerdi ajıratıw hám klassifikaciyalaw, logikalıq formalardı minimallashtirishni ańlatadı. Semantik bayıtıw nátiyjesinde ishlov berilip atırǵan yamasa uzatılıp atırǵan informaciyanı ulıwmalastırıwǵa hám odaǵı logikalıq qarama-qarsılıqlardı joytıwǵa eriwiladi.
Paragmatik bayıtıw sheshim qabıllaw ushın informaciyanı qóllawda zárúrli basqısh esaplanadı. Alınǵan informaciyalardan paydalanıwshı maqset hám wazıypalarına uyqas keliwshi eń zárúrleri tańlap alınadı.
Qadaǵalaw sorawları : Informatika neni uyretedi?
Qadaǵalaw sorawları :
Informatika neni uyretedi?
Informatika pániniń predmeti hám wazıypası neden ibarat?
Qanday maǵlıwmatlar informaciya dep ataladı?
Informaciyanı uzatıw usıllardı aytıń.
Bıyt-báyit túsiniklerin anıqlama berń.
Informaciya haqqında maǵlıwmat beriń?
Informaciyanı qanday qabıllaw hám saqlaw kerek?
Informaciya texnologiyaların joqarı nátiyje menen qanday isletiw múmkin?
Jańa informaciya texnologiyaları quralların jaratıw ushın basqa pán jetiskenliklerinen qanday paydalanıw kerek?
Programmalar járdeminde texnikalıq qurallardı qanday basqarıw kerek?
Qayta islep atirǵan informaciya túrine kóre esaplaw texnikası neshe túrge bólinedi?
Ádebiyatlar:
Ǵulomov S. S. hám basqalar. Informaciya sistemaları hám texnologiyaları. Sabaqlıq. Tashkent, “Shıǵıs”, 2000.- 180 b.
Mamarajabov M., Tursunov S. Kompyuter grafikası hám Web-dizayn. Sabaqlıq. T.: “Cholpan”, 2013.- 350 b.
Aripov M., Fayziyeva M., Dottayev S. Web texnologiyalar. Oqıw qóllanba. T.: “Filosoflar jámiyeti”, 2013.- 204 b.
Ólmesev R., Xatkerhmedova N., Primkulova A. Informatika. Oqıw qóllanba. T.: TDPU, 2016.- 200 b.
Rixsiboyev T., Rixsiboyeva X., Tursunov S. Kompyuter grafikası. Sabaqlıq. Tashkent: “Oylaw qanati”, 2018.- 304 b.
Tursunov S., Názerov I. Tálimde informaciya texnologiyaları. Sabaqlıq. Tashkent: “Ádebiyat ushqınlari”, 2019. 1-úshek,- 262 b.
Tursunov S., Názerov I. Tálimde informaciya texnologiyaları. Sabaqlıq. Tashkent: “Ádebiyat ushqınlari”, 2019. 2-úshek,- 300 b.