Tema: Ózbekstanda qádimgi dáwir mámleketshiligimiz tariyxi.

---

Tema: Ózbekstanda qádimgi dáwir mámleketshiligimiz tariyxi.
(B.e.sh. IV-eramizdiń IV ásirleri) 
Ózbekstanda áyyemgi jergilikli mámleketshilik tariyxinda Qanǵ, Davon 
hám Xorezm mámleketleri mámleketshiliginiń áhmiyeti. 
Reje: 
1. Qan
ǵ mámleketi mámleketshiligi tariyxi. 
2. Ózbek xalqi mámleketshiligi tariyxinda Davon (Fer
ǵana) mámleketiniń tutqan 
orni. 
3. A`yyemgi Xorezm mámleketshiligi tariyxi. 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T., Sharq 1998 
2. Karimov I.A. O`zbekstoning o`z istiqlol va taraqiet yo`li. T.,»O`zbekston»1992 
3. O`zbek xalqi va davlatchiligi tarixi kontseptsiyasi.\O`zbekston tarixi. 1999 yil 1-
son. 
4. Azamat Zie. O`zbek davlatchiligi tarixi. T., Sharq 2000 
5. Sagdullaev A. Va boshq. O`zbekston tarixi: davlat va jamiyat tirqqieti. T., 
«Akademiya» 2000. 
6. Qudratov S. Markaziy Osie xududlarida ilk davlatlarning paydo bo`lishi. 
Guliston 1998 
7. Sagdullaev A.S. Qadimgi O`zbekston ilk ezma manbalarda. T., O`qituvchi, 1996 
8. Shamsutdinov R., Karimov SH., Xoshimov S . Vatan tarixi. T.Sharq. 2016 
9. Eshov B. O`zbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixi. Toshkent - 2012 
Ózbekstanda áyyemgi jergilikli mámleketshilik tariyxi Qan
ǵ, Dovon, 
Xorezm mámleketleri rawajlaniwi menen óz-ara baylanisadi. Qan
ǵ mámleketi 
b.e.sh. III-ásirdiń baslarinda payda bol
ǵan.
Qan
ǵ mámleketiniń payda boliwiniń tiykarǵi sebeplerinen biri sirtqi áskeriy 
hújimlerden qor
ǵaniw zárúriyati bolǵan. B.e.sh. 329-jilda Iskender áskerleri 
Bekabad hám Xojend arali
ǵinda sirdáryadan keship ótip, basqinishiliq qilǵaninan 
jergilikli xaliq o
ǵan qarsi qatti qarsiliq kórsetken. iskender artqa qaytiwǵa hám 
Xojend jaqininda Aleksandriya Esxata qalasina tiykar saliw
ǵa májbúr bolǵan edi. 
Bul haqqinda Kvint Kurtsiy Ruf óz shi
ǵarmasinda esletip ótedi. («Makedonskiy 
tariyxi» shi
ǵarmasi)
B.e.sh. II hám I ásirde Qan
ǵ mámleketiniń terretoriyasi keńeyip, Tashkent 
úlkesi, Sirdáryaniń orta aǵimindaǵi jerler, Talas oazisi hám Chu dáryalardiń 
tómengi a
ǵimindaǵi jerlerdi óz quramina kiritedi. Qanǵ mámleketiniń eki paytaxti 
bolip, biri Qan
ǵdez (Aq qorǵan) hám ekinshisi Otirar bolǵan. 
Qan
ǵ mámleketi xalqi quramin tiykarinan diyxanlar hám sharwashilar 
qura
ǵan. Ortaq xaliq qalalarda hám oazislerde jasap, diyxanshiliq, ónermentshilik 

---

hám sawda menen shu
ǵillanǵan. Dasht rayonlardan bolsa sharwashiliq 
rawajlan
ǵan. 
B.e.sh. II ásirlerde Qan
ǵ qáwimleri eń qúdiretli mámlekt birlespesine 
aylanadi. Olardiń húkimdarlari óz atlarinan teńgeler shi
ǵaradi. Qanǵ mámleketiniń 
ekonomikaliq rawajlaniwina Ulli Jipek joliniń mámleket terretoriyalarinan ótken 
arqa tarma
ǵi úlken tásir ótkizedi. Qanǵ mámleketi b.e. III ásirine kelip bóleklenip 
ketedi.
Ózbek xalqi mámleketshiligi tariyxi boyinsha kem úyrenilgen máselelerden 
biri Davon mámleketi tariyxi bolip esaplanadi. Qitay dereklerinen Davan ati menen 
atal
ǵan mámleket basqa dereklerde Parkana, Fragana kibi bir qansha atlar menen 
júritilgen. Davan mámleketi shama menen b.e.sh. III ásirde payda bol
ǵan. 
Dereklerge kóre, Far
ǵona-Dovon mámleketinde 300 miń xaliq jasaǵan hám bul 
jerde 70-jaqin úlken-kishi qalalar bol
ǵan. Qalalar arasinda Ershi qalasi óz aldina 
áhmiyetke iye bolǵan hám mámleket paytaxti esaplanǵan.
B.e.sh. 104-101 jillarda Qitay áskerleri júris qilip, Ershidi basip al
ǵan 
waqitta Dovonliqlar
ǵa Qanǵ mámleketi áskerleri járdemge jetip keldi hám eki 
ortada dúzilgen pitim shártnamasina kóre qitayliqlar Davon mámleket 
terretoriyalarinan shi
ǵip ketedi.
Fer
ǵana oazisi terretoriyalarinan áyyemgi dáwirge tiyisli úy-qorǵanlar, 
awillar, qalalar qarabalari tawip úyrenilgen. Dovon mámleketiniń tiykar
ǵi xalqi 
diyxanshiliq, ónermentshilik, sawda-satiq penen shu
ǵillanǵan. Dovon diyxanlari 
arpa, shali, biyday hám beda jetilistiriwde belgili bol
ǵan. Baǵshiliq hám 
júzimshilik keń tarqal
ǵan. 
Fer
ǵana – Dovon mámleketiniń ózine tán bayliqlardan biri óziniń «ushar» 
atlardi qol
ǵa kiritiw bolǵan. Dereklerge kóre Qitay imperatorlariniń Davonǵa 
basqinshiliq uyimlastiriwiniń tiykar
ǵi sebeplerinen biri de usi «ushar» atlardi 
qol
ǵa kiritiw bolǵan.
Davon mámleketi Qitay, Hindistan hám basqa Shi
ǵis mámleketleri menen 
alip barilatu
ǵin xaliq araliq sawdada áhmiyetli orin iyelegen.
Davon mámleketi b.e. II ásirine shekem jasa
ǵan.
B.e.sh. IV-II ásirlerde áyyemgi Xorezm 
ǵárezsiz mámleket bolip, Iskender 
Salavkiyler, Grek-Baktriya mámleketleri quramina kirmegen. Bunday siyasiy 
qolayliq Xorezmde ózine tán jergilikli mámleketshilik dizimine iye bol
ǵan 
mámlekettiń qáliplesiwinde áhmiyetli faktor boldi. Iskender Orta Aziyaniń qubla 
terretoriyalarinda húkimranliq qil
ǵan waqtinda Xorezmde Farasman atli adam 
patshaliq qil
ǵan. Grek tariyxshisi Arrian Farasmanniń Iskender menen pitim 
dúzgenligi haqqinda ma
ǵliwmat qaldiradi. (Aleksandr júrisleri shiǵarmasi) 
Xorezmnen tawip úyrenilgen áyyemgi qala qarabalarinan ózgeshelikler bul 
jerde bekkem mámleketshilik dizimi dúzilgenliginen derek beredi. Usinday 
qalalardiń biri-Janbas qala bolip tabiladi. Bul qala dúzilisine kóre tuwri 

---

tórtmúyeshli bolip, eki qatar qor
ǵaniw diywallari menen orap alinǵan hám 
diywallarda tesiksheler bol
ǵan. Janbas qala eki bólimnen ibarat bolip, bir 
bóliminde 
Ǵot úyleriǴ ibadatxanalar, ekinshisinde xaliq turar jaylari bolǵan.
Qoyqiril
ǵan qala qarabalari basqa qalalardan parqli ráwishte, tiykarǵi qurilis 
aylanba kóriniste bolip, qurilistiń orayinda
ǵi imarat eki qabatli bolǵan. Sol 
imarattiń ózi soniń menen bir waqitta observatoriya waziypasin da atqar
ǵan. 
Topiraq qala tuwri múyeshli qor
ǵaniw diywallari menen orap alinǵan bolip, 
diywallar qam gerbishten hám onda tesiklsheler menen birge minaralar da bol
ǵan. 
Topiraq qala Xorezm húkimdarlari rezidentsiyasi waziypasin atqar
ǵan. Bul jerde 
Xorezm mámleketi shaxlari basqariwina tiyisli bir qansha materialliq derekler hám 
de húkimdarlardiń arxivleri hújjetlerinen úlgiler tabil
ǵan.
Xorezm mámleketiniń xojaliq turmisinda diyxanshiliq hám ónermentshilik 
tiykar
ǵi orin iyelegen. Eramizdiń dáslepki ásirlerinde bul jerde gúmishám mis 
teńgeler basip shi
ǵarilǵan. Sonday-aq Xorezmnen Orta Aziyadaǵi eń áyyemgi 
jaziw úlgileri de tawil
ǵan bolip, olar b.e.sh. V-IV ásirlerge tiyisli aramey jaziwlari 
tiykarinda qáliplesken. 
Qan
ǵ, Dovon hám Xorezm mámleketlerindegi mámleketshilik dizimi xojaliq 
turmisiniń rawajlanip bariwi keyingi jillarda Ózbekstanda júzege kelgen 
mámleketlerdiń rawajlaniwina da óz tásirin ótkizgen hám olardiń keyingi 
basqishlar
ǵa kóteriliwindegi áhmiyetli faktorlardan bolǵan.