Test topshiriqlari
Download 32.87 Kb.
|
O'zbek dialektologiyasi Filol va tillar O'zbek 3 k
|
Termiz davlat universiteti Denov filiali Pedagogika fakulteti Filologiya va tillarni o’qitish: o’zbek tili ta’lim yo’nalishi 2- kursda o’tiladigan O’zbek dialektologiyasi fanidan TEST TOPSHIRIQLARI 1. Hozirgi o‘zbek adabiy tili uchun qaysi lahjaga kiradigan shevalar asos qilib olingan? *qarluq lahjasi qipchoq lahjasi o‘g‘uz lahjasi qarluq va qipchoq lahjasi 2. Sifatlovchi o‘z sifatlanmishiga qanday yo‘l bilan birikadi? moslashuv yo‘li bilan *bitishuv yo‘li bilan boshqaruv yo‘l bilan bitishuv yoki boshqaruv yo‘li bilan 3. Ma’lum hududdagina ishlatilib, faqat shu yerda yashovchi kishilarga tushunarli bo‘lgan so‘zlar qanday nomlanadi? atamalar paronimlar terminlar *shevaga xos so‘zlar 4. Xalq shevalari adabiy tildan qaysi jihatlari bilan farq qilishi mumkin? fonetik jihatdan leksik jihatdan grammatik jihatdan * A) B) C) 5. Lahja atamasi qanday tushunchani anglatadi ? ma’lum shevaning kichik bir qismi *bir-birga yaqin bo‘lgan shevalar yig‘indisi «sheva» atamasi sinonimi sifatida ishlatiladi xalq tilining ma’lum bir meyorlarga keltirilgan shakli 6. Turkiy xalqlar qaysi asrlarda Urxun- Enasoy yozuvidan keng foydalanganlar? II-III asrlarda *V-VIII asrlarda VI-XI asrlarda VII-XI asrlarda 7. Xalq shevalarning qanday shakli mavjud? *faqat og‘zaki shakli faqat yozma shakli adabiy til shakli umumxalq tili va adabiy tili shakli 8. Sirg‘aluvchi tovushlar ko‘rsatilgan qatorini aniqlang? sh, j, q *s, z, sh p, ch, dj m, n, h 9. Sirg‘aluvchi J tovushini ifoda etuvchi so‘zlar qatorini aniqlang? jimjit, g‘ijjak jo‘yak, garaj *vijdon, ajdod jumla, janob 10. -M egalik qo‘shimchasining vazifasi to‘g‘ri ifodalangan javobni belgilang? fe’llarga qo‘shilib, birinchi shaxsni ifodalaydi fe’llarga qo‘shilib, ot yasaydi. *unli bilan tugagan otlarga qo‘shilib qarashlilikni ifodalaydi fe’llarga qo‘shilib, miqdor anglatuvchi ot yasaydi. 11. –ga qo‘shimchasining ko‘rinishalari to‘g‘ri belgilangan javobni toping? K tovushi bilan bitgan otlarda –ka shakliga ega bo‘ladi. g‘, q tovushi bilan bitgan otlarda -qa shakliga ega bo‘ladi. shevalarda -g‘a, -qa, -gə, -kə, -a, -ə, -nə, -g‘an shaklida ham uchraydi. *A, B va S 12. O’zbek tili leksikasining ichki imkoniyatlar asosida boyish manbalarini belgilang. A)o’zbek tili so’z yasash usullari asosida yangi so’z yasash. yaqin munosabatlarda bo’lgan xalqlar tilidan bevosita so’z olish. xalq shevalaridan so’z olish. *А, С. 13. H tovushining paydo bo’lishi o’rni ko’rsatilgan qatorni aniqlang. labda til oldida *bo’g’izda burunda 14. Nutq qanday til birliklaridan tashkil topadi? nutq tovushlaridan so’zlardan so’z birikmalaridan gaplardan *A, B, S 15. Hayotimizda adabiy tilning mavqei, ta'siri kuchayib borgan sari sheva so’zlarining qo’llanishi doirasi qanday bo’ladi? sheva so’zlarining qo’llanish doirasi kengayadi. *sheva so’zlaridan adabiy tilga o’zlashishi kuchayadi. sheva so’zlarining qo’llanish doirasi zaiflashadi. A, S 16. O’zbek adabiy tilning boyishida shevalar qanday manba hisoblanadi? *ichki manba tashqi manba shevalar adabiy til uchun manba bo’la olmaydi. A, S. 17. Qaysi qatorda yasama so’z berilgan? poslag’ (adabiy orf. po’stloq) qumlaq (adabiy orf. qumloq) bayən qo’maq *A, B 18. O’zbek tili qarindoshlik darajasiga ko’ra qaysi tillar guruhiga mansub? Roman tillar guruhiga Mo’g’ul tillar guruhiga Hind-yevropa tillar oilasiga *Turkiy tillar guruhiga 19. Til vositalarining nutqda ishlatilishi imkoniyatlari tilshunoslikning qaysi bo’limida o’rganiladi? *Leksikologiya Grammatika Uslubiyat Dialektologiya 20. O’zbek tili qaysi til oilasiga mansub? Eron Roman Hind *Oltoy 21. J-lovchi shevalarda ko’plik affiksining qo’llanishi nimaga bog’liq bo’ladi? *o’zak-negizning qattiq-yumshoqligiga bog’liq bo’ladi. o’zakning qattiqligiga. o’zakning yumshoqligiga. A, B. 22. Til orqa unlili o’zak-negiz sonor tovushlar bilan tugagan bo’lsa, ko’plik qo’shimchasi –lar qay tarzda bo’ladi? lər *-nar -dar -tar 23. Tilshunoslikning morfologiya bo’limiga oid atamalar qaysi qatorda berilgan? *modal so’zlar, ravishdosh, harakat nomi ot kesim, undalma aniqlovchi A, B 24. Javoblarning qaysi birida unli tovushlar ko’rsatilgan? b, p, d, t *ə, γ, u, o, ѳ, є, ye t, k, dj, ng dj, ng, ə, o, ѳ 25. Hosil bo’lish o’rniga ko’ra b va p undosh tovushlariga to’g’ri tavsif berilgan qatorni toping? *b-lab undoshi, lab-lab; p-lab undoshi, lab-lab b-jarangli undoshi, p-jarangsiz undoshi b va p portlovchi undoshi, tovush A, B 26. Quyidagi ko’p ma’noli so’zlardan qaysi biri tez so’zi bilan antonim bo’la oladi? achchi tɔllo’ *ɔ:ур джадал 27. So’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar necha xil bo’ladi va ular qaysilar? 3 xil: zamon, mayl, nisbat 2 xil: unumli va unumsiz *3 xil: kelishik, egalik va shaxs-son 2 xil: tub, yasama 28. Faqat ovoz (un) dan hosil bo’luvchi undoshlar qatorini ko’rsating? y, h b, d, r, l m, t, d *m, n, ng, l, r 29. Qaysi undosh tovushi lablar bir-biriga yaqinlashganda, oradagi tirqishdan sirg’alib chiqadi? d s r *m 30. Qaysi undosh tovush pastki lab bilan ustki tish orasida hosil bo’ladi? d s v *f 31. Qaysi tovush tilning tanglayga tegishi paytida havoning ikki yondagi tirqishdan sirg’alib chiqishdan hosil bo’ladi? y r q *l 32. Nutqimizda faol ishlatiladigan nechta sodda (tub) son bor? 26 ta *23 ta 35 ta 10 ta 33. SHevaga xos so’zlar qaysi qatorda berilgan? maktab, suv, tosh yaxshi, yomon, sariq men, sen, biz *moma, mayak, o’jak 34. Tilning old qismida hosil bo‘ladigan undosh tovushlarni belgilang? v, f b, p *d, t ch, k 35. Tilning eng orqa qismida hosil bo’ladigan undosh tovushlar qaysi qatorda to’g’ri berilgan? *q, x g’, k h, g y, n 36. qaysi qatorda harflar alfavit tartibida yozilmagan? j, z, i, y, k n, o, p, r, s f, x, s, ch, sh *e, ya, yu, o’, q 37. qaysi qatorda jarangsiz jufti bor jarangli undoshlardan iborat so’z berilgan? paxta *zavod bog’bon sassiz 38. «ң» bir tovushni ifodalagan so’zlarni belgilang? tγңi, uңa tɔңi, atəңiz toңgi, deңiz *B, S 39. qaysi qatordagi so’zlarda sirg’aluvchi «J» tovush berilgan? janob, Jomiy jar, ajina *g’ijduvon, gijda jajji, jazo 40. Bitishuvli so’z birikmasini toping? qiz husni γkəmichγn ɔldim *birdən gəpirmaq γkəmdən ɔlmɔq 41. Ega bilan kesim qaysi shaxsda hamma vaqt sonda mos bo’ladi? 1 shaxsda 2 shaxsda 3 shaxsda *1 va 2 shaslarda 42. Turkiy tillarga oid dastlabki yozma yodgorliklar qaysi asrlarga tegishli? V-VI *VI-VII VIII-IX X-XI 43. qaysi qatorda tartib sonlar to’g’ri yozilgan? 7-sinf, 2001-yil, 2-guruh VII- sinf, 2001-yil, 2-guruh yettinchi sinf, 2001 yil, 2 guruh *7-sinf, 2001 yil, 2-guruh 44. Obyektni o’rganish jihatidan dialektologiya necha turli bo’ladi? *tasviriy dialektologiya yoki dialektografiya, 2) tarixiy dialektologiya sheva va lahja dialekt va sheva tasviriy dialektoloiya, sheva 45. Dialektologiya fanining obyekti nimalardan iborat? *mahalliy dialekt, lahja, sheva mahalliy dialekt lahja, sheva A, B 46. O’zbek shevalarini o’rganishning qanday ahamiyati bor? o’zbek adabiy tilining fonetik, leksik-grammatik normalarini belgilash, o’zbek orfografiya va orfoepiyasini stabillashtirish uchun o’zbek adabiy tilining stilistikasini o’rganish uchun xalq tarixi, etnografiyasini o’rganish uchun *A, S 47. Transkripsiyaning qanday turlari bor? fonetik transkripsiya fonematik, fonologik transkripsiya *fonetik transkripsiya, fonematik yoki fonologik transkripsiya transliteratsiya 48. Til tovushlarini aniq ifodalash uchun xizmat qiladigan yozuv nima deb ataladi? transliteratsiya fonetika *transkripsiya leksika 49. Biror yozuv harflarini boshqa bir yozuv harflari bilan almashtirib ifodalash usuli nima deb ataladi? fonetika transkripsiya *transliteratsiya A, B 50. Prof. YE. D. Polivanov o’zining ilmiy ishlarida qanday transkripsiya belgilarini qo’llagan? rus grafikasi asosida tuzilgan transkripsiyadan arab grafikasi asosida tuzilgan transkripsiyadaн *lotin grafikasi asosida tuzilgan transkripsiyadaн A, S 51. Rus grafikasi asosida tuzilgan transkripsiyasidan kimlar o’z ilmiy ishlarida foydalanganlar? 52. Tilshunoslikda keng miqyosda qo’llanadigan lotin alfaviti asosida tuzilgan transkripsiya qanday nom bilan yuritiladi? *xalqaro fonetik alfavit xalqaro fonematik transkripsiya xalqaro transliteratsiya B, S 53. Unlilarning turli variantlarini berish uchun transkripsiyada nechta belgi olingan? 13 ta 14 ta *15 ta 16 ta 54. Old qator (yumshoq) unlilarni ko’rsating? o, ə, ɔ, o’ ѳ, γ, ɔ, a, є *γ, ѳ, ə, i, є q, g, ɔ, a, э, е 55. Orqa qator unlilari qaysilari? *o’, u, o, a, ɔ e, ə, γ, o, ɔ o’, u, ə, ѳ ɔ, a, o’, ə 56. Indifferent (oraliq) tovushlarni ko’rsating? o’, u, ъ *ъ, ь, o’ ə, ɔ, γ ъ, o’ 57. Yuqori ko’tarilish unlilarini ko’rsating? e, ѳ, o’, o *i, γ, ’, ь, o’, u є, e, o’ ə, o, a, ѳ 58. ( ) qavs qanday hodisani ko’rsatadi? *shart bo’lmagan, tushib qoladigan elementni ko’rsatadi taqqoslashni ko’rsatadi o’tish hodisasini ko’rsatadi o’zgarish hodisasini ko’rsatadi 59. // belgisi qanday hodisani ko’rsatadi? o’zgarish hodisasini ko’rsatadi taqqoslashni ko’rsatadi *tovushlarning almashinishi va ikki faktning parallel qo’llanishini ko’rsatadi hamma javob to’g’ri. 60. ` - akut belgisi qaysi tovushning o’ng tomoniga qo’yilib yumshalishni ko’rsatadi? M-ning, T-ning *L-ning P-ning 61. Lingvistik geografiya qachon paydo bo’ldi? 19 asrning boshlarida *19 asrning o’rtalarida 19 asrning oxirida A, B 62. Lingvistik geografiyaning asoschilari kimlar? *Jan Jilyeron, Georg Venker, F. Vrede, P.Meyyerlar, I.I. Sreznevskiy I.I. Sreznevskiy, V.V.Reshetov Georg Venker, A. G’ulomov 63. Russiyada lingvistik geografiyaning paydo bo’lishi va rivoji kimning nomi bilan bog’liq? prof. I.I. Zarubin prof. K.K.Yudaxin *I.I. Sreznevskiy prof. YE.D. Polivanov 64. Qachon sobiq ittifoq Fanlar Akademiyasi «Rus tili atlasi» ni tuzishga kirishdilar? 1930 yilda 1932 yilda *1935 yilda 1940 yilda 65. O’zbekistonda lingvo-geografik metod bilan shevalarni o’rganish qachon boshlandi? 1935 yilda *1940 yilda 1941-1945 yillarda 1946 yilda 66. Dialektologik atlasning dastlabki namunalari qachon yaratilgan? *19 asrning oxiri 20 asrning boshlarida 19 asrning ikkinchi yarimida 20 asrning o’rtalarida 20 asrning oxirida 67. O’zbek dialektlarini kartalashtirish ishini kim boshlab berdi? *prof. V.V. Reshetov prof. g’ozi Olim prof. YE.D. Polivanov prof. M.Mirzayev 68. O’zbek xalq shevalarini o’rgangan rus turkologlaridan kimlarni bilasiz? *prof. Y.D. Polivanov, prof. K.K. Yudaxin, prof. A.K. Borovkov, prof.V.V. Reshetov prof. Venker va Vrede Yaberg va Yud J.Jilyeron va Edmon 69. O’zbek tili leksikasining ichki imkoniyatlar asosida boyish manbalarini ko’rsating? o’zbek tili so’z yasash usullari asosida yangi so’z yasash yaqin munosabatda bo’lgan xalqlar tilidan bevosita so’z olish xalq shevalaridan so’z olish *A, S 70. qanday so’zlar uslubiy betaraf so’zlar deyiladi? shevaga xos so’zlar ma’lum uslublarga xos so’zlar faqat so’zlashuv uslubiyatiga xos so’zlar *atama va kasb-hunarga xos so’zlar 71. qorluq-chigil-uyg’ur lahjasidagi shevalarda nechta unli fonema bor? *9-10 ta 10-11 ta 11-12 ta 12-13 ta 72. O’zbek adabiy tiliga asos bo’lgan shevalarda unli fonemalar soni nechta? *6-7 tadan oshmaydi 9 tadan oshmaydi 10 tadan oshmaydi 14 tadan oshmaydi 73. J-lovchi shevalardagi undosh fonemalari qanday ko’rinishlarga ega? barcha undosh fonemalar bir-biridan farq qiladi *deyarli bir xil har xil ko’rinishga ega A, B 74. Qarluq-chigil uyg’ur, qipchoq, o’g’uz lahjalari kimning tasnifida aks etgan. E.D. Polivanov *V.V. Reshetov A.K. Barovkov K.K. Yudaxin 75. Lab undoshlariga qaysi undoshlar kiradi? t, k, sh, p, f *p, b, (f), v, m p, b, l, t, m a, o, b, u, v 76. Til oldi undoshlariga qaysi tovushlar kiradi? t, d, z, s, ch, sh, o, a, b, v *t, d, z, s, ch, (j), sh, dj, n, l (l`), r a, k, o, t, f, x, sh A, B 77. Til orqa undoshlariga qaysi tovushlar kiradi? *k, (kg’x`), g (gg’g`), ң (ң g’ ң`), x, q, g’ (g’`) K, T, X, F, ң (ң g’ ң`), x t, d, j, jd, ch a, γ, ѳ, , m, ң 78. Portlovchi bo’g’iz (’) tovushi arab tilidagi qaysi tovush o’rnida qo’llanadi? *ayn va hamza sin va shin dol va zol to va zo 79. H fonemasi arab va fors so’zlarida qaysi tovush o’rnida qo’llanadi? ayn va hamza *hoyn havvaz va hoyi hutti dol va zol sin va shin 80. Morfologik jihatdan to’g’ri bo’linish berilgan qatorni toping? bo’g’in va tovush *o’zak va affikslarga urg’ularga so’z turkumlariga 81. Fonetik jihatdan to’g’ri bo’linish berilgan qatorni toping? o’zak va affikslarga *bo’g’in va tovushlarga o’zak va tovushlarga bo’g’in va affikslarga 82. Agar keyingi tovush o’zidan oldin kelgan tovushga o’xshasa nima deyiladi? *progressiv assimilyatsiya regressiv assimilyatsiya assimilyatsiya dissimilyatsiya 83. Dissimilyatsiya qanday hodisa? *qarama-qarshi bo’lgan fonetik hodisa maxsus pauza bilan aytiladigan fonetik hodisa portlovchi tovushning sirg’aluvchi tovushga o’tishi unli tovushlarning tushib qolishi 84. Tovushlarning o’rni almashishi qanday hodisa deb ataladi? assimilyatsiya dissimilyatsiya *metateza spirantizatsiya 85. Qarshi shevasida tushum va qaratqich kelishiklari qanday affikslar orqali ifodalanadi? -do’ng//to’ng ~ -ding//ting *-n’ ~ d’ //-t’ -ding ~ -d’//-t’ -do’ng//-to’ng 86. qarshi shevasida o’rin-payt va jo’nalish kelishiklari qanday affikslar orqali ifodalanadi? *-ya ~ ga//-ka//qa -g’a//ga//-yə -na//nə -ya//-ka 87. O’g’uz guruhi shevalarida jo’nalish kelishigi qanday affikslar orqali ifodalanadi? -da//də -no’//-ni *-g’a//-g//yə -a//-ə -ta//də 88. Toshkent shevasida ng, v, y undoshlaridan so’ng sporadik ravishda -n’ qolgan holatlarda so’z oxiridagi undoshga moslashgan holda nechta variantga ega? 15 ta 16 ta 17 ta *19 ta 89. Xorazm shevasida ko’plik affiksi-lar so’zlarga qanday holatda qo’shiladi? -nar//-dar//-tar *-la(-lə) -lar (-lər) a-ə -la-a-ə A, B 90. Toshkent shevasida -lγg affiksi nimani bildiradi? qaratqich kelishigi affiksini chiqish kelishigi affiksini *egalik affiksini A, B 91. Surxondaryo o’zbek shevalarida ko’plik affiksi -lar ning o’ziga xos qanday variantlari uchraydi? -tar -dər -lar//-lər *-aq -lar, -nar, -ar 92. Ko’plikning o’ziga xos -aq formasi Surxondaryo viloyatining qaysi tumanlarida uchraydi? *Angor, Termiz, Jarqo’rg’on, SHerobod Boysun, Sho’rchi, Denov Sariosiyo, Uzun Oltinsoy, Denov 93. Surxondaryo «djopkərchi» Toshkentda sotəs sƆvu:, quru: yuqori qashqadaryo shevalarida «dəvəң, dongəzvak» kabi so’zlar qaysi so’z turkumini bildiradi? ot olmosh *sifat son 94. Surxondaryo o’zbek shevalarida -roq affiksining qanday variantlari uchraydi? *-shin, -mto’l -raq-roq g’o’sh, qo’l ish, -g’o’sh 95. SHevalarda numerativlar ko’pincha qaysi so’z turkumiga oid bo’ladi? son *ot sifat olmosh 96. Surxondaryo qipchoq shevalarida xarakterli-Əri (kotƏrƏri) affiksimavjud bo’lib fe’lning funksional formalaridan qaysisini bildiradi? sifatdosh ravishdosh *harakat nomi o’zlik nisbati 97. Dialektologlar monografik tekshirish ishlarini qanday aspekt olib boradilar? *tavsifiy aspekt, ya’ni dialektografik va tarixiy aspekt, tarixiy-dialektologik aspekt tavsifiy va dialektografik aspekt tarixiy aspekt dialektologik aspekt 98. Dialektlarni tarixiy jihatdan o’rganish nima uchun zarurdir? o’tmishni oydinlashtirish uchun yozma yodgorliklarni o’qish uchun *o’tmishni oydinlashtirish, til tarixi dialektologik atlas tuzishdagi lingvo-geografik tadqiqotlar uchun 99. O’zbek tili sheva dialektlarning leksikasi qanday qatlamlardan iborat? sof o’zbekcha so’zlar maxalliy dialektlar *sof turkiy leksik qatlam, arab va fors-tojik leksik elementlar, rus-baynalminal leksika 100. Kelishiklar o’zbek shevalarida nechta? ba’zilarida 6 ta, ba’zilarida 3 ta *ba’zilarida 6 ta, ba’zilarida 5 yoki 4 ta ba’zilarida 8 ta, ba’zilarida 9 ta o’zbek shevalarida kelishiklar qo’llanmagan Download 32.87 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|