Testlarning Ishonchliligi Test ishonchliligi tushunchasi Testning ishonchlilik darajasi

Testlarning Ishonchliligi
Reja

1. 
   Testlarning Ishonchliligi
   
2. 
   Test ishonchliligi tushunchasi
   
3. 
   Testning ishonchlilik darajasi
   

Aynan o‘sha sinovdan o‘tuvchilarda qoTlangan bir xil testlami, bir xil sharoitlarda qayta qoTlanishi deyarli bir xil natijalarga olib kelishi kerak (agar, sinovdan o‘tuvchilaming o‘zlari almashtirilmagan yoki o‘zgarmagan boTsalar, albatta). Biroq, eng aniq standartlashtirish amalga oshirilgan va eng “baquwat” - aniqlik darajasi eng yuqori boTgan apparatlami qoTlangan holda ham test natijalari variatsiya (natijalar oldingisidan bir muncha farq) qiladi. Test ishonchliligi deb bir xil sharoitlarda aynan o‘sha sinovdan o‘tuvchilar (yoki boshqa obyektlar) qayta topshirgan test natijalarining o‘zaro mos tushish darajasiga aytiladi. Ishonchlilikni aniqlashning eng oddiy usuli - birinchi va ikkinchi testlash natijalarining juft korrelatsiya koeffitsiyentini hisoblashdan iborat. Testning ishonchliligi r >0,70 boTganda ma’qul hisoblanadi. Shu narsa o‘z-o‘zidan ayon-ki, qayta oTchashlaming natijalarini o‘zaro toTiq takrorlanishini iloji yo‘q. Qayta o ‘ lchashlardagi natij alaming variatsiyasini individlararo, guruhlararo yoki sinflararo variatsiya deb aytiladi. OTkazilgan test natijalarining sportchi tayyorgarlik holatining haqiqiy bahosini buzib ko‘rsatadigan, ya’ni ushbu baho darajasiga maTum noaniqlik va xatoliklar olib keladigan bunday variatsiyasining asosiy sabablari quyidagilar hisoblanadi: 33 1) test o‘tkazish jarayonida sinovdan o‘tuvchilaming tayyorgarlik holatidagi tasodifiy o‘zgarishlar (psixologik stress, ko‘nikish, charchash, test bajarishning maqsad va vazifalaridagi o‘zgarishlar, diqqat va e’tibor konsentratsiyasining o‘zgarishi hamda test o‘tkazish jarayonidagi o‘lchashning boshqa o‘zgarishlari); 2) nazorat qilib bo‘lmaydigan tashqi sharoitlaming (harorat, namlik, quyosh radiatsiyasi, jarayonga aloqasiz tashqi shaxslaming ishtiroki va shu kabilaming) o‘zgarishi; 3) test o‘tkazishda foydalaniladigan texnikaviy o‘lchash vosita (TO‘V)larining metrologik xarakteristikalarining noturg‘imligi. Bunday noturg‘unlik TO‘Vda qoTlanadigan vositalaming kamchiliklari bilan bogTiq boTgan quyidagi bir nechta sabablar tufayli vujudga kelishi mumkin: tarmoqdagi kuchlanishning o‘zgarishi (keskin sakrashi) sababli oTchash natijalarining xatoligi, elektron oTchash qurilmalari va datchiklar xarakteristikalarini harorat, namlik o‘zgarishi sababli noturg‘unligi, elektromagnit shovqinlaming mavjudligi va boshqalar. Ushbu sababga ko‘ra oTchash xatoliklarining qiymati ancha sezilarli boTishini ta'kidlash zamr; 4) test natijalarini baholashning yoki testni o‘tkazish jarayoni ishtirokchilari (operator, murabbiy, pedagog, hakamlar)ning holatini o‘zgarishi va (yoki) bir hakam yoki sinov o‘tkazuvchini boshqasi bilan almashtirilishi; 5) tayyorgarlikning aniq bir sifatini yoki aniq bir ko ‘rsatkichni baholash testini yetarlicha takomillashmaganligi. Testlaming ishonchliligi to‘g‘risida xulosalar chiqarish uchim foydalaniladigan usullar g‘oyasini tushunib olish uchun quyidagi soddalashtirilgan misolni ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, ikki sportchini joyidan turib uzunlikka sakrash bo‘yicha ikkitadan urinishlarining natijalarini solishtirish kerak boTsin. Xulosalar aniqboTishi kerak, shuning uchun faqatgina eng yaxshi natijalami qayd etish bilan cheklanish mumkin emas. Sportchilaming har biri ko‘rsatgan natijalar o‘rtacha arifmetik qiymatlardan ± 10 sm gacha oraliqlarda variatsiya qilsin va mos ravishda, 220 ± 1 0 34 sm ga (ya'ni, 210 sm va 230 sm) va 320 ± 10 sm.ga (310 sm va 330 sm) teng bo‘lsin. Bunday holda xulosa aniq va bir qiymatli: ikkinchi sportchi birinchisidan ustun degan xulosa bo ‘ ladi, albatta. Ulaming ko‘rsatgan natijalari orasidagi farq (ya’ni, 320sm -220 sm = 100 sm) tasodifiy tebranishlar (±10 sm)dan juda katta. Agar, xuddi shunday (±10 sm) guruh ichki variatsiya mavjud bo‘lgan holda sinovdan o‘tuvchilar o‘rtasidagi farq (guruharo variatsiya) kichik bo‘lsa, xulosa (chiqarish ancha qiyin yoki) juda ham noaniq bo‘lgan bo‘lar edi. Aytaylik, o‘rtacha arifinetik qiymat 220 sm (birinchi urinishda 210 sm va keyingisida 230 sm) va 222 sm (mos ravishda, 212 sm va 232 sm)ga teng bo‘lsin. Bu holda shunday bo‘lishi mumkin-ki, masalan, birinchi sportchi birinchi urinishda 230 sm ga, ikkinchi sportchi esa 212 sm ga sakrashi va birinchi sportchi ikkinchisiga qaraganda ancha kuchli degan taassurot hosil bo‘lishi mumkin. Misoldan ko‘rinib turibdiki, sinf ichki o‘zgaruvchanlikning o‘zi emas, balki uning sinf ichki farqlar bilan nisbati asosiy ahamiyat kasb etadi. Aynan bir sinfichki variatsiyaning o‘zi sinflar o'rtasidagi (ushbu holda sinovdan o‘tuvchilar o‘rtasidagi) farqlar turlicha bo‘lganda turli ishonchlilik darajasini beradi (3.1 - rasm). 3.1-rasm. Yuqori (tepadagi) va past (tagidagi) darajadagi ishonchlilik paytida sinflararo va sinflar o‘rtasidagi variatsiyaning nisbati: qisqa vertikal shtrixlar - alohida urinishlar ma’lumotlari; ХГХГХ3 - uch nafar sportchining o‘rtacha natijalari 35 Testlaming ishonchliligi nazariyasi insonda o‘tkazilgan har qanday oTchash natijasi - xt ikkita qiymatning yigTndisidan iboratligiga asoslanadi: *t = xoo + x , (3.1) bimda Xco— tadqiqotchi qayd etishni xohlagan haqiqiy qiymat, xe - sinovdan o‘tuvchining holatidagi nazorat qilib boTmaydigan o‘zgarishlar va oTchashning tasodifiy xatoliklari tufayli vujudga keladigan xatoliklar. (Ancha chuqur tahlil qilinganda ushbu ikki tashkil etuvchilar alohida - alohida qaralishi kerak; soddalik uchun biz bunday qilmaymiz. Bunday yondashish oTchashning tasodifiy xatoligi sportchining holatidagi o‘zgarishlar tufayli sodir boTadigan natijalaming tebranuvchanligiga nisbatan kichik degan faraz qilish bilan teng kuchlidir.) Haqiqiy natija deganda bir xil sharoitlarda cheksiz ko‘p sonli oTchashlar va kuzatishlar o‘tkazilgandagi o'rtacha arifinetik qiymat Xoo tushuniladi (va shuning uchun uning indeksiga “oo” - cheksiz belgisi qo‘yiladi). Testning haqiqiy natijasi to‘g‘risidagi tushuncha, abstraksiya hisoblanadi (x^ ni tajribada oTchab bo‘lmaydi). Shuning uchun bilvosita usullardan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Ishonchlilikni baholash uchirn eng to‘g‘ri keladigani, keyinchalik sinflar ichidagi korrelatsiya koeffitsiyentlarini dispersion tahlil qilishdir. Dispersion tahlil tajribada qayd etilgan test natijalarining variatsiyasini alohida omillaming ta’siri bilan belgilangan tarkibiy qismlarga boTib chiqish imkonini beradi. Masalan: agar, tajriba o‘tkazuvchilami davriy ravishda almashtirib, sportchilaming biron-bir testdagi natijalarini, ushbu testni har xil kunlarda qaytarib, bir nechta urinishlami amalga oshirgan holda ro‘yxatga olinsa, unda, quyidagi variatsiyalar mavjudligi ko‘rinadi: a) tadqiq qilinayotgandan - tadqiq qilinadiganga; b) kundan - kunga; d) tajriba o‘tkazuvchidan - sinovdan o‘tuvchiga; e) urinishdan - urinishga. 36 Dispersion tahlil ushbu variatsiyalarni ajratish va baholash imkonini beradi. Agar xatoliklar tasodifiy (ulaming yig‘indisi nolga teng va turli urinishlarda ular bir - birlariga bog‘liq emas) bo‘lsa, u holda matematik statistikadan quyidagi kelib chiqadi: