Ularning ishlash prinsiplari

KOMPYUTER TEXNIKASINING RIVOJLANISH TARIXI. 

KOMPYUTERNING ASOSIY VA QO’SHIMCHA QURILMALARI, 

ULARNING ISHLASH PRINSIPLARI

REJA 

1. Kompyuter texnikasining Rivojlanish tarixi

2. Kompyuterning asosiy va qo’shimcha qurilmalari, ularning

ishlash prinsiplari

ELEKTRON HISOBLASH MASHINALAR DAVRI.

Elektromexanik mashinalar ham o'z navbatida, XX asr fan va texnikasi taraqqiyoti

ehtiyojlarini qoniqtira olmay qoldi. Bu mashinalarda hisoblash jarayoni ko'p vaqt talab

qilishi, ya'ni ishlash tezligi va amal aniqligining kichikligi sababli yanada tezroq

hisoblaydigan yangi xil mashinalar yaratish zaruriyati tug'ildi. Shu boisdan ham

hisoblash mashinalarida yuqoridagi talablarni amalga oshirishga zamin yaratuvchi

electron lampalardan foydalanish ustida jadallik bilan tadqiqot olib borila boshlandi.

Shu

maqsad

yo'lida

1942-45

yillarda

birinchi

bo'lib

AQShdagi

Pensilvaniya

universitetida axborotlarni saqlash imkoniyatiga ega bolgan electron lampalar yordamida

raqamli hisoblash mashinasi yaratildi. 30 tonna( ba'zi manbalarda 70 tonna) o'girlikdagi,

150 kvadrat metrli xonani egallagan va 18 mingta elektron lampaga ega bo'lgan ulkan

hisoblash mashinasi "ENIAK" deb nom oldi.

1946 yili amerika olimi Djon Fon Neyman (1903-1957) shunday elektron hisoblash

mashinalarini qurishni matematik jihatdan asoslab berdi.

Bu hil mashinalar hisoblash texnikasi tarixida keskin burilish yasadi, fan-texnikaning

turli sohalari jadal rivojlanishiga turtki boMdi. Keyinroq, AQShda va Buyuk Britaniyada

"ADVAK", "EDSAK", "SEAK", "BINAK", "UNIVAK" va boshqa mashinalar yaratildi.

Umuman, 1950 yilelektron hisoblash mashinalarining taraqqiyotining boshlanishi bo'ldi.

ELEKTRON

HISOBLASH

MASHINALARINING

AVLODLARI.

Tarixan qisqa vaqt mobaynida (35-40 yil orasida) EHMning to'rt avlodi yaratilib, 

beshinchi avlod mashinlari loyihalashtirilmoqda. EHMlarning avlodlarga ajratish

ularni yaratishda nimalarga asoslanganligi, qanday tuzilganligi, texnik

xarakteristikalari, foydalanuvchilar uchun qulayligi va boshqa tomonlari bilan

farqlanadi. 

EHMlarning birinchi avlodi

EHMlarning birinchi avlodi.(50-villar boshlarigacha) qatoriga MESM, BESM-1, 

BESM-2, Strela, M-3, Minsk-1, Ural-1, Ural-2 ba boshqalar kiradi. Bu mashinalarning

hammasi elektron lampalar asosida qurilgan. Ularning o'lchamlari katta, elektr

quwatini ko'p iste'mol qiladi, amallarninh bajarilishi tezligi past, katta miqdorda

axborotlarni saqlay olmaydi va ishonchsizligi bilan ajralib turadi. Bu toifa

mashinalar sekundiga o'rtacha 10000 amal bajaradi. Xotirasiga faqat 2047 

tahacha son sig'adi.

EHMlarning ikkinchi avlodi

EHMlarning ikkinchi avlodi.(1960 yillarning boshlari) tranzistorlar (yarimo'tkazgich va magnit

elementlar)dan tuzilgan. Bu avlodga mansub mshinalarning o'ziga hos xususiyatlaridan biri, ular

qo'llanish sohasi bo'vicha ixtisoslashtinlgandir. Ikkinchi avlod EHMlarida oldingilariga qaraganda

tezroq va ishonchliligi ko'proq ma'lumotlarni qayta ishlash imkoniyati yaratildi.

EHMning ikkinchi avlodiga quyidagi mashinalar kiradi: Minsk-2, Minsk-22, Razdan-3, M-220, 

BESm-6,'MIR, Nairi, Minsk-32, Ural-14 va boshqalar. Bu mashinalarda qo'yilgan masalani tez

yechish imkoniyatini yaratadigan dasturdan, masalani yechishda EHM bajarishi lozim bo'lgan

amallar ketma-ketligidan foydalanish mumkin. 

Bunday EHMlarning o'rtacha tezligi 100000 amal/sekund, xotirasiga 10000 tagacha so'z sig'adi. 

Elektron hisoblash mashinalarining keyingi murakkablashuvi turli vazifalarni bajaruvchi

moslamalarning o'sishiga olib keldi, bu esa o'z navbatida element va sxemalarni kichraytirishni va

ularning ishlashdagi ishonchlilikni oshirishni, xotira sig'imini kattalashtirishni, ishlash tezligini

yana ham tezlatishni talab etdi. Shunga asosan mikroelektronikada tez orada lkub santimetr hajmli

kristalda eng kamida 5 dona elektronika elementini birlashtirgan electron qurilma, ya'ni mitti

integral sxemalar paydo bo'la boshladi. Bunday sxemalar ikkinchi avlod mashinalarida mavjud

bo'lgan barcha kamchiliklarning ko'p qismini yo'q qilingan yangi hisoblash mashinalarining paydo

bo'lishiga zamin yaratdi. Integral sxema, avvalo yasalayotgan moslamalarni miniaturalash (juda

kichiklashtirish)ga olib keldi.

EHMlarning Uchunchi avlodi

EHMlarning uchinchi avlodi.(60-villarning oxiri) kopchilik tranzistorlar va turli xil ehtiyot qismlar

o'rniga integral sxemalardan keng ko'lamda foydalanish bilan harakterlanadi. Integral sxemalarni

ishlatish tufayli mashinalarning texnik va ishlatish xarakteristikalarini ancha yaxshilashga, 

jumladan, ixchamlashishi va ishlash tezligining oshishini ta'minlashga erishildi. Bunday

mashinalarning samarali va ishonchli ishlashiga ta'minlandi. Xotira sig'imi 2048 Kbaytgacha bordi. 

Bu avlod mashinalarini birgalikda ishlab chiqargan yagona sistema turidagi mashinalar tashkil

qiladi. Shuning uchun ham bu turdagi mashinalarning nomi ES dan boshlanadi. Bu mashinalar

turiga qarab, sekundiga 2 milliongacha turli arifmetik amal bajarishi mumkin bo'ldi.

Fan va texnikaning rivojlanishi odam bilan EHM o'rtasida muloqot qilish mumkin bo'lgan

hisoblash mashinalari yaratish zarurati tug'dirdi. Ba vazifa yangi paydo bo'layotgan to'rtinchi avlod

mashinalarida amalgam oshirildi.

EHMlarning Turtinchi avlodi

EHMlarning to'rtinchi avlodi. 1970 yillardan etiboran paydo bo'la

boshladi. Ularda element bazasi sifatida katta integral sxemalar. Ya'ni

Ism kub hajmda 100 minggacha elementni birlashtirgan mikrosxema

qo'llanildi. Bunday EHMlardan jamoa ravishda foydalanish EHMlar

tarmog'ini va shaxsiy kompyuterlar yaratish imkonini tug'dirdi. Hozirhi

kunda ko'pgina o'rta maktablarga o'rnatilgan IBM, Yamaxa, Pravets-8A, 

AGAT, Osiyo, Toshkent, Yoshlik kompyuterlari shu turdagi lardir. 

SHAXSIY KOMPYUTER avlodlari almashuvi hakida ma'lumotnoma

1-avlod (1950 yillar boshida). Element bazasi elektron chiroklar. ShAXSIY KOMPYuTER katta

hajmi, kup elektr kuvvati iste'mol etishi, kam ?arakatchanligi, kam ishonchliligi, kodlarda

dasturlanishi bilan ajralib turgan. 

2-avlod (1950 yillar oxiridan). Element bazasi yarim utkazgichli elementlar. Oldingi avlod

ShAXSIY KOMPYuTERga nisbatan barcha texnik xususiyatlari yaxshilangan. Dasturlashtirish

uchun algoritmik tildan foydalanilgan.

3-avlod (1960 yillar boshi). Element baza-integral chizmalar. ShAXSIY KOMPYuTER hajminng

keskin kichrayishi, ishonchliligining ortishi, samaradorligini ortishi. Ma'lum masofadagi

terminallardan alo?ida bulish. 

4-avlod (1970 yillar urtalaridan). Element bazasi- mikroprosessorlar, katta integral  chizmalar. 

Texnik xususiyatlari yaxshilangan. Shaxsiy kompyuterlarning ommaviy chikarilishi.  Rivojlanish

yunalishi; yukori ishlab chikarish kuvvatiga ega kudratli kup prosessorli hisoblash tizimlari arzon

mikro ShAXSIY KOMPYuTERlarni yaratish.

5-Avlod (1980 yillar urtalaridan). Intellektual kompyuterlar ishlab chikarila boshlandi.

TEXNIKA XAVFSIZLIGI HAQIDA

Kompyuter o'rnatiladigan xonaga kompyuterlar soniga qarab

turib, quyidagi talablar qo'yiladi: ta’limni axborotlashtirish bu

tinglovchilarni kompyuterda nazariy va amaliy mashg'ulotlar

o'tkazish bilan bajariladi. Shuning uchun kompyuter xonasida 5

tadan

20 tagacha kompyuter o'rnatilishi mumkin. Bizning

sharoitimizda

uning soni 5 taga teng. Shuning uchun

kompyuter xonasini o'lchamlari quyidagicha bo'lishi kerak:

6x10x2,8 metr.

STOL VA STULLARGA TALABLAR

Kompyuter xonasida stol va stullarga talablar mavjud bo'lib, stol balandligi

yerdan 68-77 sm bo'lib, stullar esa aylanuvchan bo'lishi kerak va albatta

orqasida suyanchig'i bo'lishi kerak. Chunki stol-stullar o'z gabariti bilan

to'g'ri kelmasa, foydalanuvchi

tezda charchab qoladi. Stol va stullar

shunday

joylashtirilishi

kerakki, ular insonlarga turib yurishga xalaqit

bermasligi

kerak.

Bundan tashqari, o'qituvchi bemalol har bitta

tinglovchini oldiga borib, uni qilgan xatolarini Kompyuterda bemalol

ko'rsata olishi kerak.

MONITORDAN INSONNING KO'ZIGACHA

BO'LGAN OPTIMAL MASOFA

Monitor ko'zdan ozgina pastroqda va 50 smdan kam bo'lmagan masofada

joylashishi kerak. Monitor va ko'z orasidagi masofa 60-70 sm bo'lishi

tavsiya qilinadi, bu masofa kichik bo'lsa, insonni ko'zi tezroq charchaydi.

Monitorni dizayni va rangi o'ziga e'tiborni jalb qilmasligi kerak. Shuning

uchun monitorning sirt tomonida har xil reklama yopishtirgichlarini olib

tashlash kerak.

Monitorning ekrani zangori va ko'k ranglarga bo'yalishi

shart. Chunki bu ranglar inson ko'ziga eng yaxshi ranglardan hisoblanadi.

KOMPYUTERDA ISHLASH VAQTIDA INSONNING

CHARCHASH SABABLARI

Kompyuter bilan ishlash vaqtida inson quyidagi faktorlardan charchaydi:

- ekranni yorug'ligi;

- kontrast va fon o'rtasidagi aniqligi;

- Kompyuterda ishlash paytidagi issiqlikdan nurlanishi;

- Kompyuterda nurlanishning insonga ta'siri;

- Kompyuter buzuqligi.

Kompyuter xonasiga talablar

Xonaning shifti oq-ko'k fon balan oqlanishi, devorlari esa yashil rangga

oqlanishi kerak. Bu ranglar va oftob nurlanishi bizga kerakli rang iqlimini

yaratib beradi.

Elektr xavfsizligi

Kompyuter xonasida hamma jihozlar elektrotokda ishlaydi, shuning uchun

elektr shikastlanishiga uchrash mumkin.

KOMPYUTERNING ASOSIY VA QO’SHIMCHA

QURILMALARI

- sistemalar bloki – ichki qurilmalar joylashadi.

- Klaviatura – belgini kompyuterga kiritadi.

- Monitor (displey) – ma’lumotlarni matnli va tasvirli tasvirlash

imkonini beradi.

Kompyuterlar imkoniyatlarini oshirish maqsadida unga turli qo`shimcha

qurilmalar ulanishi mumkin.

Sichqoncha – ma’lumotlar kiritilishini yengillashtiruvchi manipulyator.

Printer – ma’lumotlarni qog`ozga chiqaradi.

Skaner – qog’ozdagi ma’lumotni kompyuterga tasvirli yoki matnli ravishda

kiritadi.

Modem – telefon tarmog`i orqali boshqa kompyuter bilan ma’lumot almashish

imkoniyatini va internet tarmog`iga ulanishga yordam beradi.

Kompyuterlar imkoniyatlarini oshirish maqsadida unga turli qo`shimcha

qurilmalar ulanishi mumkin.

Plotter – turli tasvirni va grafiklarni bosmaga chiqarish qurilmasi.