Umumiy variant


Download 182.47 Kb.
Sana08.01.2022
Hajmi182.47 Kb.
#240505
Bog'liq
40337 answer ona tili


UMUMIY VARIANT

1-topshiriq. O‘z viloyatingiz shevasini aniqlang va o‘z shevangizga oid bo‘lgan 20 ta so‘zni bobo va buvijonlarimiz nutqidan yozib oling. Ularning hududingizda ifodalayotgan ma’nosi va adabiy tildagi variantini jadval asosida keltiring.

Topshiriq quyida keltirilgan namuna asosida bajarilishi zarur:

T/r

Shevangizga oid so‘z

*Qaysi hudud

Hududingizdagi ma’nosi

Adabiy til varianti

1

Shoti

Andijon

Baland joyga chiqish uchun zinapoyali yog‘ochdan yasalgan qurilma

Narvon

2

Ada

Toshkent

Ota

Dada

3

Opa

Toshkent

Ona

Volida

4

Man

Toshkent

O`zim

Men

5

Bolam

Toshkent

Farzand

Farzandim

6

Doda

Toshkent

Otaning otasi

Bobo

7

Amaqi

Toshkent

Otaning akasi yo ukasi

Amaki

8

Talinka

Toshkent

Oshxona anjomi

Likopcha

9

Kevotti

Toshkent

Biron bir joydan kelayotganligi

Kelyapti

10

Kasal

Toshkent

Sog`ligini mazasi yo`qligi

Bemor

11

Kulvotti

Toshkent

Xursandchilik ifodasi

Tabassum

12

Podvol

Toshkent

Yerdan kavlangan xona

Erto`la

13

Ishkop

Toshkent

Kiyim iladigan joy

Javon

14

Osh

Toshkent

Yegulik

Palov

15

Zirak

Toshkent

Quloqqa taqiladigan narsa

Sirg`a

16

Garimdori

Toshkent

sabzavot

Qalampir

17

Qiyom

Toshkent

Shirinlik

Murabbo

18

Pomidor

Toshkent

sabzvot

Pamildori

19

Chapak

Toshkent

Ruhiyatni ko`taradi.

Qarsak

20

Atir

Toshkent

Hushbo`y suyuqlik

Mushkanbar

* Eslatma: Siz yashayotgan viloyat, tuman, qishloq, mahalla nomi to‘liq ko‘rsatilishi kerak. Topshiriqni bajarishning oson yo‘li: bobo va buvilarimiz nutqini kuzatish va ularning nutqida sizga tushunarsiz bo‘lgan so‘z ma’nosini so‘rab olishdir.

2-topshiriq. Avval qo‘sh undosh va qator undoshlarni, keyin qo‘sh unli va qator unlilarni izohlang.

Qo‘sh unli va qator unli orasidagi farqlanishni tushuntiring.

Qo‘sh undosh va qator undosh orasidagi farqlanishlarni tushuntiring.

Keltirilgan jadvalga ustun shaklida 20 ta qo‘sh unli, 20 ta qator unli; 20 ta qo‘sh undosh, 20 ta qator undoshlar kelgan so‘zlarni “O‘zbek tilining imlo lug‘ati”dan topib yozing.



T/r

Qo‘sh undosh

Qator undosh

Qo‘sh unli

Qator unli

1

Tilla

Traktor

Mutolaa

oila

2

Pilla

Karaxt

Taajub

aorta

3

Muharrir

daraxt

Inshoot

qoida

4

Sodda

sekund

Manfaat

jamoat

5

Modda

baxt

Shuur

jamoa

6

Ammo

ganj

Vacuum

audio

7

8

9



10

11

12



13

14

15



16

17

18



19

20


Amma

Million


Katta

Jizza


Tizza

Trassa


Hassa

Talaffuz


Tonna

Kilogramm


Kilovatt

Qattiq


Oppoq

chinni


Kaft

Rostgo`y


Ganj

Talant


Sabr

Sayr


Pand

Qirq


Past

Metr


To`xta

Tong


Bong

xursand


Badiiy

Mudofaa


Matbaa

Tabiiy


Zoologiya

Zoopark


Shoodil

Kooperativ

Teleekran

G`ayriinsoniy

Boobro`

Suiiste`mol

Istehzoo


Nazariya

Noaniq


Soat

Taom


Tabiat

Muallif


Maosh

Saodat


Muallim

Kiosk


Maorif

Doim


Shoir

Said


Eslatma: Topshiriqni bajarish uchun avval ona tili darsliklari va o‘quv qo‘llanmalaridan qo‘sh va qator undoshlar, shuningdek, qo‘sh va qator unlilar haqida berilgan ma’lumotlarni o‘qib o‘rganing. Shundan so‘nggina topshiriqlarni bajarishga kirishing.

3-topshiriq. Mazkur topshiriqni bajarish orqali siz semema, nomema va sema tushunchalarini farqlashingiz zarur bo‘ladi. Buning uchun avval ona tili darsliklari va o‘quv qo‘llanmalaridan semema, nomema va sema tushunchalari haqida o‘qib o‘rganishingiz zarur bo‘ladi.

Quyida berilgan jadvalga 20 tada so‘zning sememasini, nomemasini hamda semalarini izohlashingiz kerak.



T/r

So‘z (lug‘aviy birlik)

Nomema

Semema

Semalar

1

Devor

5ta harf,2ta bo`g`in,5ta tovush

Uyni xonalarga ajratib turuvchi

Oq , qalin, rangli

2

Sabzi

5ta harf,5 ta tovush, 2ta bo`g`in

Vitaminga boy poliz ekini

Qizil va sariq, ingichka uzun va kalta

3

Qalam

5ta harf, 2 ta bo`g`in, 5ta tovush

O`quv quroli, yozish uchun

Turli rangda , ingichka va qalin

4

Piyoz

5ta harf, 5ta tovush, 2 ta bo`g`in.

Poliz ekini, taom uchun ishlatiladi.

Olov rang, oq va qizil rangda. Achchiq, dumaloq

5

Kitob

5 ta harf, 5ta tovush, 2 bo`g`in

O`quv quroli, bilim oshiradi.

Qalin, ingichka, turli rangda

6

Qoshiq

5 ta harf, 5 ta tovush, 2 bo`g`in

Ro`zg`or buyumi

Kul rangda va katta

7

Daftar

6ta harf, 6ta tovush, 2ta bo`g`in

O`quv quroli

Har hil rangda va qalin



8

Ko`ylak

6ta harf, 6ta tovush, 2 ta bo`g`in

Andoza orqali tikilgan ustki kiyim

Yumshoq, yupqa, rangli, qalin.

9

Piyola

6 ta harf, 6ta tovush, 3 bo`g`in

Suyuqlik ichadigan idish

Gulli, gulsiz, sopol yoki chinni

10

Divan

5ta harf, 5 ta tovush, 2 bo`g`in

Dam oladigan o`rindiq

Yumshoq va turli rangda

11

Televizor

9 ta harf, 9 ta tovush, 4 ta bo`g`in

Dunyodagi yangiliklarni ko`rsatuvchi texnika

Rangli,o`zbek tilida va boshqa tillardagi ko`rsatuvlar va kinolar

12

Limon

5ta harf, 5ta tovush, 2 bo`gi`n

Foydali, mikroblarni o`ldiruvchi sitrus meva

Nordon, sariq,

13

Shakar

5ta harf, 5ta tovush ,2 bo`g`in

Iste`mol qiladigan shirin mahsulot

Oppoq, shirin.

I14



Dazmol

6 ta harf, 6ta tovush, 2 bo`g`in


Kiyimlarni tekislab beruvchi texnika


Har xil rangda, turli xil modelda

15

Gilam

5ta tovush, 5ta harf, 2bo`g`in

Uy jixozi, polni ustiga solinadi.

Gulli, turli hil rangda.

16

Choynak

7ta harf, 6 ta tovush, 2 bo`g`in

Oshxona anjomi, Choy damlash uchun idish.

Har hil rangda, gulli, sopol va chinni

17

O`rmon

5 ta harf, 5ta tovush, 2 bo`g`in

Daraxtzor va yovvoyi hayvonlar yashaydigan maskan.

Yam –yashil daraxtzor

18

Bayroq

6 ta harf, 6 ta tovush, 2 bo`g`in

Davlat ramzlaridan biri

Oq, qizil, havorang,yashil va katta kichik

19

Radio

5ta harf, 5ta tovush, 2 bo`g`in

Ovozli, to`lqinli xabar yetkazuvchi moslama

Katta va kichik.

20

Mashina

7 ta harf, 6 ta tovush, 3 bo`g`in

4 ta g`ildirakli , uzoqni yaqin qiluvchi texnika

Turli rusumda va turli xil rangda .

Keltirilgan tushunchalar haqida tasavvurga ega bo‘lishingiz uchun quyida

chizmadan iborat bo‘lgan 2 ta slayd keltiriladi:











4-topshiriq. Mazkur tushunchalarning ta’rifini yozing. So‘ngra, ular o‘rtasidagi sxemaviy bog‘liqliklarni aniqlang. Tushunchalarni o‘z tushunchaning bo‘yicha yoriting. Topshiriqni bajarishdan avval tavsiya etilayotgan adabiyotlarni o‘qib o‘rganing.




Milliy til bu ....umumiy hudud, iqtisodiy va ma`naviy boylik bilan birga millatni tashkil etuvchi ujtimoiy tarixiy kategoriya. Milliy til 2shaklda bo`ladi. Og`zaki va Yozma. Milliy til tushunchasi tilning yashash shakllariga tegishlidir. Ba`zan bir millat bir necha tilga ega bo`lishi mumkin. Milliy tilning shaklanishidagi eng oliy bosqich milliy adabiy til hisoblanadi. Lekin milliy til adabiy tildan farqi bo`lib og`zaki nutq va xalq shevalarini qamrab oladi.




Adabiy til bu ....umumxalq tilning qayta ishlangan sayqallashtirilgan ma`lim bir me`yorga solingan shaklidir. Me`yorlik-ma`lum bir me`yor bo`lishi –adabiy tilning muhim belgisidir. Bu me`yorlar adabiy tilning turli tomonlarini: yozma va og`zaki shaklini , nutq tovushlarining talaffuzini, so`zlarni, so`z yasalishini grammatikasini o`z ichiga oladi.




Sheva bu ....Faqat ma`lum bir hudud doirasidagina qo`llanib, boshqa xududda yashovchi o`zbek tili vakillari uchun xos bo`lmagan hududiy chegaralangan shevaga xos so`zlar yoki dealektizm deyiladi.




Lahja bu ....o`zbek milliy til ko`p lahjali tillardan hisoblanadi. Bu hol uning murakkab rivojlanish sharoiti va etnik jihatdan xilma- xilligigi bilan izohlanadi. Masalan: uning dealetal asosini :1)qarluq; 2)qipchoq;3)o`g`uz lahjalari ni tashkil qiladi. Bu lahjalarning har biri ko`plab shevalar birligidan taskil topadi. Boshqacharoq aytganimizda, bir biriga yaqin bo`lgan shevalar yig`indisi lahja deyiladi.




Varvarizm bu ....m`lum bir tilga chet tillardan kirib kelgan, tilda to`la o`zlashmay , begonaligi bilinib turadigan so`z va iboralar. Varvarizm asosan so`zlashuv uslubiga xos, tilning adabiy me`yorini buzadi va unung asosiy lug`at tarkibiga kirmaydi.




Vulgarizm bu ....qo`pol yoki uyat dag`al bo`lgan so`zlar




Jargonlar bu ....biron bir ijtimoiy guruhning o`zigagina hosil bo`lgan leksemalar.




Argolar ....Biror ijtimoiy guruhning o`ziga xos leksikasi, fonetikasi va grammatikasi bilan umum so`zlashuv tili mahalliy dealektlardan farq qiladigan til.




5-topshiriq. Omonim so‘zlarga 20 ta misollar yozing va har bir omonim so‘zning ma’nosini izohlang. Istasangiz «Omonim so‘zlar lug‘ati»dan ham foydalanishingiz mumkin. Topshiriqni bajarishdan avval tavsiya etilayotgan adabiyotlarni o‘qib o‘rganing.

T/r

Omonim so‘zlar

Turkumi va ma’nosi

Turkumi va ma’nosi

Turkumi va ma’nosi

1

Ot

Hayvon(ot so`z turkumi)

Harakatni bildiradi

Otmoq (fe`l)



Ism (ot)

2

O`t

Maysa(ot so`z turkumi)

Harakat (fe`l)

Olov( ot so`z turkumi)

3

Tut

Meva(ot so`z turkumi)

Harakat (fe`l)




4

Ko`r

So`qir, ojiz(ot)

Harakat(fe`l)




5

Yuz

Tana a`zosi(ot)

100 soni(son so`z turkumi)




6

Uch

Uchmoq harakat(fe`l)

3 soni (son so`z turkumi)




7

Burun

Tana a`zosi(ot)

Avval (ravish)




8

Bog`

Mevazor(ot)

Bog`(bog`lam ko`kat)(ot)




9

Yoz

Fasl( ot)

Yozmoq(harakat) fe`l




10

Yosh

Umr yillarining yil hisobi(ot)

Koz yoshi(ot)




11

Yot

Begona(sifat)

Yotmoq(harakat fe`l)




12

Karam

Sabzavot(ot)

Mehr shavqat, yaxshilik(ot)




13

Kech

Kechki payt(ot)

Kechmoq (harakat fe`l)




14

Kir

Ifloslik(ot)

Kirmoq(harakat fe`l)




15

Qo`y

Hayvon(ot)


Qo`ymoq(harakat fe`l)




16

Kul

Kukun(ot)

Kulmoq( harakat fe`l)




17

Kun

Vaqt(ot)

Quyosh (ot)




18

Ko`k

Rang(sifat)

Osmon (ot)




19

Och

Ovqat yemagan (sifat)

Och rang(sifat)




20

Pora

Pul bermoq (ot)

Yuragini parchalamoq(ot)




6-topshiriq. Tasviriy ifodalarga 10 ta misollar yozing va har bir tasviriy ifoda ishtirokida gap tuzing. Topshiriqni bajarishdan avval tavsiya etilayotgan adabiyotlarni o‘qib o‘rganing.

T/r

Tasviriy ifoda

Gap

1

G`azal mulkining sultoni

Kitoblarda g`azal mulkining sultoni Mir Alisher Navoiy deb bilamiz.

2

Oq oltin

Dalalarda kuzda oq oltindek paxtalar qiyg`os ochiladi.

3

Xalq oqsoqoli

Biz xalq oqsoqolidan judayam minnatdormiz.

4

Fasllar kelinchagi

Mening eng yoqtirgan fasllar kelinchagi kirib kelmoqda.

5

Zangori ekran

Men zangori ekran orqali “Bola tilidan” ko`rsatuvini ko`rdim

6

Qora oltin

Yurtimiz “qora oltin “ i bilan dunyoga mashhur bo`lmoqda.

7

Kumush tola



Men o`rtoqlarim bilan kumush tola yig`gani bordim.

8

Baraka urug`i

Dalarga baraka urug`i ekib bo`lindi.



9



Hayotimiz qomusi

Biz maktabda har yili hayotimiz qomusini tadbir sifatida o`tkazamiz.

10

Qanotli do`stlar

Yurtimizga uzoqdan qanotli do`stlarimiz uchib kela boshladi.


7-topshiriq. O‘zbek tilining agglyutinativ xususiyatlarini 30 ta so‘zning agglyutinativ tahlili asosida ko‘rsating. Dastavval, aglyutinatsiyaning xususiyatlarini izohlang.

T/r

So‘zlar

Aglyutinativ tahlil

*Izoh

1

Kitobxonlarga

Kitob asos,-xonlarga qo`shimcha

-xon so`z yasovchi qo`shimcha,-lar lug`aviy shakl yasovchi ko`plik qo`chimcha,-ga sintaktik shakl yasovchi jo`nalish kelishigi

2

Sinfxonaga

Sinf asos, -xonaga qo`shimcha

-xona so`z yasovchi qo`shimcha, ga jo`nalish kelishigi


3

Telbalarcha

Telba asos,-larcha qo`shimcha

-larcha so`z yasovchi ravish yasaydi

4

Qisqartma

Qisqa asos, -rtma so`z yasovchi qo`shicha

-rt lug`aviy shakl yasovchi qo`shimcha, -ma so`z yasovchi qo`shimcha

5

Bilimli

Bil asos, ilmli qo`shimcha

-im shakl yasovchi qo`shimcha –li shakl yasovchi qo`shimcha sifat yasovchi qo`shimcha

6

Etik

Et asos,- ik so`z yasovchi qo`shimcha

-ik sifat yasovchi qo`shimcha, so`z yasovchi qo`shimcha

7

Gulzorlarim

Gul asos, zorlarim so`z yasovchi qo`shimcha

-zor so`z yasovchi qo`shimcha, -lar lug`aviy shakl yasovchi, -im sintaktik shakl yasovchi qo`shimcha

8

Insonlarning

Inson asos, larning so`z yasovchi qo`shimcha,

-lar lug`aviy ko`plik –ning sintaktik qaratqich kelishik

9

Uzumzor

Uzum asos –zor qo`shimcha

-zor So`z yasovchi qo`shimcha , joy otini yasash


10

Kelishtirdi

Kelish asos, -tirdi qo`shimcha

-tirdi So`z yasovchi qo`shimcha, orttirma nisbat

11

Ko`rildi

Ko`r asos, -ildi qo`shimcha

-ildi so`z yasovchi qo`shimcha majhul nisbat

12

Yugurdi

Yugur asos, -di qo`shimcha

-di so`z yasovchi qo`shimcha harakatni fe`l, aniq nisbat.

13

Tozalashdi

Toza asos, -lashdi qo`shimcha

-lashdi so`z yasovchi qo`shimcha, birgalik nisbat

14

Yuvildi

Yuv asos, -ildi qo`shimcha

-il so`z yasovchi qo`shimcha, majhul nisbat, -di so`z yasovchi qo`shimcha

15

Supurildi

Supur asos, - ildi qo`shimcha

-il so`z yasovchi qo`shimcha, majhul nisbat,fe`l -di so`z yasovchi qo`shimcha

16

Isitkich

Isi asos, -tkich so`z yasovchi qo`shimcha

-t lug`aviy shakl yasovchi qo`shimcha, - kich so`z yasovchi qo`shimcha

17

O`zicha

O`z asos,- icha qo`shimcha

-i sintaktik shakl yasovchi – cha so`z yasovchi qo`shimcha

18

Tilim

Til asos, -im so`z yasovchi qo`shimcha

Til fe`l, - im sintaktik so`z yasovchi qo`shimcha

19

Qaynatma

Qayna asos, -tma so`z yasovchi qo`shimcha

Qayna harakatni bildiradi, fe`l –t lug`aviy shakl yasovchi qo`shimcha, -ma so`z yasovchi qo`shimcha

20

Ketdim

Ket asos –di va –m qo`shimcha

-di zamon –m egalik


*Izohda aglyutinatsiyani tushunchangiz bo‘yicha izohlang.

Barcha topshiriqlar bo‘yicha eslatma: Topshiriqlarning har biri talab darajasida bajarilishi shart. Topshiriqlarga qo‘yiladigan ballar tizimi quyida berilgan:

1-topshiriq:

5 ball

2-topshiriq:

5 ball

3-topshiriq:

5 ball

4-topshiriq:

5 ball

5-topshiriq:

5 ball

6-topshiriq:

bonus +5 ball

7-topshiriq:

5 ball

Jami:

30 ball

Topshiriqlar uchun kerakli materiallarni @tdpufilologiya manzilidan olishingiz mumkin. Topshiriq variantlari barcha talabalar uchun bir xil bo‘lib, ularning bajarilishi turlicha bo‘lishi zarur. Chunki, topshiriqlarni tuzishda har bir talabaning individual yondashuvi hisobga olingan. Shu bois hech bir talabaning javobi boshqa bir kursdoshining javobi bilan aynan bir xil bo‘lishi kerak emas. Aks holda, har ikki talaba yoki bir xillikka ega bo‘lgan talabalarning barchasi belgilangan baldan mahrum etiladi.

Topshiriqlarning bajarilish muddati 2021-yil 14-fevral soat 23:59 gacha.



“Ona tili”, “Ona tili praktikumi” hamda “Boshlang‘ich ta’limda imlo qoidalari” fanlaridan materiallarni olish uchun Boshlang‘ich ta’lim | ONA TILI telegram kanaliga qo‘shiling. Manzil: @tdpufilologiya
Download 182.47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling