Vaqtli qatorlar va trend modellari Fan nomi: Ekonometrika asoslari

Vaqtli qatorlar va trend modellari

Vaqtli qatorlar va trend modellari

Fan nomi: Ekonometrika asoslari

Tekshiruvchi: Sherali Abduraxmonov

Tuzuvchi: Malika Alisherova

Reja:

• 
  1. Vaqtli qatorlar haqida tushuncha
  
• 
  2. Vaqtli qatorlarning asosiy turlari va kompanentlari
  
• 
  3. Trend tushunchasi va uning turlari
  

Ekonometrik modellarni ikki turdagi ma’lumotlar asosida qurish mumkin:

Ekonometrik modellarni ikki turdagi ma’lumotlar asosida qurish mumkin:

• 
  turli ob’ektlar to’plamini ma’lum bir vaqtdagi holatini tavsiflovchi ma’lumotlar;
  
• 
  bitta ob’ektning holatini qator ketma-ket kelgan vaqtda tavsiflovchi ma’lumotlar.
  

  Birinchi turdagi ma’lumotlar asosida tuzilgan modellar fazoviy modellar deb, ikkinchi turdagi ma’lumotlar asosida tuzilgan modellar esa vaqtli qatorlar modellari deb ataladi.

Vaqtli qator – bu ma’lum bir ko’rsatkichning bir qancha ketma-ket kelgan momentlar yoki davrlardagi qiymatlar yig’indisidir. Vaqtli qatorlarning har bir darajasi bir qancha omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladi va bu omillarni shartli ravishda uchta guruhga bo’lish mumkin:

Vaqtli qator – bu ma’lum bir ko’rsatkichning bir qancha ketma-ket kelgan momentlar yoki davrlardagi qiymatlar yig’indisidir. Vaqtli qatorlarning har bir darajasi bir qancha omillarning ta’siri natijasida yuzaga keladi va bu omillarni shartli ravishda uchta guruhga bo’lish mumkin:

• 
  qatorning tendentsiyasini shakllntiruvchi omillar;
  
• 
  qatorning tsiklik tebranishini shakllantiruvchi omillar;
  
• 
  tasodifiy omillar.
  

Davriy vaqtli qatorlari o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarni ma’lum davr oralig’i (interval)dagi holatini ifodalaydi.

• 
  Davriy vaqtli qatorlari o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarni ma’lum davr oralig’i (interval)dagi holatini ifodalaydi.
  

  Masalan, bir oy (yoki yil) da ishlab chiqarilgan mahsulot, sotilgan tovarlar hajmi, ekilgan er maydoni va h.k.

• 
  Momentli vaqtli qatorlari o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarni ma’lum bir aniq momentga holatini ifodalaydi.
  

  Masalan, aholi soni, kassadagi pul qoldig’i va hokazo.

Hodisa va jarayonlarning dinamikasiga umumlashtirib baho berish uchun qatorning o’rtacha ko’rsatkichlari hisoblanadi. Intervalli (davriy) vaqtli qatorlarining o’rtacha darajasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

• 
  Hodisa va jarayonlarning dinamikasiga umumlashtirib baho berish uchun qatorning o’rtacha ko’rsatkichlari hisoblanadi. Intervalli (davriy) vaqtli qatorlarining o’rtacha darajasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
  
• 
  Moment(payt)li vaqtli qatorlarining hadlari orasidagi sanalar teng bo’lsa, o’rtacha daraja o’rtacha xronologik formula asosida aniqlanadi.
  
• 
  Agarda momentli(payt) vaqtli qatorlarida hadlar orasidagi sanalar teng bo’lmasa, u holda o’rtacha arifmetik tortilgan formula asosida aniqlanadi.
  

Vaqtli qatorning asosiy komponentalari

Vaqtli qatorning asosiy komponentalari

a – o’suvchi tendentsiya; b – mavsumiy komponenta; v – tasodifiy komponenta

Trend- bu uzoq vaqt komponentasi bo’lib vaqt qatori belgilangan vaqt oralig’ida o’zgarishi xususiyatini ko’rsatadi,Chiziqli trend modelidan ham, egri chiziqli trend modelidan ham bir paytda bashorat qilish uchun foydalanib bo’lmaydi

• 
  Trend- bu uzoq vaqt komponentasi bo’lib vaqt qatori belgilangan vaqt oralig’ida o’zgarishi xususiyatini ko’rsatadi,Chiziqli trend modelidan ham, egri chiziqli trend modelidan ham bir paytda bashorat qilish uchun foydalanib bo’lmaydi
  
• 
  Sababi qaysi birida xatolik kam bo’lsa, o’sha modeldan foydalansak maqsadga muvofiq bo’ladi.
  

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

http://fayllar.org