Yaponiya iqtisodiyoti
Download 1.31 Mb. Pdf ko'rish
|
YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yapo385
|
YAPONIYA IQTISODIYOTI https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 1/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja: 1. Yaponiya makroiqtisodiy rivojlanish modelining bosqichlari, omillari va xususiyatlari 2. Yaponiya iqtisodiyotining tarkibi va rivojlanish dinamikasi 3. Yaponiya iqtisodiyotiga jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroziiing ta’siri va undan chiqish yo’llari 4. O’zbekiston va YAponiya iqtisodiy hamkorligi https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 2/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy YAponiyaning bu davrdagi iqtisodiy rivojlanishini olti bosqichga: bo’lib o’rganish mumkin. Birinchi bosqich 1896 yildan Ikkinchi jahon urishining oxirigacha bo’lgan davrni qamrab oladi va YAponiyada harbiylashgan iqtisodiy tizimni shakllantirish bosqichi xisoblanadi. "YAngi iqtisodiy tizim" xususiy firmalar mavqeini faqat maxsulot ishlab chiqarish uchungina mas’ullik darajasigacha pasaytirib qo’ydi. Ikkinchi bosqich 1945 yildan 1958 yilgacha davom etdi. Ushbu bosqich 7 yillik Amerika xukmronligi hamda qator institutsional va iqtisodiy islohotlarning amalga oshirilishi bilan ajralib turadi. Ular tarkibida 1946 — 1950 yillardagi agrar hamda, Dzaybatsularni tarqatib yuborish bilan bog’liq islohotlarni va amerikalik iqtisodchilar Dodj va SHoular tomonidan inflyatsiyaga qarshi kurashga qaratilgan, "falajli davolash" nomini olgan islohotlar alohida ahamiyatga ega. Bu davr YAponiya iqtisodiyotining urushdan keyingi qayta tiklanish davri xisoblanadi. Uchinchi bosqich 1958 1973 yillarni o’z ichiga oladi va barqaror yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlari tufayli yapon iqtisodiy mo’’jizasi nomiga ega bo’ldi. O’n besh yil ichida mamlakat yalpi milliy maxsuloti 6, 5 martaga, sanoat ishlab chiqarish hajmi esa 10 martaga oshdi. Ushbu davrda yapon iqtisodiyotining o’sish sur’atlari yiliga o’rtacha 11% ni tashkil etgani holda rivojlangan mamlakatlar ichida eng yuqori ko’rsatkichni tashkil etdi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 3/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy To’rtinchi bosqich 1973 yildan boshlanadi va mamlakat iqtisodiyotiga 1970 yillardagi jahon yoqilg’i inqirozlarining ta’siri tufayli o’rtacha o’sish sur’atlari va tarkibiy o’zgarishlar (1973 1980) davri nomini oldi. YAponiyada inqiroz 1976 yidda bartaraf etildi, ammo mamlakat iqtisodiy jonlanish bosqichiga "tarkibiy kasal tarmoqlar" energiya va material sig’imkorligi yuqori tarmoqlar, yengal sanoatning mehnat sig’imkorligi yuqori tarmoqlari va kemasozlik tarmog’idagi muammolar bilan kirib keldi. Beshinchi bosqich "sovun ko’pigi" iqtisodiyotining shakllanishi bilan bog’liq bo’lib, bu davr YAponiyada yo’qotilgan o’n yillik nomini oldi, 1990 yilning 1 oktyabri aktsiyalar kursining pasayishi bilan boshlandi va Nikkey indeksi 20 ming ienagacha pasaydi, ya’ni 1989 yilning dekabriga nisbatan 49% ga qisqardi. Keyinchalik 1 oktyabr qora dushanba deb ataladigan bo’ldi. "Sovun ko’pigi” iqtisodiyoti inqirozi bilan bog’liq salbiy oqibatlarnint real sektorga ta’siri natijasida YAponiya iqtisodiyoti chuqur va davomli depressiya holatiga tushib qoldi. Ushbu holat 2004 2010 yillardagi biroz jonlanishni xisobga olmaganda 2011 yilgacha davom etdi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 4/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy To’rtinchi bosqich 1973 yildan boshlanadi va mamlakat iqtisodiyotiga 1970 yillardagi jahon yoqilg’i inqirozlarining ta’siri tufayli o’rtacha o’sish sur’atlari va tarkibiy o’zgarishlar (1973 1980) davri nomini oldi. YAponiyada inqiroz 1976 yidda bartaraf etildi, ammo mamlakat iqtisodiy jonlanish bosqichiga "tarkibiy kasal tarmoqlar" energiya va material sig’imkorligi yuqori tarmoqlar, yengal sanoatning mehnat sig’imkorligi yuqori tarmoqlari va kemasozlik tarmog’idagi muammolar bilan kirib keldi. Beshinchi bosqich "sovun ko’pigi" iqtisodiyotining shakllanishi bilan bog’liq bo’lib, bu davr YAponiyada yo’qotilgan o’n yillik nomini oldi, 1990 yilning 1 oktyabri aktsiyalar kursining pasayishi bilan boshlandi va Nikkey indeksi 20 ming ienagacha pasaydi, ya’ni 1989 yilning dekabriga nisbatan 49% ga qisqardi. Keyinchalik 1 oktyabr qora dushanba deb ataladigan bo’ldi. "Sovun ko’pigi” iqtisodiyoti inqirozi bilan bog’liq salbiy oqibatlarnint real sektorga ta’siri natijasida YAponiya iqtisodiyoti chuqur va davomli depressiya holatiga tushib qoldi. Ushbu holat 2004 2010 yillardagi biroz jonlanishni xisobga olmaganda 2011 yilgacha davom etdi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 5/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy Fikrimizcha, 2011 yil 11 martdagi yer qimirlashi bilan bog’liq voqeadan so’ng YAponiya iqtisodiyotining rivojlanishidagi oltinchi bosqich boshlandi. YAponiyaning iqtisodiy rivojlanish modeliga xos quyidagi belgilarni ajratish mumkin: davlatning tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish, savdo va investitsiyalar sohasidagi ulushining pastligi; firmalar va davlatning ishchi kuchi malakasini oshirish, ishchilarni ishlab chiqarishni boshqarishga jalo etishga alohida e’tibor qaratishi; davlatning tadbirkorlik faoliyatini rag’batlantirish, iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirishdagi faol ishtiroki: mehnat bozorida firmalar darajasida bir marotabalik mehnat shart nomalarining qo’llanilishi. Mehnat munosabatlari «firma paternalizmi» ni (bir umr yollanib ishlash tizimi, firma bizning uyimiz) ifoda etadi; moliya sanoat guruhlarining keyretsularga asoslanishi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 6/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy YAponiya XX asrning ikkinchi yarmida barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlariga ega bo’ldi va ushbu kursatkich 1951 1960 yillarda o’rtacha 8, 1%, 1961 1970 yillarda 10, 7%, 1971 1980 yillarda 4, 6%, 1981 1990 yillarda 4, 0% ni tashkil etdi. Fikrimizcha, YAponiyaning «iqtisodiy mu’jizaga» erishish omillari quyidagilarda namoyon bo’ladi: AQSH va G’arbiy yevropaga nisabatan yapon ishchi kuchining arzonligi, yuqori malakaga egaligi va mehnatsevarligi; yalpi jamg’arish normasining yuqoriligi ushbu ko’rsatkich 1990 yillarning o’rtalarigacha 30% dan yuqori bo’ldi; harbiy xarajatlarning pastligi davlat byudjetidan harbiy mudofaa uchun sarflanayotgan xarajatlar miqdori 1930 1940 yillarda yalpi ichki maxsulotning 9 10% ini tashkil etgani holda, ushbu ko’rsatkich 1947 1980 yillarda 1% dan oshmadi https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 7/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy •iqtisodiyotni davlat tomonidan samarali tartibga solish — umummilliy iqtisodiy dasturlar, ustuvor tarmoqlarga soliq imtiyozlarini joriy etish, ichki bozorga raqobatchilarni kiritmaslik, inflyatsiyaning past darajasini ta’minlash; • mamlakat hududining qulay iqtisodiy geografik joylashganligi. Mamlakat Tinch okeani xavzasi mintaqasining markazida joylashganligi sababli, aksariyat halqaro dengiz va havo yo’llari bu hududni kesib o’tadi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 8/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy Transporti Ichki yuk aylanmasida avtomobil transportining roli katta (yiliga o ʻrtacha 5, 5 mlrd. tonna yuk tashiladi). Umumiy va ekspress yo ʻllarning uz. 1, 2 mln. km, shu jumladan, 4, 4 ming km tezyurar magistrallar. T. y. larning uzunligi 43, 7 ming km. Deyarli 1/2 qismi elektrlashtirilgan. 1964 yildan tezligi soatiga 270 km gacha yetadigan "Shinkansen" poyezdlari harakati yo ʻlga qoʻyilgan. 9 shahardagi metropolitenning uz. 540 km. Yaponiyada suv osti va yer usti tunnellari va koʻpriklar koʻp. Dunyoda eng katta Seykan tunneli (53, 9 km) Honshu va Hokkaydo o. larini birlashtiradi. Ichki suv yo ʻllarining uz. 1770 km ga yaqin. Dengiz savdo floti 5473 kemaga ega va uning umumiy tonnaji 40 mln. brutto reg. tonnaga yetadi. Asosiy portlari — Kobe, Chiba, Yokohama, Nagoya, Osaka, Kavasaki, Tokio, Hakodate. Tokio, Osaka, Niigata shahri yaqinida xalqaro aeroportlar bor. Mamlaktda neft quvurlari 400 km dan ziyod, gaz quvurlari 1800 km. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 9/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy Tashqi savdosi • Yaponiya chetga mashina va uskunalar, metall buyumlar, elektronika, kimyo mahsulotlari, elektr asboblar chiqaradi; chetdan sanoat xom ashyosi, mineral yoqilg ʻi, oziq ovqat va toʻqimachilik mahsulotlari oladi. 2003 yil Yaponiyaning importi 383, 3 mlrd. AQSH dollarini, eksporti 417, 8 mlrd. AQSH dollarini tashkil etdi. Tashqi savdoda AQSH, Yevropa Ittifoqi hamda Janubiy va Janubiy Sharqiy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlik qiladi. Xorijiy sayyohlik rivojlangan. Pul birligi — iyena. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 10/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy 19. 2. YAponiya iqtisodiyotining tarkibi va rivojlanish dinamikasi • YAponiya dunyoning yetakchi iqtisodiy markazlaridan biri xisoblanadi. 2010 yilda YAponiyaning nominal YAIMning hajmi 5, 5 trln. dollarni tashkil etdi, ko’rsatkich bo’yicha AQSH va Xitoydan keyin uchinchi o’rinni egallaydi. SHunga qaramasdan oxirgi yillarda Xitoy, Hindiston, Braziliya kabi yirik rivojlanayottan mamlakatlarning barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlariga erishishlari tufayli YAponiyaning global iqtisodiy tizimdagi o’rni biroz sustlashdi. Misol uchun YAponiyaning dunyo YAIMdagi hissasi 1990 yilda 14, 3% ni tashkil etgan bo’lsa. 2010 yilga kelib ushbu ko’rsatkich 8, 7% ga teng bo’ldi. YAIMning aholi jon boshiga to’g’ri keladigan hajmi bo’yicha YAponiya 2000 yilda dunyoda 3 o’rinni egallagan bo’lsa, 2010 yilda 23 o’rinni, Menejmentni rivojlantirish halqaro institutining halqaro raqobatbardoshlik reytingida mamlakat 1990 yilda 1 o’rinni egallagani holda 2010 yilda 27 o’niga tushib qoldi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 11/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy •YAponiya iqtisodiyotining tarmoq tarkibi ham rivojlangan mamlakatlar kabi postindustrial ko’rinishga ega. 2010 yilda mamlakat yalpi ichki maxsulotining 71% i xizmatlar, 29% i sanoat, 1% i qishloq xo’jaligi sohasiga to’g’ri keldi. 1980 2010 yillarda yalpi ichki maxsulotning tarmoq tarkibida qishloq xo’jaligining ulushi 4% dan 1 % gacha, sanoatning ulushi 42% dan 28% gacha qisqargani holda, xizmatlar sohasining ulushi 24% dan 71% gacha ortdi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 12/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy •Real sektor. YAponiya qishloq xo’jaligi mehnat unumdorligi bo’yicha boshqa tarmoqlardan ortda qoldi. Oxirgi yillarda mamlakatning o’zini o’zi oziq ovqat bilan ta’minlash koe ffitsienti (40% dan past) pasayib, oziq ovqat importining ulushi ortib bormoqda. YApon hukumati qishloq xo’jalik maxsulotlarini ishlab chiqarishni ko’paytirish va o’zini o’zi oziq ovqat bilan ta’minlashni yaqin istiqbolda 45% ga oshirish chora tadbirlaridan iborat maxsus dasturlar ishlab chiqdi. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 13/74 YAPONIYA IQTISODIYOTI YAPONIYA IQTISODIYOTI Reja 1 Yaponiya makroiqtisodiy YAponiyaning hududiy joylashuvi dengiz bilan bog’liq tarmoqlarning rivojlanishi va aholining oziq ovqat iste’molida dengiz maxsulotlarining yetakchi mavqega egaligini ta’minlagan. YAponiya dengiz maxsulot larini iste’mol qilish bo’yicha dunyoda ikkinchi o’rinni egallaydi. YAponiya sanoati dunyo sanoat maxsulotlarining taxminan 12 foizini beradi va asosan qayta ishlash sanoati maxsulotlaridan iborat. Mamlakat qayta ishlash sanoatida material va energiya sig’imkorligi yuqori tarmoqlardan ilm fan sig’imkorligi yuqori tarmoqlarga o’tishi jarayoni ro’y bermoqda. YAponiya hozirga qadar katta miqdorda po’lat va prokat, kemalar, matolar ishlab chiqarsa da, elektron sanoat, avomobilsozlik, sanoat asbob uskunalarini ishlab chiqarish, kimyo sanoati tarmoqlari yuqori raqobatbardoshlikka ega. https://slidetodoc.com/yaponiya-iqtisodiyoti-yaponiya-iqtisodiyoti-reja-1-yaponiya-makroiqtisodiy/ 14/74 Download 1.31 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|