Yara infeksiyasi. Uning oldini olish va davolash

YARA INFEKSIYASI.
UNING OLDINI OLISH VA DAVOLASH
Hozirgi vaqtda m a’lum ki o ‘q yaralar birlam chi m ikroblar bilan
Ifloslangan. Yaralanish vaqtida yaraga m ikroblar yaralovchi snaryad
Va yot jism lar bilan tushadi.
Yaralangandan so‘ng ochiq yaraga m ikroblar tushishi sababli ikkilamchi ifloslanadi. Y araga tushgan m ikroorganizmlar yaradan oqib
Chiqayotgan qon va ekssudat bilan chiqib ketishi, qism an fagotsitoz
Va nospetsefik im m unitetning gumoral omili uchraydi. Bunda yara
Jarayoni yiringlam asdan kechadi. 0 ‘q yaralarda yara infeksiyasining
Rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratiladi.
0 ‘q yaraning ifloslanishini yara infeksiyasiga o ‘tishda um um iy va
M ahalliy xarakterdagi om illar olib keladi.
U m um iy om illarga: qon yo‘qotish, ochlik, sovqotish, yom on
Og‘riqsizlantirish va yetarli immobilizatsiyasining yo‘qligi, o ‘tuvchi radiatsiya kiradi.
M ah alliy o m illa rg a: y arad a n ek ro tik va tik lan m ay d ig an
To ‘qim alarning b o ‘lishi, o ‘q yaraning murakkabligi; yara sohaning
Ishemiyasi (qon tom irlarni spazmi, magistral qon tom irlarning shikasti, jgut qo'yilishi); suyaklam ing sinishida im m obilizatsiyaning
Yo ‘qligi yoki steril emasligi natijasida suyak bo ‘laklar to ‘qimalarining
Ikkilamchi shikasti; yaralarni radioaktiv yoki zaharlovchi m oddalar
Bilan ifloslanishlari; birlam chi jarrohlik ishlovining past sifatliiigi va
Kech bajarilishi kiradi.
Yara infeksiyasi bu — makroorganizm bilan mikroorganizmning
O ‘zaro ta ’siridir. Ikkinchi jahon urushida 10% yaradorlarda parchali
Yaralanishlardan so‘ng yaraning infeksiyasi asorati kuzatildi.
Eng ko‘p xillarda yiringli infeksiya – 7,3%; kam anaerob klostridiai
—1 -2 % va nisbatan ju d a kam qoqshol – 0,07%.
Yara infeksiyasi quyidagi turlarga ajratiladi:
“ yiringli;
— chirituvchi;
— anaerob;
— qoqshol.
Yiringli infeksiya
Yiringli yara infeksiyasi yara infeksiyasining eng ko‘p uchraydigan
Turidir. Yiringli yara uzoq m uddat davom etadigan b o lsa, odatda,
Stafilokokka gram m anfiy m ikroblar – ichak tayoqchasi, protey va
Boshqalar qo‘shiladi. Keyinchalik grammanfiy m ikroorganizmlar ustun kelib, yiringli yallig‘lanishini uzoq davom etishig
Yiringli yara infeksiyasi yaralanishdan so*ng 3 – 5 kun o ‘tgandan
Keyin klinik belgilari namoyon boMadi. Yiringlash tana haroratining
Ko‘tarilishi, titroq, pulsning tezlashishi, neytrofilni chapga urilishi katta
Leykotsitozi kabi um um iy beigilarda namoyon boMadi. Mahalliy: yarada
Og‘riq kuchayadi, yallig‘lanish ortadi va yara chetlarida giperem iya,
Uning devorlari yiring bilan qoplanadi, yaradan yiring oqish paydo
boMadi. Agar chok q o ‘yilgan boMsa, u o ‘lgan to ‘qim aga botib kiradi
va patologik yara ajratmasining cliiqib ketishini qiyinlashtiradi.
0 ‘rab turgan teri osti to ‘qima va m ushaklararo yogk kletchatkasining jarayonga jalb etilishi yara von fiegnionasini rivojlanishiga olib
Keladi.
Bunda kletchatkaning yiringli inllltratsiyasi aniq chegaraga ega
Bo'lm aydi.

Abssess — chegaraiangan dem arkatsion leykotsitar devorli yoki fibroz kapsula yuzaga kelgan lokal to'qim alarning yiringli erishidir.

Klinik abssess ustida shish, teri qavalining giperemiyasi; paypaslaganda kuchli og'riq va shish o'rtasida b o ‘shashish, abssess bo‘shlig‘ida
Suyiiq yiring bo‘lsa jim irlash aniqlanadi.
Y iringli to ‘p lam a bu yiringni yara y o n id ag i ch o 'n ta k la rid a
To ‘planishiga aytilib, yara arig i orqali yom on drenajlanadi. Yiring
Cho'ntaklarga mexanik ravishda tushadi. Klinik yiring to'plam larini
Belgilari kam ko‘rinarli va shu sababü tashxis q o ‘yish qiyinroq boMadi.
Ayrim vaqtlarda gum on sababü diagnostik punksiya vaqtida aniqlash mumkin. Suyakning yiringli jarayonga tortiüshi, davolashi qiyin
Beriladigan o ‘q osteomiyelitiga olib keladi. Ayrim vaqtlarda kechishi
Surunkali xususiyatga ega bo'lib, suyak qism larini ikkilanichi o‘lini
Va sekvestrlari yuzaga kelishiga sabab b o la d i.
Teshib kirgan yaralanishlarda yiringli jarayon organizmning seroz
Bo‘shliqlarida suyuq yiringni to'planishiga — empiyemaga olib keldi.
Yiringli peritonitlar, artritlar va perikarditfar aslini olganda empiyemadir. Odatda empiyemalar og‘ir kechishi, davolashga qiyin berilishi, yuqori haroratli kechishi bilan ajraladi. Yiringli infeksiyali yarani davolashda
Aw al yara ajratmasini erkin oqib chiqishiga imkon yaratish zamr.
Nekrotik to kqimalarni va yot jismiarni olib tashlab, yaraga ikkilamchi jarrohlik ishlovi beriladi. Yara keng ochiq holatda qoldirilib, 10
% natriy xlorid eritm asi bilan shimdirilgan tam ponlarni bo’sh h o latda q o ‘yib to ‘ldiri)adi. Yara yon ilcgm onalari, abssesslar, yiringli
To'plam lar yoriladi va drenaj qo‘yildi. Yiringli bo'shliqlar antiseptik
Eritm alar (vodorod perikisi, furatsillin, rivanol, 2%li xloramin e ritmasi, antibiotik eritm alari va h.k. bilan yuviladi.
Umumiy yiringli infeksiya. Bir qator ogkir-katta o ‘q yarali darm onsizlangan yaradorlarda, yiringni oqib chiqishi qiyinlashganda,
Mikroorganizmlar yuqori virulentligida davoni o'tkazilishiga qaramasdan yiringli infeksiya avj oladi. T o‘qim alarning parchalanishidan hosil
B o lg an toksik produktlar, bakteriyalarning toksinlari va infeksiyasi
Chiqaruvchilarni o ‘zIari ko‘p miqdorda um um iy aylanib yurgan qonga
Tushadi.
Yiringli-rezorbtiv isitma. Bu organizm ning og‘ir yiringli infeksiya
Yarasiga um um iy javobidir. Yiringli-rezorbtiv isitmaning klinik belgilarining ko‘rinishIari yaraning kattaligi va holatiga, shikastlangan
To ‘qimalarning hajm iga, mahalliy yiringli infeksiyaning tarqoqligiga
Va yiringli to ‘pIam larning borligiga to ‘g‘ridan to ‘g‘ri bog‘liqdir. Yaradorlam ing um um iy ahvoli sezilarli yom onlashadi, gipertermiya sutka
Davomida haroratni egriligi katta to ‘lib chiqishlari yuzaga keladi,
Qaysiki yiringli to ‘plam yuzaga kelganligidan yoki yangi yiringli o ‘chog‘i
Paydo bo‘lib, yiring ushlanib qolganligidan dalolat beradi.
Qon tekshiruvlarida neytrofilli leykotsitozning leykotsitar formulasini ko‘rinarli chapga surilishi, eritrotsitlar ch o ‘kish tezligining oshishi, anemiya sekin-asta ortib borishi, gipoproteinem iya kuzatiladi.
Yiringli-rezorbtiv isitm ani uzoq muddat davomligi yaradorning ozishiga olib keladi.
Yiringli-rezorbtiv isitm a ko‘p jihatdan mahalliy yiringli jarayonga
Bog‘liq bo‘lib, yaraning qayla jarrohlik ishlovi yiringli to‘plamni yorish,
Yiringlarni yetarli drenajlash tashkil qilish davolashning muvoffaqiyatliligini aniqlab beradi.
Shuningdek, q o n , plazm a, oqsil o'rnini bosuvchilarni quyish; yuqori kalloriyali, oqsillarga boy ovqatlanish, vitam inlar davolashda
M uhim aham iyatga ega.
B irlam chi y irin g li o ‘choqni yo‘qotish yaraning o ‘z -o ‘zidan
Yo‘qolishiga olib keladi.
Yara sepsisi. Bu to ‘g‘ridan to ‘g‘ri birlam chi yiringli o‘choqdan
Bogliqligini y o ‘qotgan um um iy yiringli infeksiyadir. Uzoq m uddat
Yiringli yaraning, yiringli-rezorbtiv isitm aning mavjudligi ozishga,
Parenximatoz a ’zolarining distrofik o ‘zgarishlariga, immunologik m uhofazaning sezilarli pasayishiga, organizmning um um iy areaktivligi rivojlanishiga olib keladi.
Og‘ir yiringli jarayon asosida yara infeksiyaning birinchi kunlarining o ‘zidayoq taraqqiyotida sepsisga olib kelishi mumkin. Ko‘p klinik
Belgilarining bir-biriga o ‘xshashligi sababli sepsis va yiringli-rezorbtiv
Isitmani taqqoslash diagnostikasi m a’lum qiyinchiliklar tug‘diradi.
Sepsisga qonda m ikroblarning borligi xarakterli bo‘lsa-da, garchi Bu ko‘rsalkich m ajburiy hisoblanmaydi. Sepsisning 2 ta asosiy shakllari ajratiladi: septikopiyemiya uzoq Joylarda yiringli m etastalarning borligi; septisemiya — yiringíi metastazlarsiz. Sepsis yiringli-rezorbliv isitmaga nisbatan juda zararli va og‘ir O ‘tadi Klinik sepsis yuqori isitm a, titrash bilan q o ‘zg‘alish, vasvasa
ko'rinishida b o ‘Iadi. Teri qavatlari oqim tir, yarasim on tusda. Ishtahasi buziladi, vaqti-vaqti bilan qusish, ichburug* bo'ladi. A nem iya,
yotoq yara, pnevm oniya, trom boflebitlar rivojlanadi. Q onda neytrofilli leykotsitoz, limfopeniya, aneozinofiliya, gipoproteinem iya. Yarada
mahalliy ikkilamchi nekrozlar yuzaga keladi, granulyatsiyalar sust,
ikkilamchi qon oqim lar bo‘lishi mumkin. Sepsisni davolash ko*p q iyinchiliklar tug‘dirib, katta harakatlarni talab etadi. Y araning ikkilam chi jarrohlik ishlovi, abssesslar, flegm onalar, yiringli to ‘plam Iari,
metastatik yiringliklarni yorish ularni antiseptik eritm alar bilan yuvish va keng drenajlash bajariladi. Y aradom i hayotini saqlab qolish
maqsadida keng yaralarda va yiringli infeksiyani tarqalganligida q o ‘loyoqlarda am putatsiya bajarishga ko‘rsatm a kengaytiriladi.
Oxirgi yillarda sepsisning kechishi 3 ta asosiy fazaga ajratiladi.
BoshlangMch - toksem iya fazasi. Intensiv davo olib borilsa, uni 10—
15 kunda yo‘qotish mumkin.
Agar sepsisning klinik ko‘rinishlari avj olib borsa, lekin yiringli
o ‘choqlar b o lm asa, unga septisemiya fazasi deyiladi. Jarayonni yanada
davom etish va m etastatik yiringli o‘choqlar so d ir b o ‘lsa unga septikopiyemiya fazasi deyiladi.
M ikrofloraning ta ’sirchanligini aniqlab, k atta dozada m ahalliy va
vena tom iriga antibiotiklar qo‘l!aniladi.
Dezintoksikatsiya maqsadida katta m iqdorda vena tom iriga natriy
xloridli izotonik eritm asi, 5%li glukoza eritm asi, gem odez, reopoliglyukin, qayta qon, plazm a, oqsilli preparatlar quyiiadi. Yuqori kalloriyali oqsillarga va vitaminlarga boy ovqatlar, ayrim hollarda ozuqalar aralashm asini qoringa tushirilgan zond orqali berish zarur. Im -
munologik him oyasini oshirish maqsadida stafiiokokka qarshi gam -
m a-globulin, im m un plazma qollaniladi. Sepsis va toksiko-rezorbtiv
isitmali yaradorlar to umumiy yiringli infeksiya tugatilmaganligiga qadar
transport vositalarida ko‘chiriIishga yaroqsiz.
Chirituvchi infeksiya. Ayrim yaradorlarda klinik kechishi odatdagi
yiringli va anaerob klostridial infeksiyadan farqlanuvchi alohida yara
infeksiyasining og ‘ir turi rivojlanadi. B unday infeksiya yum shoq
to ‘qim alarning qalin massivini chuqur yaralanishlarida, ayniqsa oraliq, chanoq, son, ko'krak, qorinda kuzatiladi. C hirish infeksiyasi
to ‘qim alarning yiringsiz progressiv nekrozi va chirishli erishi bilan
ajraladi.
Y aradorlam ing ahvoli tez va progressiv yom onlashadi, organizm -
ning og‘ir intoksikatsiyasi va suvsizligi ortib boradi. Chirish infeksiyasida asosiy davolash chora-tadbirlari ham m a o ‘lgan va eriyotgan
to ‘qim alam i kesib tashlash va keng drenajlashdan iborat. Chirish
infeksiyasining keng tarqalgan formalarida qo ‘l-oyoq am putatsiyasini

bajarishga ko‘rsatm a ancha kengayadi. Buni kechiktirish xavfli, chunki

tanaga tarqalgan jaray o n n i endi to ‘xtatib b o ‘lmaydi.

Yana klinik belgilaridan yuqori harorat, puis tezlashgan, labil,

AQB noturg‘un, hansirash, adinamiya, anoreksiya, anemiya va gipoproteinem iya kuzatiladi. Yara atrofida ayrim hollarda epiderm isning ko‘chishi kuzatiladi. Ichida gemorragik suyuqlikli yassi qoram tir
Pufakchalar kuzatiladi. O datda sepsisning rivojlanishi oqibati o ‘lim
Bilan tam om b o ‘ladi. Davolashda mikrobga qarshi dorilarni katta dozada qo'IIashning m uhim ahamiyati bor. Anaerob klostridial infeksiyada levomitsetin, klandam itsiri, rifampitsin, penitsillin eng yaxshi natija
Beradi. K o‘p anaeroblar uchun metabolik zahar – m etronidazol (trixopol) yaxshi ta ’sir etadi. Uni og‘izga tabletkada, rektal sutkasiga 0,5
X 3 – 4 m arta yoki 1 g dan har bir 6 soatda vena tom iriga tom chilab
Yuboriladi.
Og‘ir endotoksikozni kamaytirish m aqsadida infuzion davoni diurezni kuchatiruvchi, antigistam in, vitam inlar, yurak faoliyatini oshiruvchi d o ri-d arm o n lar q o ‘llaniladi.
Keyingi v a q tla rd a jarro h lik va m ed ik am en to z davoni ancha
toMdiruvchi giperbarik oksigenatsiya muvaffaqiyatli qo ‘IIaniImoqda.
Anaerob klostridial infeksiya
Klostridial spora hosil qiluvchi anaerob, yana gazli gangrena nomi
Bilan m a’lum spetsifik anaerob infeksiya Ikkinchi jahon urushida
1-2% yaradorlarda kuzatilgan. Bu eng og‘ir yara infeksiyalaridan biri
Bo ‘)ib, 2 0 -5 0 % hoJlarda olim ga olib keladi. Ularning rivojlanishiga
M ikroorganizm lar hayot faoliyatining bir qator qulay sharoitlari: katta massiv shikastlangan va o ‘!gan to‘qim alar, yaralam ing ko‘p chuqur cho‘ntaklari va m ushakiararo yoriqlarini yot jism va detritlar
Bilan to ig an lig i; yarani tuproq bilan ko‘p ifloslanganligi; qon tom ir
Shikastlari natijasida qon aylanishining buzilishi, qo ‘l-oyoqda jgutning
Uzoq m uddat turganligi, ko‘p qon yo‘qotish, yaralarga kech va to iiq
Ishlovi bo‘lm agan jarrohlik ishlovi, ko'rsatilmagan holiarda yaraga chok
Qo ‘yish.
A naerob infeksiyani chaqiruvchi asosiy to ‘rt turi m a’ium. Gazli
Gangrena kJostridiyasi (Cl perfringens) intensiv gaz hosil qilish xususiyatiga ega b o ‘lgan kuchli nekrotoksik va gomotoksik toksinlam i
Chiqaradi. Z ararli shish klostridiyasi (C l oedem aticus) to ‘qim alarda
Tez tarqaluvchi shishni chaqiradi. T o'qim alam i erituvchi klostridiy
(Cl hystoliticum ) proteolitik fermentlar chiqarib atrof to ‘qim a!am ing
Tez erishiga olib keladi.
Septik klostridiy (C l septicum) to‘qim a!arda gaz hosil qilish, shish
Va to ‘qim alarning chirishli parchalanishini chaqiradi.