Yetti yillik urush A. E. Kotsebu. «Kunersdorf jangi»

Yetti yillik urush

Yetti yillik urush
A. E. Kotsebu. «Kunersdorf jangi» (1848)
Sanalar 1756—1763 Urush yeri Yevropa, Afrika, Hindiston, Shimoliy Amerika, Vest Indiya, Filippin, Janubiy Amerika Sabab Prussiyaning kuchayishi, fransuz-ingliz kolonial raqobati Natija Prussiyaning buyuk davlatga aylanishi; Angliyaning Fransiyadan Kanada, Sharqiy Luiziana koloniyalarini, Dominika, Sent Vinsent, Grenada, Tobago, Senegal orollarini, Hindistondagi barcha savdo faktoriyalarini va Ispaniyadan G`arbiy Luizianani tortib olib, yetakchi kolonial davlatga aylanishi
Raqiblar
Prussiya qirolligi Britaniya imperiyasi Braunshveyg-Lyuneburg Portugaliya qirolligi Gessen-Kassel knyazligi Irokez qabilalari konfederatsiyasi Rossiya imperiyasi (1762) Bengaliya subasi	Muqaddas Rim imperiyasi Fransiya Rossiya imperiyasi (1757—1761)^[1] Shvetsiya qirolligi Ispaniya imperiyasi Saksoniya kurfyurstligi Neapol qirolligi Sardiniya qirolligi
Qoʻmondonlar
Fridrix II F. V. Zeydlits Georg II Georg III Robert Klayv Jeffri Amherst Ferdinand Braunshveyg Siroj ud-Davla Joze I	Graf Daun Graf Lassi Karl Aleksandr Ernst Gideon Laudon Lyudovik XV Lui Jozef de Monkalm Yelizaveta Petrovna† P. S. Saltikov Karl III Avgust III
Kuchlar
Bir necha yuz ming kishi (pastroqqa qarang)	Bir necha yuz ming kishi (pastroqqa qarang)
Yoʻqotishlar
pastroqqa qarang	pastroqqa qarang

Yetti yillik urush (1756—1763) — XVIII-asrning katta voqeasi, Yangi davrning eng katta urushi. Yetti yillik urush harakatlari Yevropa va okean ortida: Shimoliy Amerikada, Vest Indiyada, Hindistonda, Filippinda olib borilgan. Urushda oʻsha paytdagi Yevropaning barcha buyuk davlatlari, oʻrtac va kichik davlatlar, bir qancha hindular qabilalari qatnashgan. Uinston Cherchill tomonidan urush „Birinchi Jahon urushi“ deb atagan.^[2] Urushni kolonial (Britaniya imperiyasi, Fransiya va Ispaniyaning kolonial maqsadlari toʻqnashganligi sababli), birinchi okop (urushda koʻplab redutlar, okoplarning ishlatilganligi sababli) va birinchi artilleriya (artilleriya katta miqdorda ishlatilganligi sababli) urushi deb ham atashadi.
Yevropadagi Avstriya va Prussiya qirolligi oʻrtasida asosiy raqobatga Avstriya tomonidan oldingi Sileziya urushlarida yoʻqotilgan Sileziya sababchi boʻlgan. Shu sababli bu urushni Uchinchi Sileziya urushi deb ham atashadi. Shved tarixchiligida urush Pomeraniya urushi (shvedcha: Pommerska kriget), Kanadada Bosqinchilik urushi (inglizcha: The War of the Conquest) va Hindistonda Uchinchi Karnat urushi (inglizcha: The Third Carnatic War) deb nomlanadi. Shimoliy Amerikadagi urush harakatlarini Fransuz-hindu urushi deb atashadi.
Urushga „yetti yillik“ degan nomni XVIII-asrning 80-yillarida olgan, u paytgacha urushni „yaqinda boʻlgan urush“ deb atashgan.
YeTTI YILLIK URUSh (1756-63) — Avstriya, Fransiya, Rossiya, Ispaniya, Saksoniya va Shvesiya bilan Prussiya, Buyuk Britaniya, Portugaliya oʻrtasida boʻlgan urush. Angliya va Fransiyaning oʻzga hududlar uchun kurashi hamda Prussiya siyosiy manfaatlarining Avstriya, Fransiya va Rossiya manfaatlari bilan toʻqnashuvi tufayli kelib chiqqan. 1761-y.da Prussiya halokat yoqasida edi, ammo yangi rus imperatori Pyotr III u bilan sulh uzgan (1762) (Yekaterina II uni bekor qilgan, birok, urushni davom ettirmagan). Shiddatli kurashlar mustamlakalarda va dengizda ham sodir boʻlgan. Prussiya Gubertusburg sulhi (1763) ga asosan, Saksoniya bilan Sileziyani oʻziga qoʻshib olgan. Parij tinchlik bitimi (1763) ga asosan, Fransiyadan Buyuk Britaniyaga Kanada, Sharqiy Luiziana, fransuzlarning Hindistondagi mulklarining koʻp qismi oʻtgan. Ye.y.u.ning asosiy natijasi — Buyuk Britaniyaning Fransiya ustidan mustamlaka va savdo sohasidagi kurashda qozongan gʻalabasi boʻlgan.
Urush sabablari

1756-yilda Yevropaning kurashayotgan ittifoqlari
Yetti yillik urush eʼlon qilinmasidanoq Yevropada emas, balki okean ortida boshlangan. 1754—1755-yillarda Shimoliy Amerikadagi anglo-fransuz kolonial raqobati ingliz va fransuz kolonistlari oʻrtasidagi chegara toʻqnashuvlariga olib keldi. 1755-yilning yozida toʻqnashuvlar ochiq urush harakatlariga (qarang Fransuz-hindu urushi) aylanib ketdi. Unda ittifoqchi hindular bilan birga doimiy harbiy boʻlinmalar qatnasha boshlashdi. 1756-yilda Buyuk Britaniya Fransiyaga qarshi rasmiy tarzda urush ochdi.