' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
|
140-160 /л(Ғе 2
—2
510
1.50. Massasi 10,8 g bo'lgan aluminiyni m o‘l miqdor xlorid kislotada eritilganda normal sharoitda qanday hajmda vodorod aj ralib chiqadi? Yechish: A lum iniy bilan xlorid kislotaning o ‘zaro ta ’sir reaksiyasining tenglamasini yozamiz: 2A1 + 6 HCI = 2A1C1 + 3 H 2T Reaksiyaga kirishgan alu m in iy m oddasining m iqdorini aniqlaymiz: Reaksiya tenglamasidan 2 mol alum iniy erishidan 3 mol vodorod H 2
Vodorodning normal sharoitdagi hajmini hisoblab topamiz: 1.51. Massasi 10,7 g bo'lgan aluminiy xlorid olish uchun mo'l miqdor vodorod xlorid bilan normal sharoitda ammiakning qanday hajmi reaksiyaga kirishishi kerak? Javobi. 4,48 1. 1.52. Mo'l miqdor xlorid kislotada massasi 6
va massasi 6,5 g bo'lgan rux eritildi. Bunda normal sharoitda o'lchangan qancha hajmda vodorod ajralib chiqadi? Javobi. 7,84 1. 1.53. Mahsulot unumi 80% ga teng bo'lsa, massasi 20 g bo'lgan oltingugurt (VI) oksid olish uchun qancha hajmdagi oltingugurt (IV) oksidni kislorod bilan oksidlash kerak bo'ladi? Hajmni normal sharoitda hisoblang. Yechish. Reaksiya tenglamasini tuzamiz: M ahsulotning m iqdoriy chiqishida hosil b o'la oladigan oltingugurt (VI) oksidning massasini (1.6) formuladan foydalanib aniqlaymiz: w(H2 ) = 3 «(Al) 2 '
Bundan: n(H 2) = 3”^A1) ; л(Н 2) = mol - 0,6 mol. K (H 2) = Vn ( H2)' K (H 2) = 22,4 • 0,6 1 = 13,44 mol. 2 S 0 2 + 0 2 = 2 S O ,. wir (SO
3 )-1Q0
Л 20
100 ; m(S03) = - g g - g = 25 g. Oltingugurt (VI) oksid moddasining miqdorini aniqlaymiz: n( SO,) = M(SO)) ; «(SO,) = ^ mol = 0,3125 mol. Reaksiya tenglamasidan: » (S 0 2) _ 2 « (S 0 3) 2 •
Bundan n( S02) = n( SO,) • rt(S02) = 0,3125 mol. Oltingugurt (IV) oksidning normal sharoitdagi hajmini hisob laymiz: K (S 0 2) = Vmn(S02); V ( S 0 2) = 22,4 • 0,3125 1 = 7 1 . 1.54. Massasi 145 g bo‘lgan tarkibida volfram (VI) oksid va massa ulushi 20
bo'lgan ruda konsentrati vodorod bilan qaytarilganda qanday mas- sali volfram olinishi mumkin? Jarayonni amalga oshirish uchun vodorodning qanday minimal miqdori kerak bo'ladi? (Hajmni normal sharoitda hisoblang.) Javobi: 92 g volfram, 33,6 1 H 2
1.55. Hajmi 2,8 1 bo'lgan (normal sharoitda) vodorod suifid mo'l miqdor mis (II) sulfat eritmasi orqali o'tkazilganda 11,4% massali cho'kma hosil bo'ladi. Reaksiya mahsulotining unumini aniqlang. Javobi : 95%. 1.56. Massasi 50 g bo'lgan ko'mir yondirilganda uglerod (IV) oksidni bariy gidroksid eritmasi orqali o'tkazildi. Agar ko'mirdagi uglerodning massa ulushi 96% bo'lsa, qanday massali cho'kma hosil bo'lgan? Javobi 788 g. 1.57. Massasi 2 kg bo'lgan qum mo'l miqdor kaliy gidroksid bilan suyuqlantirildi. Reaksiya natijasida massasi 3,82 kg bo'lgan kaliy silikat olindi. Agar qumdagi kremniy (IV) oksidning massa ulushi 90% ga teng bo'lsa, reaksiya mahsulotining unumini aniq lang. Javobi 82,7%. 1.58. Tarkibida massasi 25,5 g kumush nitrat bo'lgan eritmaga tarkibida massasi 7,8 g natriy suifid bo'lgan eritma qo'shildi. Bunda qancha massali cho'kma hosil bo'ladi? Yechish: Reaksiya tenglamasini yozamiz: 2 A g N 0 3
Kumush nitrat va natriy suifid moddalarining miqdorini aniqlaymiz: 512
Reaksiya tenglamasidan ko'rinib turibdiki, kumush nitratning 2 mol miqdoriga 1 mol natriy suifid kerak bo'ladi. Binobarin, f l ( A g N 0 3 ) _ / i'( N a 2S ) _ l - Agar «'(AgNO,) = //(AgNO,); «'(A gN O ,) = 0,15 mol bo'lsa, u /?'(Na 2
/?'(Na,S) = ^ mol = 0,075 mol; 0,075 m ol — reaksiya uchun kerak bo'ladigan natriy suifid m oddasining miqdori, binobarin u m o'l miqdorda olingan. Moddaning miqdori va mahsulot massasini hisoblashni kamroq olingan modda, ya’ni kumush nitratning miqdori va massasidan foydalangan holda olib borish zarurdir. Reaksiya tenglamasidan: Kumush suifid massasini aniqlaymiz: w(Ag,S) = «(Ag,S) • A/(Ag 2
1.59. Tarkibida massasi 4,5 g bo'lgan kalsiy xlorid eritmasiga tarkibida massasi 4,1 g bo'lgan natriy fosfat eritmasi qo'shildi. Agar mahsulot unumi 88
maning massasini aniqlang. Javobi. 3,41 g. 1 .6 0 . Massasi 1,5 g b o'lgan m is va m agniy qirindilari aralashmasiga m o'l miqdor xlorid kislota bilan ishlov berildi. Reaksiya natijasida hajmi 500 ml bo'lgan (normal sharoitda) vodorod ajralib chiqdi. Aralashmadagi misning massa ulushini aniqlang. Yechish. Ikkita metalldan faqat magniy xlorid kislota eritmasi bilan o'zaro ta’sir eladi: holda n ( A g N 0 3) _ 2 /i(A g 2S ) 1 ’ Bundan «(Ag,S) = mol = 0,075 mol. / j (H 2) = ; / j (N 2) = mol = 0,025 mol. Reaksiya tenglamasidan: «(M g) = я(Н 2); «(Mg) = 0,025 mol. Magniy massasini topamiz: w(Mg) = «(M g) • M{ Mg); /«(Mg) = 0,025 • 24 g = 0,6 g. Aralashmadagi mis massasi quyidagiga teng bo'ladi: m(Cu)=m (aralashma)—/«(Mg); /«(Cu) = (1,5—0,6)g = 0,9 g. Aralashmadagi misning massa ulushini hisoblaymiz. C°(Cl1) = m(aralnshma) i ® (C u > = i f m ° l = ° ’6 Уок1
0,8
g bo‘lgan aralashma namunasi m o‘l miqdor xlorid kislota bilan ishlandi. Natijada hajmi 112 ml (normal sharoitda) bo'lgan gaz ajralib chiqdi. Aralashmadagi kalsiy oksidning massa ulushini aniqlang. Javobi : 37,5%. 1.62. Hajmi 25 ml b o ‘lgan idishda vodorod va kislorod aralashmasi bor. Komponentlar orasidagi reaksiya natijasida hajmi 7 ml bo'lgan reaksiyaga kirishmagan kislorod qolgan. Agar barcha hajmlar bir xil sharoitga keltirilgan b o 'lsa , aralashm adagi kislorodning hajmiy ulushini aniqlang. Javobi'. 52%. 1.63. Massasi 60 g bo'lgan mis va temir aralashmasini xlorlash uchun (normal sharoitda) qanday hajmda xlor kerak b o‘ladi? Aralashmadagi misning massa ulushi 53,3%. Javobi'. 28 1. 1 .6 4 . M a ssa si 4 ,9 g b o 'lg a n a m m o n iy g a lo g e n id parchalanganda, normal sharoitda 1,12 I hajmli ammiak olindi. Qanday galogenid olingan? Javobi: ammoniy bromid. 1.65. Massasi 14,4 g bo'lgan mis (II) oksidni qaytarish uchun kerak bo'ladigan vodorod olish uchun qancha massadagi ruxni sulfat kislotada eritish kerak? Qaytarish uchun vodorod ikki marta mo'l bo'lishi kerakligini hisobga oling. Javobi: 23,4 g. 1.66. Massasi 10 g bo'lgan texnik oltingugurt yonganda ajralib chiqqan gaz mo'lroq natriy gidroksid eritmasi orqali o'tkazildi. Massasi 24 g bo'lgan gidroksid reaksiyaga kirishdi. Texnik mahsulotdagi oltingugurtning massa ulushini aniqlang. Javobi: 96%. 2. D.I.MENDELEYEVNING DAVRIY QONUNI VA ATOMLARNING TUZILISHI. KIMYOVIY BOG‘LANISH D.I.Mendeleyevning davriy qonuni 2.1. Tartib raqami 42 bo‘lgan element D.I.M endeleyev davriy sistemasining qaysi gruppasida va qaysi davrida joylashgan? Yechish. Elementlar atomlarning tuzilishiga ko'ra davriy siste mada quyidagicha joylashgan: birinchi davrda 2
8
8
qami 18 bo'lgan element (2 + 8
8
42-
raqamli element beshinchi davrga joylashgan. U oltinchi o ‘rinni egallaydi, binobarin, oltinchi gruppada (qo'shimcha gruppada) turadi. Bu molibden Mo elementidir. 2.2. Tartib raqami 51 bo'lgan element davriy sistemaning qaysi gruppasida va qaysi davrida joylashgan? 2 .3 . Litiy yoki kaliy elementlarining qaysi birida metallik xossalar kuchliroq ifodalangan? Yechish. Litiy yoki kaliy atomlari elektron qavatlarining tuzilishi quyidagicha: Li — 1 s1 2s[ va К — Is 2
pb 3s 2
pb 4.S1 yoki qisqacha [He] s] va [Ar] s[. Ikkala atomning tashqi energetik pog'onasida bittadan elektron joylashganligini ko'ramiz. Lekin kaliy atomida tashqi elektron yadrodan uzoqda joylashgan (to'rtinchi energetik pog'onada, litiyda esa — ikkinchida) va, binobarin, osonroq ajraladi. Metallik xossalari elektron berish xususiyatiga bog'liq bo'lganligi sababli, u kaliyda kuchliroq ifodalangan. 2.4. D.I.M endeleyev davriy sistemasining to'rtinchi davridagi qaysi element eng tipik metalldir. Nim a uchun? 2.5. VI gruppa asosiy gruppachasining elementlari vodorod bilan qanday birikmalar hosil qiladi? Ulardan eng barqarori va eng beqarorining nomini ayting. Yechish. VI gruppa asosiy gruppasidagi elem en tlar p- elementlardir. Ular atomlarining tashqi energetik pog'onasida 6
ns2np4. Binobarin, vodorodli birikmalarda ular — 2 o k sid lan ish darajasini n am oyon qiladi. B irikm alarning formulalari: H ,0 , H 2
2
2
2
Shunday qilib, yuqoridagi birikmalardan eng barqarori — suv H ,0 , eng beqarori — H2Po dir. 2.6. Davriy sistemaning IV gruppa p- elementlarining vodorodli va kislorodli birikmalarining formulalarini yozing. 2.7. Tartib raqami 23 b oigan elementning davriy sistema- sidagi o'miga qarab kimyoviy xossalarini tushuntirib bering. Yechish. Davriy sistemaga qarab tartib raqami 23 b o ig a n element V gruppaning qo'shimcha gruppachasida joylashganligini aniqlaymiz. Bu element — V vanadiydir. V ning elektron formu lasi: 1 s2 2s2 2p6 3s2 3pb 3 cP 3s2 yoki qisqacha [Ar] 3 cP 4s2. Binobarin, V — d- elementdir. Bu elem ent + 2 oksidlanish darajasini nam oyon qilib, 4- pog'onachadan 2 ta elektronni osonlikcha berishi mumkin. Bunda u asosli xossalarini nam oyon qiladigan VO oksid va V (O H )2
gidroksid hosil qiladi. Vanadiy qo'shimcha gaippachadajoylashganligi uchun vodorodda gazsimon birikmalar hosil qilmaydi. Vanadiy atomi, shuningdek, oxirgidan oldingi energetik d- poonachadan ham elektronlar berishi mumkin (3 ta elektronni) va shunday qilib, +5 yuqori (element joylashgan gruppa raqamiga son jihatidan teng) oksidlanish darajasini namoyon qilishi mumkin. Yuqori oksidlanish darajasiga mos keladigan oksid V 2
kislotali xossalarga ega. Bu oksidning gidroksidi sifatida beqaror b o ig a n metavanadat kislota — HVO, (lining tuzlari vanadatlar — barqaror birikmalardir) olish mumkin. 2 .8 . Kalsiyning D.I.M endeleyev elementlar davriy sistemasida joylashgan o'miga asoslanib, uning yuqori oksid, gidroksid va xlorid formulalarini yozing. 2 .9 . Galliy elementining D.I.M endeleyev elementlar davriy sistemasida joylashgan o'm iga qarab, element birikmalarining va oddiy moddasining eng muhim xossalarini izohlab bering. 2 .1 0 . D.I.M endeleyev oldindan aytib bergan elementlardan biri oksid hosil qilib, unda kislorodning massa ulushi 0,305 ni tashkil qiladi. Bu oksidda element + 4 ga teng oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Shu elementning nisbiy atom massasini aniqlang va uning nomini ayting. Javobi. 73; germaniy. 2 .1 1 . Element EO, tarkibli yuqori oksid hosil qiladi. Birikmada vodorodning massa ulushi 5,88%. Elem entning nisbiy atom massasini hisoblang va nomini ayting. Javobi. 32; oltingugurt. 2 .1 2 . D .I.M endeleyev davriy sistemasining to'rtinchi davri- dagi qaysi element eng tipik metall hisoblanadi? Nim a uchun? Izotoplar. Yadro reaksiyalari M o d d a n i n g m o l y a r u l u s h i d e b , berilgan modda miqdorining sistemadagi moddaning umumiy miqdoriga b o‘lgan nisbatiga aytiladi, ya’ni (1 1 )
bunda x (Л) — A moddaning molyar ulushi; n(A) — A moddaning miqdori; л — sistemadagi moddaning umumiy miqdori. Agar, masalan, sistema ikkita modda — A va В dan iborat bo'lsa, unda n = n(A) + n(B). M olyar ulush — o 'lch o v siz kattalikdir, uni ulushlarda yoki foizlarda ifodalanadi. Molyar ulush yordamida, masalan, tabiatdagi izotoplar miqdori ko'rsatiladi. 2.13. Agar l0B izotopning molyar ulushi 19,6%, n B izotopniki esa 80,4% bo'lsa. borning nisbiy atom massasini aniqlang. Yechish. Hisoblashlar uchun N atomlar soniga teng bo'lgan bor namunasini tanlab olamiz. Bunda sistema moddasining (bor elementining) umumiy miqdori quyidagicha bo'ladi: N П " a ’
bunda A^ — Avogadro doimiysi. 10В va 11В izotoplarining mod dalar miqdorini aniqlaymiz: n([0B) = nx ( l 0
n(l 0
я("В) = «x ( nB); = 0 , 8 0 4 ^ - mol. ' VA
A'bor atomidan l0B va "B atomlarining sonini aniqlaymiz: 7V( 10
0
0
N ( l 0
0
0
N - 1 0 = 1 , 9 6 N\ mr("B) = N ("B ) • Лг("В ); mf("B) = 0,804 N -11 = 8,844 N. N bor atomi massasini nisbiy birliklarda hisoblaymiz: mr( В) = /иг( 10
mr(" B); mr( B) = 1,96'TV + 8,844 N = 10,804 10,8 N. Bir atom borning o'rtacha nisbiy massasini, ya’ni bor kimyo Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|