' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
- §. Namunaviy masalalar yechish
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1.12- §. Namunaviy masalalar yechish. Mol. Molyar massa 1-masala. 176 g massali oltingugurtda atom holidagi oltingugurt m oddasidan qancha m iqdorda borligini aniqlang. Yechish. O ltin gu gu rtnin g nisbiy a to m m assasi, Ar{S)=Z22 A tom ar oltingugurtning molyar massasi 32 g / molga teng. Demak, 176 g da quyidagi m iqdorda atom ar oltingugurt b o ‘ladi.
m ol=5,5 mol. 2-masala. 40 g C a C 0 3 da necha m ol kalsiy karbonat borligini hisoblab toping. 1 Bu qiymatdan agar bosim Pa da, hajm esa m 3 da yoki tegishlicha kPa va
da o'lchangan bo'lsagina foydalaniladi. 2 Bu yerda va bundan keyin masalalar yechishda maxsus aytib o‘tilmagan bo‘lsa, nisbiy atom massalaming yaxlitlangan qiymatlaridan foydalaniladi. Yechish. C a C 0 3 ning nisbiy m olekular massasi Mr ( C a C 0 3)= = 4 0 + 12 + 3 -1 6= 100 , ya’ni kalsiy karbonatning m olyar massasi 100 g /m olni tashkil etadi. D em ak, 40 g da quyidagi m iqdorda C a C 0 3
^ m ol= 0,4 mol. 3-masala. 15 mol kaliy nitratning massasini aniqlang. Yechish. Kaliy nitratning m olyar massasi 101 g/m olga teng. (1.1) formulaga muvofiq 15 mol K N 0 3 ning massasi 15-101 g= = 1515 g b o ‘ladi. 4-masala. K um ushning nisbiy atom massasi 108 ga teng. Bir atom kum ushning gram m lar hisobidagi massasini aniqlang. Yechish. K um ush atom larining m olyar massasi son jih atd an nisbiy atom massasiga teng bo'lganligi sababli u 108 g/m olga teng. 1 mol kum ushda 6 , 0 2 - 1 0 23
atom borligini bilgan holda b ir atom - ning massasini topamiz: 108 6,02-10-23 S - 1’7 9 ' 10 24g- 5-masala. 6 , 8
g vodorod sulfidda nechta molekula bor? Bitta H 2S m olekulasining massasini hisoblab toping. Yechish. H 2S ning m olyar massasi 34 g/m olga teng. 6 , 8 g dagi vodorod sulfidning m ollar sonini aniqlaymiz: m o l=
0 , 2 mol
34 Istalgan m oddaning 1 m olida 6 ,0 2 -10 23 struktura birliklar b o ‘lishini bilgan holda 0 , 2
m ol vodorod sulfiddagi m olekulalar sonini topamiz: 0,2-6,02-1023= 1 ,204-1023 m olekula Vodorod sulfid bitta m olekulasining massasini aniqlaymiz: 6,02 1023 g ~~ 5,65-10 -3g.
III davr I—V gruppa elem entlarining selen bilan hosil qilgan birik- m alarining form ulalarini yozing. Selen birikm alarda ikki valentli bo‘ladi.
Yechish. I ll davr I—V gruppalardagi elem entlam ing simvollari- ni yozib, ular uchun eng xos bo 'lg an valentliklam i qavs ichida ko‘rsatamiz: N a (I), Mg (II), Al (III), Si (IV), P(V). Elem entlar- ning bu valentliklarini hisobga olib, selenidlarning form ulalarini yozamiz: N a 2 Se, MgSe, Al 2 Se3, SiSe2, P 2 Se5.
2 -m a sala. M arganes (IV) va m arganes (V II) oksidlardagi m arganesning massa ulushini aniqlang. Yechish. M asala shartida keltirilgan marganes va uning birik- m alari m olyar massalarini quyida keltiram iz: M (M n )= 5 5 g/atom M ( M n 0 2)= 5 5 + 3 2 = 8 7 g /m o l M (M n 20 7)= 2 -5 5 + 7 -16=222 g /m o l 1. M iqdori 1 mol b o ‘lgan M n 0 2 da: 87 g/m ol M n 0 2ni 100% deb, uning tarkibidagi M n ning massasini x % deb qabul qilamiz va quyidagi proporsiyani tuzamiz: 87 g M n 0 2 - 100 % 55 g M n — x % b o ‘lsa, u n d a n
- 63,2% M n b o ‘lad i, y a’ni m arganes (IV) oksid tarkibidagi M n ning massa ulushi co(M n)=63,2% b o ‘ladi. 2. X uddi shu yo‘lda M n 2 0
dagi M n ning massa ulushi uchun proporsiyani tuzamiz: 222 -
100 % 2-55 — co(Mn) bo ‘lsa, undan ю ( М п ) = 2 - ^ -° - = 49,5% bo 'ladi. 3-m asala. Tarkibida 40% mishyak (III) oksid va 60% mishyak (V) oksid b o ‘lgan 200 g aralashm adan necha gram m mishyak olish m um kin? Yechish. Masala shartida berilgan m oddalam ing massalarini topish uch un proporsiyalar tuzam iz: 1
2 0 0
1 0 0
% m
2
3
40% b o ‘lsa , u n d a n m (As20 2) = ™ = 80 g
A s 2
3
m
2
= 2 (|° n 6 y % = 120 g A s 2
5
ni olamiz. 2. Topilgan massadagi moddalar tarkibidagi mishyak massalarini to p is h u c h u n M ( A s )= 7 5 g /m o l, M (A s 2 0 3) = 198 g /m o l, M (As20 5)= 23 0 g /m o l qiym atlardan quyidagi proporsiyalardan mishyak massalarini hisoblaymiz: a) 198 g As 2 0 3 da 2-75 g As bo ‘lsa, 80 g As 2 0 3 da
x g As bo'ladi, ya’ni 80-2-75 сг. c л x =
= 6 0 , 6 g As m topam iz; 19o b) 230 g As 2 0 5da 2-75 g mishyak b o ‘lsa, 120 g As 2 0 5 da —
у g mishyak b o ‘ladi, undan у =
12^ 2q 75 = 7 8 ,3 g mishyak bo'ladi. J a v o b : 200 g aralashm adan 6 0,6+ 78,3= 138,9 g As olish m um kin ekan. Analiz natijalaridan moddaning formulasini topish 1-masala. Tarkibida 40% kalsiy, 12% uglerod va 48% kislorod bo r m oddaning form ulasini aniqlang.
1 mol m oddadagi atom ar kalsiyning m ollar sonini x orqali, uglerodnikini
orqali, kislorodnikini z orqali belgilaymiz. M oddaning formulasi CaxC 0 . b o ‘ladi. Shu m oddaning lOOgram- m ida 40 g Ca, 12 g С va 48 g О bo'ladi. A tom larning m olyar massasi quyidagiga teng: kalsiyniki 40 g/m ol, uglerodniki 12 g/m ol, kislorodniki 16 g/m ol. Agar ham m a elem entlam ing massalarini ular atomlarining m olyar massalariga b o ‘lsak, u holda birikmadagi atom lar m ollar sonining nisbatini olamiz: 40 12 48 , , - Birikmaning form ulasi C a C 0 3. 2-masala. M odda tarkibida 20% vodorod va 80% uglerod bor. Agar uning m olyar massasi 30 g/m olga teng b o ‘lsa, shu m o d daning formulasini aniqlang. Yechish. M oddaning formulasini tarzida tasaw u r qilamiz, bu n d a x va у - 1 mol m oddadagi atom ar С va H lam ing m ollar soni. M olyar m assalar quyidagiga teng: uglerodniki 12 g /m o l, vodorodniki 1 g/m ol. 100 g C xda 80 g С va 20 g
b o ‘ladi, x bilan
у ning nisbatini topamiz: 20/3 ni 1 deb qabul qilsak, x : y = l : 3 b o ‘ladi, bundan Birikmaning m olyar massasi 30 g /m olga tengligini bilgan holda quyidagicha yozish mum kin: (a) va (b) tenglam alar sistemasidan x = 2 ,
= 6 ekanligini topamiz. D em ak, birikm aning formulasi C 2 H 6. 3-masala. Oltingugurtning vodorod bilan birikmasi to ‘liq yon- dirilganda 3,6 g suv va 12,8 g oltingugurt (IV) oksid olindi. Dastlabki birikm aning form ulasini aniqlang. Yechish. Birikm aning form ulasini Н Д . tarzida ta sa w u r qi- lamiz, bunda
1 mol m oddadagi H atom larining m ollar soni, у — oltingugurt atom larining m ollar soni. M asalani yechish uchun molyar massalami aniqlaymiz: suvniki 18 g/m ol, oltingugurt (IV) oksidniki 64 g/m o l, H atom lariniki 1 g /m o l, oltingugurt atom lari- niki 32 g/m ol. Y onish m ahsulotlarining form ulalari va m olyar massalar asosida 2 1 g = 2 g H dan 118 g=18 g H 20 olinishi m um kinligini topamiz: Xuddi shunga o ‘xshash, 1 -32 g = 32 g S d an 1-64 g = 64 g S 0 2
64 g S 0 2 - 32 g S 12,8 g S 0 2 - у g S
Proporsiya tuzamiz: 65:32=12,8: y, bundan
Shunday qilib, boshlang‘ich birikm a tarkibida 0,4 g vodorod bilan 6,4 g oltingugurt b o ‘lgan. V odorod bilan oltingugurtning massalarini ular atom larining m olyar massalariga b o ‘lib, H va S atom lari m ollar sonining nisbatini olamiz: y = 3x
( a ) 12x + у = 30 ( b ) 18 g H ,0 - 2 g H 3,6 g H 20 — x g H Proporsiya tuzamiz: 18 : 2=3,6: x, b un d an Х '-У = Т ' : з у = М : 0 , 2 = 2 : 1 B oshlang'ich birikm aning formulasi H 2 S. Gaz qonunlari. Gazning molyar hajmi 1-masala. 5 1 am m iakning norm al sharoitdagi massasini an iq lang. Shu hajm da necha mol gaz bor?
Ammiakning molyar massasi 17 g/m ol ga teng. 1 m ol-17 g /m o l = 17 g N H 3 norm al sharoitda 1 mol • 22,4 l/m o l= 2 2 ,4 1 hajm ni egallaydi: 17 g N H 3- 22,4 / x g N H 3
Proporsiya tuzamiz: 17 : 22,4 = x \ 5, bundan 17-5 * 22,4 g ,8 6- A m m iak m oddasining miqdorini topish uchun uning massasini m olyar massaga bo'lish kerak [ ( 1 . 2 ) form ulaga qarang]. j Y m ol= 0 , 2 2 mol
yoki hajm ini m olyar hajmiga b o ‘lish lozim: t ^ - 7
m o l = 0 , 2 2
m o l. 22,4 ’ 2-masala. 20 g am m iak bor. G azning norm al sharoitdagi hajm ini aniqlang.
Ammiakning molyar massasi 17 g/m ol ga teng. 20 g da 20 — mol = 1 ,1 8 mol bor. 1 mol gaz normal sharoitda 1-22,4 1=22,4 1 hajm ni egallaydi: 1 m ol — 22,4 / 1,18 mol —
Proporsiya tuzamiz: 1 : 22,4=1,18 : x, bundan x = l , 18-22,4 /= 2 6 ,4 /
Sig‘imi 50 / bo'lgan ballonga uglerod (IV) oksid to ‘ldirilgan. Ballondagi gazning bosimi 1.27-107 Pa, tem peraturasi 22°C. G azning massasini va m ollar sonini aniqlang. 1-yechim. M asalani M endeleyev-K lapeyron tenglam asidan [(1.14) form ulaga qarang] foydalanib yechish m um kin. Л=8,31 J /m o I K qiym atdan foydalanilganda bosim paskallarda (Pa), hajm esa m 3
misolimizda T = (273+22) K=295 K ,V =0,05 m 3. Buni e ’tiborga olib, gazning m ollar sonini topamiz: p V
n , n = —= = - 4 — ^ — = 259,0 mol R T
U glerod (IV) oksid C 0 2 ning m olyar massasi 44 g /m ol ga teng, bundan gazning massasi 259-44 g = 11396 g =1 1 , 4 kg bo'ladi.
2-yechim. G azning massasi bilan m ollar sonini (1.13) tenglam a yordam ida topish m um kin. Dastlab uglerod (IV) oksid norm al sharoitda egallashi m um kin b o ‘lgan hajm ni aniqlaymiz: 7 ^ K =
273.|,27.107.50 / = 5 8 o i , Tpo 295 1,013 105 So‘ngra gazning m ollar sonini topam iz, 1 mol gaz norm al sharoitda 1-22,4 1 = 22,41 hajmni egallaydi: 1 mol - 22,4 / x mol — 5801 /. Proporsiya tuzamiz: 1 :2 2 ,4 = x : 5801, bundan x = mol = 259 mol 22,4 CO, ning m olyar massasi 44 g/m ol ga tengligini hisobga olib, gazning massasini topamiz: 259 -44 g =11396 g =11,4 kg.
Agar norm al sharoitda 9,51 g gaz 3,0 / hajm ni egallasa, shu gazning m olekular massasini aniqlang.
22,4 1 gazning norm al sharoitdagi massasini aniqlab, gazning m olyar massasini topam iz. 3,0 / gazning massasi 9,51 g, u holda
3,0 / gaz - 9,51 g 22,4 / gaz — x g Proporsiya tuzamiz: 3 : 9,51 = 22,4 : x, bundan
— 3
0
= 7 1 , 0 g b o la d i. D em ak, gazning m olyar massasi 71,0 g/m olga, m olekular massasi 71,0 ga teng. 5-masala. G az 41 sig‘imli idishda 420 kPa bosim da turgan edi. Shu gaz o ‘sha tem peraturada 12 1 sig‘imli idishga joylashtirildi. G az ning keyingi idishdagi bosimini aniqlang.
0 ‘zgarmas tem peraturada pK=const (B oyl-M ariott qonuni). G azning hajmi 12/4= 3 marta k o ‘paydi, demak, bosim 3 marta kamayadi va quyidagicha bo ‘ladi: !H £ k P a = 140 к Pa
gazning havo b o ‘yicha zichligini aniqlang. Yechish. V odorod b o ‘yicha zichligini bilgan h o ld a, (1.8) tenglamaga muvofiq gazning m olyar massasini topamiz: M =2T4 g /m ol =28 g/m ol. H avoning m olyar massasi yaxlitlanganda 29 g/m ol ga tengligi sababli gazning havo b o ‘yicha zichligi quyidagicha b o ‘ladi: Д* = 1 = 0 ,9 6 6 . 7 -masala. Suv bug‘ining 25°C dagi bosimi 3173 Pa ga teng. Suv bug‘ining 1 m illilitrida nechta m olekula b o ‘ladi?
Bug
1 — gaz holatidagi suv b o ‘lganligi uch u n unga gaz q o n un larini tatbiq etish m um kin. M endeleyev-K lapeyron te n g la m a s i d a n ( 1 .1 4 ) g a z n in g m o lla r s o n i n i t o p a m i z . (Г = 273+25=298 К, K =M 0“ 6 m 3 ekanligini e ’tiborga olamiz): pV_ = 3173-10 ~ 6
, = 1
28-10-6 mol. RT 8,31-298 Istalgan m oddaning 1 molidagi m olekulalar sonini (Avogad ro doim iysini) bilgan holda 1 ml b u g ‘dagi m olekulalar sonini topamiz: 1,28-10_6-6,02-1023=7,71 ■ 10 17
Kimyoviy tenglamalar va ular asosidagi stexiometrik hisoblashlar 1-masala. T em ir (III) gidroksid sulfat kislota bilan o ‘zaro ta ’sir ettirilganda tem ir (III) sulfat bilan suv hosil bo‘ladi. Shu reaksiyaning tenglam asini yozing.
Yechish. Boshlang‘ich m oddalam ing form ulalari — F e(O H ) 3 va H
2 S 0 4, reaksiya mahsulotlariniki — Fe 2 ( S 0
4) 3 va H
2 0 . Reaksiya ning sxemasini yozamiz: F e ( 0 H ) 3 + H
2 S 0 4-> F e 2 ( S 0
4 ) 3 + H 20 va koeffitsiyentlarni tanlaymiz. K o‘rinib turibdiki, tenglam aning o ‘ng qism ida 1 mol tem ir (III) sulfatda 2 mol tem ir bor. C hap qismida ham shuncha boMishi kerak, shu sababli F e(O H ) 3 oldiga 2 koeffitsiyentni qo'yamiz. 0 ‘ng qismida F e ,(S 0 4) 3
da 3 ta S 0 4gruppa bor, shu sababli tenglam aning chap qismidagi sulfat kislota for mulasi oldiga 3 koeffitsiyentni qo‘yamiz. 2Fe(O H ) 3
da 6 mol kislorod atomlari va 6 mol vodorod atomlari bor. Yana 3H,SO, da 6 mol vodo- 2 4
12 H va 6 О bor. Batamom tenglashtirish uchun tenglamaning o ‘ng qismidagi suvning formulasi oldiga 6 koeffitsiyentni q o ‘yamiz. Teng lamaning oxirgi ko‘rinishi: 2 F e (0 H ) 3 + 3 H 2 S 0 4= Fe 2 (S 0
4 ) 3 + 6 H 20 2-m asala. 40 g kaliy perm anganat qizdirilganda necha mol va necha gram m kislorod olish m um kin?
Reaksiya tenglamasini tuzam iz: 2 K M n 0 4 = K 2 M n 0
4 + M n 0
2 + 0
2 M olyar m assalar quyidagiga teng: kaliy p erm a n g an atn ik i 158 g /m ol, kislorodniki 32 g/m ol. 40 g K M n 0 4 da quyidagicha m odda miqdori bor: ■j-rjj- m ol=0,253 mol Reaksiya tenglamasiga ko‘ra 2 mol K M n 0 4 dan 1 m ol 0 2 olish
m um kin: 2 mol K M n 0 4 — 1 mol 0 2 0,253 mol — x mol O, Proporsiya tuzamiz: 2:1 = 0,253 :
uni yechib, quyidagini olamiz: x = m ol=0,127 mol. O lingan kislorodning massasi 0,127-32 g=4,06 g b o ‘ladi. 3-m asala. N orm al sharoitda 10 g alum iniy xlorid kislotada eritilganda ajralib chiqadigan vodorodning hajm ini aniqlang.
Reaksiyaning tenglam asini tuzamiz: Aluminiyning m olyar massasi 27 g /m o l ga teng. Reaksiya natija sida ajralib chiqadigan yoki reaksiyaga kirishadigan gazning hajmini aniqlash zarur b o ‘lganda m olyar m assadan em as, balki norm al sharoitdagi m olyar hajm qiym atidan foydalaniladi. Reaksiya tenglamasidan ko‘rinib turibdiki, 2 mol Al dan 3 mol H, olinadi. 2 mol • 27 g/m ol=54 g Al eriganida 3 mol • 22,4 l/m o l= 6 7 ,2 1 vodorod ajralib chiqadi: 54 g Al - 67,2 / 10 g Al -
Proporsiya tuzamiz: 54 : 67,2=10 : x, bundan х = ш и 1 =12А/ 4-masaIa. N orm al sharoitda 4,5 g magniyni yondirish uchun 1,5 1 kislorod yetadimi? Yechish. Reaksiya tenglam asini yozamiz: 2 M g + 0 = 2M g O M agniyning m olyar massasi 24 g /m o l ga, gazning m olyar hajmi 22,4 1/mol ga teng. Reaksiya tenglam asidan k o ‘rinib turib diki, 2 mol Mg ni yondirish uchun 1 mol O, kerak. 2-24=48 g Mg ni yondirish uchun 1-22,4=22,4 0 2 kerak, it holda
48 g Mg - 2 2 ,4 / 0 2 4,5 g Mg - x / 0 2 Proporsiya tuzamiz: 48:22,4=4,5 : x va quyidagini topam iz: * = ^ ^
= 2 ,1
1 D em ak, 1,5 / 0 2 4,5 g m agniyni yondirish u ch u n yetm aydi, ya’ni kislorod kam olingan.
Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|