' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
Kislorodli va kislorodsiz kislotalar mavjud. Noniidan ko‘rinib
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
Kislorodli va kislorodsiz kislotalar mavjud. Noniidan ko‘rinib turibdiki, kislorodli kislotalar tarkibida kislorod atomi bo'ladi (masalan, H 2S 0 4, H N 0 3, H 3P 0 4), kislorodsiz kislotalarda esa kislorod bo'lmaydi (masalan, HCI, HBr, HJ, H 2S). Kislotalarning nomlanishi. Kislotalarning nom i ular hosil qiladigan tuzlarning nomidan olinadi, masalan: H C 104 — perxlorat kislota; H3A s 0 4 — arsenat kislota H3P 0 4— fosfat kislota; H N 0 3 — nitrat kislota H ,S i0 3 — silikat kislota; H2S 0 4 — sulfat kislota HCI — xlorid kislota; H,CO, — karbonat kislota Agar elem ent bir xil oksidlanish darajasida bir necha xil kislotalar hosil qiladigan bo‘lsa, u holda molekulasida kislorod atomlari kam bo'lgan kislota nomiga ,,m eta“ old q o‘shimcha, kislorod atomlari soni eng ko'p bo‘lganda esa ,,orto“ old qo'shimcha qo‘shiladi: H B 0 2 — metaborat kislota; H 2( S i0 3)n — polimetasilikat kislota H3B 0 3 — ortoborat kislota; H4S i0 4 — ortosilikat kislota K islorodsiz kislotalarning nom i m etallm as nom iga ,,id “ qo'shimcha qo'shish yo‘li bilan hosil qilinadi: HF — ftorid kislota; HJ — yodid kislota HCI — xlorid kislota; H 2S — suifid kislota HBr — bromid kislota Olinishi. Kislorodli kislotalarning ko‘pchiligi metallmaslar (yuqori oksidlanish darajasidagi) oksidlarini suv bilan o ‘zaro ta’sir ettirib olinadi. Masalan: S 0 3
2
2
N 2
5
3
muvofiq keladigan kislotalar bilvosita y o ‘l bilan, chunonchi, tegishli tuzga boshqa kislota (ko‘pincha sulfat kislota) ta’sir ettirish yo‘li bilan olinadi. Masalan: N a 2
3
2
4
2
4
2
3
2
2
Bunda metallarning atomlari oksidlanadi, vodorod ionlari esa qaytariladi. Standart elektrod potensiallar qatorida vodoroddan o ‘ngda turgan metallar uni kislotalardan siqib chiqara olmaydi. Metallar konsentrlangan nitrat va sulfat kislotalar bilan o ‘zaro ta’sir ettirilganda ham vodorod ajralib chiqmaydi. Bu holda N +5 va oltingugurt S'* holatidan qaytariladi (oksidlanish darajasi pasayadi). 2. Asosli oksidlar, asoslar va tuzlar bilan o ‘zaro ta’siri: H 2
4
4
H 2
4
2
4
2
4
2
3
2
3
2
4
3
2
Olinishi. Suvda eriydigan aeoelar, ya’ni ishqorlar metallar yoki ularning oksidlarini suv bilan o ‘zaro ta’sir ettirib olinadi: 2N a+ 2H 3
2
2
NaOH va KOH ning sanoatda olinish usulini 13.3- § dan qarang. Suvda kam eriydigan asoslar bilvosita yo'l bilan, chunonchi: tegishli tuzlarning suvdagi eritmalariga ishqorlar ta’sir ettirish yo‘li bilan olinadi: F e S 0 4
)2
2
4
3
) 3
2
2 F e (0 H ) 3
2
3
Asoslarning eng muhim kimyoviy xossalari ularning kislotalar, kislotali oksidlar va tuzlarga munosabati bilan belgilanadi. 1. Asoslar kislotalar bilan ekvivalent miqdorlarda o'zaro ta’sir ettirilganda tuz va suv hosil bo'ladi: K 0H +H C 1=K C 1+H 20 2 N a 0 H + H 2
4
2
4
)3
2
3
2NaOH + S i0 2
2
3
Keyingi reaksiya faqat qizdirilganda sodir bo'ladi. Ishqorlar turli xil tuzlarni eritmalari bilan o'zaro ta’sirlashadi. Masalan: Elektrolitik dissotsilanish nazariyasiga ko‘ra asoslarning barcha umumiy xossalari (qo‘lga surilganda sovunga o ‘xshab tuyulishi, indikatorlarning rangini o'zgartirishi, kislotalar, kislotali oksidlar va tuzlar bilan o ‘zaro ta’sirlashuvi)gidroksid-ionlar OH- tufaylidir. A m fo ter gidroksid lar. D issotsilanganda bir vaqtning o ‘zida vodorod kationlari H + ni ham, gidroksid-ionlar OH~ ni ham hosil qiladigan gidroksidlar amfoter gidroksidlar deyiladi. Bularga Al(O H )3, Zn(O H )2, Cr(OH)3, Sn(OH)2, Be(O H)2, G e(O H )2, Fe(O H )3, Sn(OH)4, Pb(OH)2 va boshqalar misol bo'la oladi. Amfoter gidroksidlar kislotalar eritmalari bilan ham, ishqor larning eritmalari bilan ham o'zaro ta’sirlashadi. Masalan: А 1(0Н ) 3
3
3
2
4
2
3
4
va kompleks tuzlar. Har qanday tuzni kislota bilan asosning o ‘zaro ta’sirlashish, ya’ni neytrallanish reaksiyasi mahsuloti sifatida tasawur qilish mumkin. Masalan: 2 N a 0 H + H 2
4
2
4
2
4
2
4
4
Nordon tuzning dissotsilanishini ushbu tenglama bilan ifodalasa bo‘ladi: K H S 0 4
4
4
Nordon tuzlar k o ‘p asosli kislotalardan hosil b o‘ladi. Bir asosli kislotalar nordon tuzlar hosil qilmaydi. A s o s l i t u z l a r (gid rok situ zlar)ni asosdagi gidrokso- gruppalarning o ‘rnini kislota qoldiqlari to ‘liq olmasligidan hosil bo'lgan mahsulot sifatida tasawur qilish mumkin. Masalan: M g (0 H ) 2
yoki io n li shaklda: M g(0H ) 2
Asosli tuzning dissotsilanishini ushbu tenglama bilan ifodalash mumkin: M g(OH)Cl -^ M g (O H )++ C l- Asosli tuzning kationi oz darajada yana dissotsilanadi: M g(OH)+ <=>Mg 2
Shunday qilib, asosli tuzlar ko'p (ikki va undan ko'p) kislotali asoslardan hosil bo'ladi. Bir kislotali asoslar asosli tuzlar hosil qilmaydi. Q o ' s h t u z l a r ikkita turli xil metall ionlari bilan kislota qoldig'i ionlaridan tarkib topgan bo'ladi. Masalan, KA1(S04) 2, (N H 4)2F e (S 0 4)2. Bunday tuzlarning dissotsilanishini ushbu teng lamalar bilan ifodalash mumkin: K A 1(S0 4 )2
?Z> К + + A l3+ + 2 S 0 ^ (N H 4
)2
4
)2
4
2 S 0 2 4~ Q o‘shtuzlar metallarning ionlari bilan kislota qoldig‘i ionlariga dissotsilanadi. K o m p l e k s t u z l a r tarkibiga murakkab (kompleks) ionlar kiradi (formulalarda ular o ‘rta qavs ichiga olib yoziladi); tuz dissotsilanganda kompleks ion shundayligicha ajraladi. Masalan: K 4
6
6
[A g(N H 3
)2
3
)2
6
[A g(N H 3)2]+ ? ^ A g + + 2 N H 3
kompleks ionlar ajraladi, so'ngra shu ionlarning o ‘zi kuchsiz elektrolit sifatida ikkinchi marta dissotsilanadi. Tuzlaming nomlanishi. Tuzlarning xalqaro nomlanishi eng ko‘p tarqalgan. Bunda tuzning nomi kationning nomi bilan anionning nomidan hosil qilinadi. Odatda anion va kationlarning soni ko'rsatilmaydi. Agar bitta metallning o ‘zi turli xil oksidlanish darajalarini namoyon qiladigan bo‘lsa, uning oksidlanish darajasi metall nomidan keyin qavs ichida rim raqami bilan ko'rsatiladi. M asalan, K N 0 3 — kal i y nitrat, F e S 0 4 — t emi r ( I l ) s ul f at Fe2( S 0 4) 3 — temir (III) sulfat, N aC l — natriy xlorid. Nordon tuzlarning nomi anion nomiga gidro — oid qo'shimcha qo'shish yo‘li bilan hosil qilinadi: N a H S 0 4 — natriy gidrosulfat, KH2P 0 4 — kaliy digidrofosfat. Asos tuzlarning nomi tegishli o ‘rta tuz anionining nomiga ,,gidrokso“ old qo'shimchani qo‘shib hosil qilinadi: A 1 (0 H )S 0 4 aluminiy gidroksosulfat, A l(O H )2Cl — aluminiy digidroksoxlorid. Olinishi. Tuzlar turli sinf birikmalari bilan oddiy moddalaming kimyoviy o'zaro ta’siridan olinadi. Tuzlarni olishning eng muhim usullarini qayd qilib o'tamiz. 1. Neytrallanish reaksiyasi: K 0 H + H N 0 3
3
4
2 4
2 3. Kislotalarning tuzlar bilan o ‘zaro ta’siri: H2S + CuCl 2
4. Ikkita turli xil tuzning o'zaro ta’siri: N a 2
4
2
4
) 2
+ CO, = C a C 0 3
6 . Ishqorlarning tuzlar bilan o'zaro ta’siri: 3KOH + FeC l 3
) 3
2
3
2
9. Metallarning kislotalar bilan o'zaro ta’siri: 2A1 + 6HC1 = 2A1C1 3
2
3
)2
3
)2
4
)2
2
4
4
I + H 2
Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling