№ hujjat ҳ O`z. Varaq Sana imzo varaq 5321400 ngkst

Bajardi
: 
Ochilova D.U. 
I.4. Uglevodorodlarning termik o’zgarishi 
Neft fraksiyalarining termik o'zgarishlari juda murakkab kimyoviy 
jarayondir. Xomashyo ko'p sonli individual komponentlardan tarkib topgan. 
Shuni aniq aytish mumkinki yuqori harorat ta'sir qilganda xomashyodagi har 
qaysi komponentning taqdirini oldindan aytish yoki kuzatish mumkin emas. 
Shuning uchun amaliyotda u yoki bu yuqori haroratli jarayonning natijalari 
to'g'risida maqsadli mahsulotlar, gaz, benzin, koksning chiqishiga qarab hamda 
benzinning guruhli yoki komponentli tarkibi qarab xulosa chiqariladi. Ammo 
ayrim uglevodorodlarning termik o'zgarishlarini ko'p sonli tadqiqot qilishlari 
mazkur sinf uglevodorodlari uchun xos bo'lgan reaktsiya turlarini ajratishga 
imkon beradi. 
Alkanlarning o'zgarishlari. Termodinamik hisoblashlarning ko'rsatishicha 
bu qator uglevodorodlari pentan boshlab yuqori haroratda faqatgina alken va 
alkanni hosil qilish bilan boradigan С-С bog'lar buyicha parchalanish 
reaksiyasiga moyildir. 
С
n
H
2n+2
→ C
m
H
2m
 + C
q
H
2q+2
 
bu yerda: n-dastlabki alkandagi atomlar soni, m va q –hosil bo'lgan alkan 
va alkenda tegishli ravishda atomlar soni. 
Hosil bo'lgan to'yinmagan yana alken va alkanga parchalanadi. Past 
molekulali uglevodorodlar propan va butanlar degidrogenlanishi ham mumkin. 
С
n
H
2n+2
→ С
n
H
2n
+ H
2
 
Degidrogenlanishi reaksiyasi natijasida gazlarda vodorod to'planadi. 
Alkanlarning parchalanishi barcha C-C bog'lar bo'yicha sodir bo'lishi mumkin. 
Uzilishi joyi va u yoki bu reaksiya mahsulotlarining ko'p hollarda hosil bo'lishi 
harorat va bosimga bog'liq bo'ladi. Harorat qancha yuqori va bosim qancha past 
bo'lsa shuncha uglerod zanjirining uzilishi joyi uning oxiriga ko'proq siljiydi va 
gaz holidagi mahsulotlarning chiqishi ancha oshadi. Harorat 450 
atrofida 
bo'lsa uzilish zanjirining o'rtasida sodir bo'ladi. Bosimning qo'tarilishi ham 
uzilishi joyini molekula markaziga siljitadi. Shuning uchun bosim ostidagi 
krekingda maqsadli suyuq mahsulotlarini ko'proq olishga erishiladi. Ko'pgina 
olimlarning fikricha alkanlarning parchalanish reaksiyasi zanjirli xarakterga 
ega va F.O. Rays hamda S.K. Rays tomonidan oldinga surilgan erkin radikallar 
nazariyasiga bo’ysunadi. Qisqacha qilib aytganda bu nazariya quyidagilardan 
iborat.
1. C-H bog'iga qaranganda C-C bog'ining dissotsilanish energiyasi 
kichikroq bo’lganligi sababli yuqori harorat ta'siridagi birlamchi parchalanish 

---

№ hujjat 
ҳ 
O`z. 
Varaq 
Sana 
imzo
varaq 
5321400 – NGKST
Fozilov S.F.
Rahbar: