###### Kriptografiya haqida asosiy tushunchalar «Kriptografiya»

############ 5. Киберхужумлардан химояланиш усуллари.

Kiberhujum borayotganda yoki amalga oshirilgan bo’lsa xavfsizlik choralarini ko’rishning 10 tamaslahati:

1. 
   Kiberhujumlarning jiddiyligini tan olish hozirgi paytda texnologiyalarning hayotimizga shu qadar kirib kelganligi va usiz hayotimizni tasavvur qila olmasligimiz va natijada biz haqimizdagi axborotlarni yig’ishini inkor qila olmaymiz.
   
2. 
   Reja tuzing. Hozirgi paytda har bir korxona ishlab chiqish kerak bo’lgan ikkita reja mavjud: 1.biznesning uzluksizligini taminlash; 2. Avoriya holatidan qayta tiklash rejasi.
   
3. 
   Xodim tanlash. Kompaniyangizning kiberxavfsizligini asosi xodimlarni to’g’ri tanlashdan boshlanadi. Bu xodimlar yuqoridagi rejani ishlab chiqishda va tadbiq qilishda bevosita qatnashadilar. Agar kompanyangizda axborot xavfsizligi mutaxasisi bo’lmasa u holda rejalarni tuzish uchun shu soha vakilini taklif qilish mumkin.
   
4. 
   Tuzadigan rejangizga boshqalarni jalb qilishga odatlaning. Hujum uyushtirilish xavf xatarini kamaytirish uchun kompanyangiz xavfsizligini texnik jihatdan tashkil etuvchi qurilmalarni sinchikovlik bilan tashkil qilish lozim bunda kiberxavfsizlikka yo’naltirilgan tashkilotni yoki “oq” xakerlarni yo’llash kerak bo’ladi. Bularning roli xavfsizlik darajasini aniqlab kompaniyaning xavf xatarlarini baxolab beradilar.
   
5. 
   Xodimlaringizni o’qiting. Xodimlaringiz yuqori saviyaligi va bu siz qudratingizdir. Kompyuter tarmog’I va shuningdek dasturiy taminot yil sayin yaxshilanib kuchli bo’lib bormoqda. To’g’ri tanlangan tizim kompaniya xavfsizligini ishonchli himoyalaydi.
   
6. 
   Tajriba tajriba va yana tajriba rejamiz qanchalik ideal bo’lmasin uni doimo o’zgartirib moslashtirib borishimiz shart. Turli treninglarni tajribalarni va feyk kiberhujumlarni amalga oshirishni unutmang. Bu harakatlar kiberhujumlar javobiga odamlarda reflex hosil qilishni rivojlantiradi.
   
7. 
   Tizimdagi xatoliklarni aniqlay olish. Tizimdagi salbiy o’zgarishlarni o’z vaqtida aniqlash.
   
8. 
   Ichki va tashqi kommunikatsiyalarni aniqlash ichki kommunikatsiya shu darajada muhimki kompaniya ichida tezkorlik bilan harakat qilish hujum paytida bo’ladigan negativ holatlarni kamaytirishga xizmat qiladi.
   
9. 
   Kompaniyaning kelajakdagi faoliyatini taminlash kiberxavfsizlik blan bog’liq holatning xavf xatari jamoat tomonidan noto’g’ri qabul qilinishi mumkin va shuningdek o’z vaqtida etibor qaratilmasligi mumkin natijada yillar davomida yaratilgan faoliyat qulashi hech gap emas shuni sedan chiqarmaslik lozimki kompanyangiz nima bo’lishidan qatiy nazar o’z ishini davom qildirishi shart.
   
10. 
    O’zingizni sarosimaga solmang, tushkunlikka tushmang.