###### Kriptografiya haqida asosiy tushunchalar «Kriptografiya»

Daraja	Malumotlar turi	Funksiyasi
Misollar
7. Amaliy daraja	Malumotrlar	Tarmqo xizmatlariga murojaat qilish	HTTP, FTP, …
6. Namoyish qilish darajasi	Malumotrlar	Malumotrlarni namoyish qilish va shifrlash	ASCII, …
5. Seansli daraja	Malumotrlar	Aloqa siansini boshqarish	RPC, PAP, …
4. Transport darajasi	Segmentlar deytagrammasi	Oxirgi kampyuter o’rtasida qulaylik va ishonchlilik	TCP, UDP,…
3. Tarmoq darajasi	paketlar	Marshurutni aniqlash va mantiqiy manzillash	IPv4, IPv6,…
2. Kanal daraja	Bitlar kadrlar	Fizik manzillash	PPP,Eyhernet, PSL
1. Fizik daraja	Bitlar	Malumot uzatish muxitida ishlash.	USB, Cabel

################## 8. Симметрик криптотизимлар.

Simmetrik shifrlash algoritmi axborotni qabul qiluvchi va uzatuvchi bitta yagona ka’litni qo’lashga asoslanadi. Bu kalit maxfiy saqlanib ximoyalangan kanal orqali uzatilishi lozim. Simmetrik shifrlash sxemasi quyidagicha

Umumiy kalit

K

Ximoyalangan xabar

Dastlabki xabar

Simmetrik shifirlashni umumiy sxemasi.

Shifrlash jarayonida ma’lum bir shidrlash algoritmi qo’llanilib kirish ma’lumoti sifatida dastlabki shifrlanmagan xabar va kalit uzatiladi. Algoritmda chiqish ma’lumoti shifrlangan xabar bo’ladi. Kalitning qiymati shifrlanayotgan xabarga bog’liq emas kalit qiymadi o’zgarganda shifrlangan xabar qabul qiluvchiga uzatiladi. Qabul qiluvchi o’z navbatida shidrlangan xabarni deshifirlash algoritmi va shifrlashda qo’llanilgan kalirt yordamida xabarni dastlabki xolatga keltiradi.