• Основные стратегические варианты

12.3. Kommunikatsiya siyosatining mohiyati, 
 mazmuni va maqsadlari 
Marketingda kommunikatsiya deb har xil auditoriyalar adresiga, shu 
jumladan, xaridorlar, sotuvchilar, ta’minotchilar, aksionerlar, boshqaruv 
organlariga firmadan yuboriladigan signallar majmuini tushuniladi.
Kommunikatsiya siyosati – bu tovarni bozorga siljitish usullari 
yig‘indisidir. Kommunikatsiyaning asosiy vositalari bo‘lib pablik rileyshnz – 
jamoat bilan aloqa; reklama; sotishni rag‘batlantirish; maxsus ko‘rgazmalar; 
shaxsiy sotuv hisoblanadi. 
Reklama- bir tomonlama ommaviy kommunikatsiyaning to‘lovli turi 
bo‘lib, u aniq bir homiydan chiqib, firma faoliyatini bevosita yoki bilvosita 
qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi. 
Shaxsiy sotuv- bu kommunikatsiya yakka ikki tomonlama bo‘lib (dialog) 
maqsadi mizojni to‘xtovsiz tarzda harakatga keltirishga undash, bir vaqtning 
o‘zida firma uchun axborot manbai hamdir. 
Savdoni avj oldirish-shaxsiy reklama va shaxsiy savdoni to‘ldiruvchi 
hamma tovarni sotishni tezlashtirish va ma’lum kengaytirishga qaratilgan 
vaqtincha choralarni o ‘z ichiga oladi. 
Jamoatchilik bilan aloqa-aniq maqsadga qaratilgan xarajatlar yaramida 
tashkilot va uning turli auditoriyalari orasida, o‘zaro bir-birini tushinish va 
ishonchli 
ruhiy 
holat 
yaratishga 
xizmat 
qiladi. 
Bu 
yerdagi 
kommunikatsiyaning maqsadi faqat sotishgina emas, balki firma faoliyatini 
qo‘llab-quvvatlash hamdir. Bu an’anaviy muloqot vositalaridan tashqari 
quyidagi 
bevosita 
kommunikatsiya 
turlari: 
salonlar, 
yarmarkalar, 
ko‘rgazmalar, pochta orqali tarqatish, telemarketing, kataloglar orqali savdo 
ham mavjud. 
12.1-jadval 
Marketing kommunikatsiyasining bosqichlari 
Yillar 
Bosqichning nomi 
Bosqichning tavsifnomasi 
1950-
1960 
Tizimsiz 
kommunikatsiya 
bosqichi 
Kommunikativ siyosat katta rol o‘ynamaydi, 
doimiy talabni ta’minlash uchun tovar taklifi 
hajmiga 
konsentrasiya 
bosh 
masala 
hisoblanadi 

---

155 
1960-
1970 
Tovar 
kommunikatsiyasi 
bosqichi 
Sotishni 
tashkil 
etishda 
korxona 
kommunikativ 
vositalardan 
foydalanadi. 
Birinchi 
rejaga 
reklama 
va 
sotishni 
rag‘batlantirish chiqadi 
1970-
1980 
Maqsadli 
guruh 
kommunikatsiya 
bosqichi 
Kommunikatsiya firmalar tomonidan foyda 
olishga imkon beruvchi maqsadli guruhlar 
bilan o‘zaro ta’sirda mijozlar bilan muloqot 
uchun ishlatiladi 
1980-
1990 
Raqobatli 
kommunikatsiya 
bosqichi 
Kommunikativ sharoitni o‘zgarishi va 
kommunikativ raqobat ko‘rsatishning o‘sishi 
korxonadan kommunikatsiyani optimal shakl 
va vositalarini talab qiladi 
1990-
2010 
Raqobatli 
va 
integratsiyalangan 
kommunikatsiya 
bosqichi 
Bozorni 
rivojlanish 
dinamikasi 
reklama 
tashuvchilariga 
media 
tarqatishni 
shakllantirishga olib keladi. Integratsiyalangan 
kommunikatsiyaga o‘tishni talab qiladi 
Kommunikatsiya raqobat kurashida muvaffaqiyat omili bo‘lib 
hisoblanadi. Korxona o‘z firmasining yaxshi imidjini yaratish uchun ko‘plab 
kommunikativ jarayonlar bilan o‘zaro kelishishga majburdir. Korxona tovar 
bilan raqobatlashib kommunikativ raqobatga chuqurroq, ya’ni bozorni 
muhimroq maqsadli segmenti va xaridorlari e’tiborini erishishga kurashib 
jalb etiladi. 
Keyingi kommunikativ siyosatda strategik va taktik choralarni ichiga 
oluvchi faqat kompleks yondoshishi imkoniyati qo‘yiladi. Buning uchun 
korxonadan tadbirkorlikning integratsiyalangan kommunikativ konsepsiyasini 
yaratish va rivojlantirish talab qilinadi.
Integratsiyalangan kommunikativ jarayonning xususiyati bo‘lib 
kommunikatsiya vosita va jarayoni, tashuvchilari, shakllarining turli-
tumanligi hisoblanadi. 
Kommunikatsiya quyidagicha tasniflanadi: kontakt turi bo‘yicha shaxsiy 
va shaxsiy bo‘lmagan; jadalligi bo‘yicha jadal va takror; qo‘llash chastotasi 
bo‘ycha yagona va ko‘p marotabalik; ta’sir natijasiga ko‘ra samarali va 
samarasiz. 
Kommunikatsiya tashuvchilari sifatida menejment (firma boshqaruvi); 
xodimlar; mijozlar; jamoat; biznes bo‘yicha sheriklar. 
Har qanday kommunikatsiya uzatuvchi va qabul qilib oluvchi orasidagi 
signallarni yozish uchun signallarni kodlash-dekodlashtirish tizimi 
yordamida, 
o‘zaro signal almashinuvini nazarda tutadi. Bundan 
kommunikatsiya samaradorligining asosiy shartlari kelib chiqadi: 

---

156 
- kommunikatsiya maqsadi uzatuvchi qanday auditoriyaga yetib 
bormoqda ekan va qanday javob olmoqchi ekanini aniq bilishi lozim; 
- ma’lumot tayyorlash. Xaridorlarning tajribasini va ko‘zda tutilgan 
auditoriyaning ma’lumotlarini dekodlash usulini hisobga olmoq kerak; 
- kanallarni rejalashtirish. Uzatuvchi o‘z ma’lumotlarini ko‘zlagan 
auditoriyaga eng yaxshi yetkazib bera oladigan kanallar orqali uzatish kerak; 
- ma’lumot samaradorligi-uzatuvchining aks aloqa signallari bo‘yicha 
ko‘zlangan auditoriyaning uzatilgan ma’lumotlarga javobini baholay olishi 
kerak. 
Yuqorida sanab o‘tilgan samaradorlik shartlari har qanday marketing 
kommunikatsiya dasturiga kiruvchi qarorlar to‘plamini belgilaydi. 
Marketing kommunikatsiyasining ikki asosiy vosita- bu savdo xodimlari 
orqali shaxsli muloqotlar va reklama kanallari orqali shaxssiz muloqotlardir. 
Shaxsiy savdo samaradorligi reklamadan ancha ko‘pdir. Reklamaning yutug‘i 
uning narxida: reklama yordamida bitta muloqot savdo agentining vizitidan 
ancha arzon. 
Reklama qisqa vaqt oralig‘ida qayta auditoriyalar bilan muloqot qilishga 
imkon bersa, agent esa oz sondagi klient (mijoz)larga bera oladi. 
Tor doiradagi xaridorga kerak bo‘lgan murakkab holi keyin ishlatiladigan 
tovarga nisbatan umumiy tarzdagi soddalashtirilgan reklamadan ko‘ra savdo 
agentining tasviri kuchliroq. 
Agent bevosita ta’sir etib xaridordan darhol buyurtma olishi mumkin 
holda, reklamalarning taniqliligi va imidji orqali ta’sir etish natijasi ancha 
vaqtdan so‘ng olinadi. Shuning uchun kommunikatsiyaning shaxsiy ta’siri 
ikkinchi darajali bo ‘lgan hollarda iqtisod va ishlab chiqarishi nuqtai 
nazaridan reklamadan foydalanish maqsadga muvofiq. 
Kommunikatsiyaning asosiy shakli bu reklamadir. 
Reklama agentligi-bu reklama beruvchilar uchun ixtisoslashtirilgan 
xizmat turlarini taklif etuvchi vositadir. Boshqacha qilib aytganda, reklama 
agentligi bu ijodiy xodimlar va tijoratchilardan iborat, mustaqil korxonadir. 
U o‘z tovari uchun xaridor qidirayotgan buyurtmachilarga reklama 
tayyorlaydi va uni reklama vositalarida joylashtiradi. 
Reklama vositalari-ommaviy axborot (televizor, radio, ro‘znoma, 
jurnal), qaysiki reklama murojaatlarini keng tinglovchilar ommasiga 
etkazuvchi reklama mutaxassislaridir. Jurnal, ro‘znomalar, televidenie va 
radiostanцiyalar o‘zlarining noreklama mazmuniga kerakli tinglovchilarni 
jalb qiladi, reklama beruvchilar esa ularga murojaat etish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi. 
Boshqa reklama vositalari esa ma’lum darajadagi kishilarni o‘ziga jalb 
etish maqsadida reklama murojaatlariga (to‘g‘ri aloqa reklamasi, maketlar, 

---

157 
jamoat transportidagi turli yozuvlar, savdo binolarini reklama jihatidan 
bezash) tayanadilar. Reklama- bu ommani xabardor qilish usulidir. 
Iste’molchilar bilan yaqin aloqa o‘rnatishda ommaviy axborot vositalari unga 
yordam qiladi. 
Savdo reklamasining o‘ziga xos xususiyati xaridorni chorlash va 
chiqarishdan iborat. Shu bilan birga, savdo reklamasi aholi salomatligi 
yo‘lida tovarlarning ayrim turlarini iste’mol qilishni ko‘paytirish maqsadida 
ularga ta’sir o‘tkazish vositasidir. 
Xalqning turmush darajasi osha borishi, savdoga bo‘lgan talablar 
kuchayishi va ko‘pincha yangi talablar qo‘yilishi reklama bilan bog‘liqdir, 
chunki savdo xalq iste’molini qondirish jarayonidir. 
Reklama savdo madaniyatini oshirishga ko‘maklashmog‘i lozim. 
Reklama yaxshi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, xaridorlar o‘zlariga zarur tovarlarni 
tez topib, oson va ko‘p vaqt sarflamay sotib oladigan bo‘ladilar. Shu tariqa 
tovarni sotish tezlashadi, savdo xodimlari mehnatining samaradorligi ortadi, 
muomala chiqimlari kamayadi. 
Savdo reklamasi alohida hammaga ma’lum bo‘lgan ba’zi bir tovarlar 
to‘g‘risida foydali ma’lumotlar berish, shu tovarlarning xususiyatlari, 
qimmatli jihatlari, ularni ishlatish usullarini tushuntirishi kerak.