& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Q ha`ribi qaraqalpaq tilinde so`zdin` esitilgen jerinde qollanιladι.Mιsalι:№armaq,qala,qaraqalpaq,bayraq,
X ha`ribi qaraqalpaq tilinde ayιrιm xat,xabar, paraxatshιlιq,xalιq,asxana,ruxsat,Xojamurat sιyaqlι so`zlerde,sonday-aq orιs tili arqalι kelip kirgen so`zlerde esitilgen jerinde jazιladι.Mιsalι:Xalqabad,tsex,xlor,buxgalter,ximiya.
Ts qosarlιlarι orιs tilinen kirgen so`zlerde g`ana jumsaladι.Mιsalι:tsex,tsement,tsentner.
Orιs tilinen kirgen shors,shyutka,shek,shexov sιyaqlι so`zlerde qosarlι sh ha`ribi jumsaladι.
Bas ha`riplerdin` imlasi
So`zler to`mendegi jag`daylarda bas ha`rip penen jaziladi
1. ha`r bir ga`p bas ha`ripten baslanip jaziladi. mis: Ba`ha`r keldi. Muz eridi. Terekler bo`ritti.
2.Adamnin` ati. Familiyasi, bas ha`ripten baslanadi. mis: Berdaq, Ayapbergen Musaev, Marat
3. Qala, awil, mekeme, mektep, ha`m basqada jer-suwdin` menshikli atlari bas ha`rip penen jaziladi.
mis: No`kis-Qaraqalpaqstannin` paytaxti. A`miwda`r`ya- Orta Aziyanin` ulli da`r`yasi
4. Kitap, jurnal, gazeta, ko`rkemshig`arma, sabaqliqlarg`a qoyilg`an menshikli atlar bas ha`rip penen ja`ne tirnaqshag`a alip jaziladi. mis: "Qiriq qiz" da`stani, "Jetkenshek" gazetasi, "A`miwda`r`ya" jurnali
5. Qisqarg`an so`zler bas ha`ripler menen jaziladi. mis: BMSh, AQSh, QMU,
6. Haywang`a qoyilg`an menshikli atlarda bas ha`ripler menen jaziladi mis: Jolli, Bayshubar,
7.ko`p so`zden quralg`an en` joqarg`i ma`mleket organlari, Respublika ha`m ma`mleket atlarinin` ha`r bir so`zi bas ha`ripten baslanadi. mis: O`zbekistan Joqarg`i Ken`esi, Qaraqalpaqstan Ministrler Ken`esi, h t b
&Buwιn.
So`zlerdi aytqanda ishten shιqqan hawa tolqιnι bo`leklerge bo`linbey,bir tegis bolιp ta yamasa bo`lek-bo`lek bolιp ta aytιladι.Mιsalι:al,at,tut,su`t,t.b. sιyaqlι so`zlerdi aytqanda ishten shιqqan hawa bir tegis aytιlιp,bir pu`tin bolιp shιg`adι.Al,ata,alma,salma,paxta,oqιwshι,bilimli sιyaqlι so`zlerdi aytqanda,hawa tolqιnι bo`lek-bo`lek bolιp aytιladι:a-ta,al-ma,sal-ma,pax-ta,o-qιw-shι,bi-lim-li,t.b.
Awιzdan shιqqan hawa pa`ti menen bo`linip-bo`linip aytιlatug`ιn bir yamasa birneshe seslerden quralg`an so`z bo`legi buwιn dep ataladι.
Buwιn dawιslι ha`m dawιssιz seslerden quraladι.Buwιnnιn` jasalιwιnda dawιslι sesler tiykarg`ι xιzmetti atqaradι.Dawιslι sessiz buwιn jasalmaydι.
Buwιn bir dawιslι sesten (a-na,O-mar,U-mit,i-nim,),bir dawιslι bir dawιssιz seslerden de (bult,qant,qunt,jalt,du`rs) du`zile beredi.
So`zde qansha dawιslι ses bolsa,sonsha buwιn boladι.So`zdegi dawιslι seslerdin` qatnasιna qaray,so`zler bir buwιnlι ha`m ko`p buwιnlι bolιp keledi.Mιsalι:at,al,sal,qala,jazιwshι,radio,rawajlandιrιw,bilimlendiriw,t.b.
&Buwιnnιn` tu`rleri.
So`zlerdegi dawιslι ses penen dawιssιz seslerdin` ornalasιw ta`rtibine qaray buwιn u`sh tu`rli boladι: 1)ashιq buwιn, 2)tuyιq buwιn,3) qamaw buwιn.
1.Dawιslι sestin` jeke o`zinen yamasa dawιssιz sesten baslanιp,dawιslιg`a tamamlang`an buwιng`a ashιq buwιn delinedi.Mιsalι:a-ta,o-ta,ba-la,qa-la,sa-na,so-na,t.b.
Bul jag`dayda dawιslι sesler artιnda basqa dawιssιz ses kelmey,ashιq ko`rinip turadι.
2.So`zlerdegi buwιnlar dawιslι sesten baslanιp,dawιssιz seske pitse , Tuyιq buwιn dep ataladι. Mιs: al, ol, ot, o`t, art, art, iyt, u`l-ken, o`t-ken
3. Eger dawιslι ses dawιssιzlerdιn` arasιnda kelip buwιn jasap kelse onday buwιn qamaw buwιn depa ataladι. Qamaw buwιn ko`binese so`z tu`rinde de keledi mιs: Taw, tas, tal, tιs, tis, qιs, jaz, qus, qant, mek-tep, qar-maq, miy-net-kesh, stil`, tekst, sιr, shek x.t.b