& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti


Download 1.82 Mb.
bet193/231
Sana18.02.2023
Hajmi1.82 Mb.
#1213826
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   231
Bog'liq
Қаракалпак тили китап

Qarsιlas bag`ιnιn`qlι qospa ga`p
Jay ga`plerinin` ma`nisi bir-birine qarama-qarsι bolg`an qospa ga`pke qarsιlas bag`ιnιn`qιlι qospa ga`p deymiz.
Qarsιlas bag`ιnιn`qιlι ga`pler ne qιlsa da? Qa`ytse de?ne qιlg`an menen?qa`ytken menen? Degen sorawlarg`a juwap beredi.
Bag`ιnιn`qι ga`ptin` bayanlawιshlarι ko`binese to`mendegi so`zlerden boladι.
A) sha`rt meyilden-sa/se qosιmtasιnan keyin janapaylιq xιzmettegi-da/de ko`mekshi so`zinin` dizbeklesip keliwi arqalι belgilenedi;Jumagu`l jιllι so`zge jadιrasa da,Sernazardιn` ju`zi solιn`qι edi.Gu`l solιsa da,kewiller solιmas .
B)-g`an/gen qosιmtalι kelbetlik feyilge menen tirkewishi ha`m qarsιlaslιq ma`ni beriwshi bolmasa so`zinin` dizbeklesip keliwinen boladι.Olar ketken menen,top buzιlmadι.Murat shayιq Mamannιn` aqιlιna danalιg`ιna,jasιnan isengen menen bunday shapik tapqιrlιg`ιna isenimi kem edi.
D) barιs seplik qosιmtalι kelbetlik feyil ha`m ha`reket atlι feyillerine qaramastan tirkewishinin` dizbeklesip keliwi arqalι bildiriledi.Adamlar qansha u`stemlik ha`mir menen topιlιp kiyatιrg`anιna qaramastan,olardιn` ga`p tιn`lap irkilgenine Esengeldi ju`regin bastι.Quyash qanshelli ku`ydiriwine qaramastan, biz jιyιn-terimge tayarlιqtι dawam ettirdik.
Ko’p bag’iniqli qospa ga’p
Eki yamasa bir neshe bag’inin’qili qospa ga’pke ko’p bag’inin’qili qospa g’ap dep ataladi.
Ko’p bag’inin’qili qospa ga’ptin’ bag’inin’qi ga’pleri bas ga’pke eki tu’rli jol menen baylanisadi. Olardin’ geyparalari bir birine g’a’rezsiz, tikkeley bas ga’p penen baylanisadi da, al ekinshi birewleri bir-birine g’a’rezsizli bolip, izbe-iz bag’iniw joli menen bas ga’pke baylanisadi. Olar usi siyaqli o’zgesheliklerine qaray, ten’ bag’inin’qili qospa ga’p ha’m izbe-iz bag’[nin’qili qospa ga’p bolip ekige bo’linedi.
Ten’ bag’nin’qili qospa ga’p
Bag’inin’qi ga’pler bir-birine g’a’rezsiz tikkeley bas ga’pke baylanisqan qospa ga’pke ten’ bag’nin’qili qospa ga’p deymiz. Misali: tal shaqalari bo’rtik shig’arip, ko’k maysalar shig’ip, giya dalalarg’a ko’k ko’rpesin japqanday boldi.
Bul ko’p bag’nin’qili qospa ga’ptin’ bag’inin’qi ga’pleri bir-birine g’a’rezsiz, bas ga’pke tikkeley baylanisip kelgen.
Ten’ bag’inin’qili qospa ga’ptin’ bag’inin’qi ga’pleri bas ga’pke ma’nilik qatnasina qaray, birgelikli ma’nide ha’m birgeliksiz (ha’r tu’rli) ma’nide keleberedi. Birgelikli bolip kelgen bag’inin’qi ga’pler, bir tu’rdegi sorawg’a juwap beredi de, al birgeliksiz ma’nidegi bag’inin’qilar ha’r tu’rli sorawg’a juwap beredi. Misali: 1. Muzi siresip, qaq-qaq jarilip jatirg’an Yassi daryasi ba’ha’r samalinin’ ha’u’irine to’zbey bosasip muzdin’ ha’r jerinen qizil suw tesip, sen’ ju’rdi. 2. Gu’ller ko’p ashilg’anliqtan onin’ sa’wleli nuri menen aspanda qip-qizil shoqtay bolip ko’rinip, jerde, ko’kte lalazarliqqa aylang’an.
Bul misallarda birinshi ten’ bag’inin’qili qospa ga’ptin’ bag’nin’qi ga’pleri bas ga’pti birgelikli sin ma’nide sipatlap kelgen. Al ekinshi ten’ bag’nin’qili qospa ga’ptin’ bag’nin’qili ga’pleri bas ga’pke birgelikli ma’nide qatnas jasap turg’an joq. Onin’ da’slepki bag’nin’qi ga’pi bas ga’pke qatnasli sebepti, al ekinshi bag’inin’qi ga’pi sindi bildirip, olardin’ ma’nilik qatnaslari ha’r tu’rli bolip kelgen. Demek olarg’a qoyilatug’in sorawlarda ha’r tu’rli boladi. Yag’niy olar sebep ha’m sin bag’nin’qinin’ sorawlarina juwap beredi.

Download 1.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   231




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling