So`yley-so`yley, ayta-ayta, ko`re-bile, ayttι-qoydι, issledi-tasladι.
Qospa feyiller meyil, ma`ha`l ha`m modallιq ma`nilerde de qollanιladι. Bul jag`dayda qospa feyiller anιqlιq meyildin` betlik qosιmtalarιn qabιl etedi. Betlik qosιmtalarι qospa feyildin` son`g`ι sιn`arιna (ko`mekshi feyilge) qosιladι. Mιs: so`ylesip atιrman, so`ylesip otιrsan`, qosιq aytaman, qosιq aytasan`, qosιq ayttι.
Qospa feyiller, ko`binese ga`ptin` bayanlawιshι xιzmetin atqaradι. Mιs: Olar bir-birewine ja`rdem berdi.
Kelbetlik feyil
Zattιn` belgisin is-ha`reket arqalι bildiretug`ιn feyillerge kelbetlik feyil delinedi.
Kelbetlik feyil eki so`z shaqabι-feyil ha`m kelbetliktin` ma`nisin bildiriwshi feyildin` ayιrιqsha bir tu`ri. Ol do`rendi tu`rinde betlik ma`nige iye emes. Sonlιqtan betlik emes feyillerdin toparιna kiredi.
Kelbetlik feyil is-ha`reket ma`nisinde kelgende, da`reje, ma`ha`l, bet-san, bolιmlι-bolιmsιzlιq qosιmtalarι menen o`zgeredi. Basqa feyiller sιyaqlι, seplik qosιmtalι ha`m tirkewishli atawιshlardι basqaradι. Olar kelbetlikler sιyaqlι, ko`binese atlιq so`zlerdin` aldιnda kelip, onι is-ha`reket arqalι sιpatlaydι, ga`pte anιqlawιsh xιzmetin atqaradι. Mιsalι: su`rilgen jer, qaynag`an suw, orιlmag`an pishen, egiletug`ιn jer, t.b. Su`rilgen jerlerge tuqιm sebilip mala basιldι. Suwg`a qang`an jιlqιlar seyisxanag`a qarap tasιrlasιp shawιp ketti.
1. Tu`bir ha`m do`rendi tu`bir feyillerge –g`an-gen-qan-ken- qosιmtalarιnιn` jalg`anιwι arqalι jasaladι: oqι-g`an, isle-gen, bar-g`an, kel-gen, ayt-qan,
2. Buyrιq meyilge –ar-er-r- qosιmtalarι jalg`anιwι arqalι:
Bar-ar, kel-er, ayt-ar, sora-r, jazdιr-ar, oqιt-ar, ko`rset-er,
3. Hal feyildin` –a-e-y- qosιmtalι tu`rlerine tug`ιn, jaq qosιmtalarι jalg`anιw arqalιda kelbetlik feyil jasaladι: keletug`ιn, alιnatug`ιn, oqιytug`ιn. Barajak,
Kelbetlik feyildin` –g`an-gen-qan-ken- qosιmtalι tu`rleri feyildin` o`tken ma`ha`lin, -ar-er-r-tug`ιn-jaq- qosιmtalι tu`rleri keler ma`ha`ldi bildiredi.
Kelbetlik feyiller qospa feyil tu`rinde de qollanιladι. Mιs: oqιp ju`rgen, kelip otιrg`an, so`ylep turg`an.
Do'stlaringiz bilan baham: |