& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Giperbola – ko`rkem shιg`armada anaw yaki mιnaw na`rselerdi, sha`rayatlardι, ko`rinislerdi, personajlardι olardιn` is-ha`reketlerin shennen tιsqarι bo`rttirip ko`rsetiw giperbola dep ataladι.Giperbola fol`klorlιq shιg`armalarda og`ada ko`p qollanιladι.Mιsalι: qaqarmanlιq da`stanlarda batιrlar jawdιn` ko`p la`shkerin bir o`zi qιrιp taslaydι, Adam qanι da`r`yaday ag`adι h.t.b. Giperbola realistlik a`debiyatta da qollanιladι. Mιsalι: I Yusupov «Seydan g`arrιnιn`gewishi» gu`rin`inde Seydan g`arrιnιn` gewishi mιn` jamawι bar etip su`wretlenip atιrg`an zatqa yamasa obrazg`a oqιwshιnιn` dιqqatιn ayrιqsha qaratιw ushιn qollanιladι. Geperbola ko`rkem su`wretlew qurallarιnιn` ahmiyetli bir tu`ri bolιp sanaladι.
Litota- (grekshe litotyos-a`pwaylιq kishilik). Litota su`wretlep atιrg`an zattι yamasa adamdι obrazlι etip ko`rsetiw ushιn qollanιladι, ol geperbolag`a (ulg`aytιwg`a) qarama-qarsι tu`sinik. Mιsalι, «shappattay bola», «taqιyaday awιl», (awιldιn` ku`shligin ko`rsetiw ushιn), «bir tutam ku`n» (ku`nnin` ku`ta` qιsqalιg`ιn ko`rsetiw ushιn). Mιsalι:
Etekteyin erinnen, Eki elisi qalιptι,
Qιyg`ιsh qamιs qulaqtan Bir tutamι qalιptι.
Degen da`stannan alιng`an qatarlar ha`dden tιs kishireytiw sιpatιnda berilgen.
Metafora.
Ha`zirgi qaqaqalpaq tilinde so`z ma`nisinin` awιsιw usιlι arqalι payda boladι. solardιn` bir metoforalιq usιl arqalι so`z ma`nisi awιsιwι. Bul usιl boyιnsha zat, qubιlιs yamasa olardιn` belgilerinin` ishki, sιrtqι usaslιqlarιna tiykarlana otιrιp belgili bir zat, qubιlιs, atamalarι qollanιladι. Ma`selen, ga`ptin` basι, awιldιn` basι, ga`ptin` ayag`ι, iynenin` ko`zi, japtιn` qulag`ι, jerdin` beti, tawdιn` bawιrι t. b.
Dizbeklerde adam mu`shelerin bildiriwshi so`zler metaforalιq usιl arqalι awιspalι ma`nili so`zler bolιp tur.
Metaforalιq usιl arqalι payda bolg`an so`zlerdi metafora dep ataymιz. Metaforalar ku`ndelikli qarm-qatnas jasawda da, jazba tilde de, ilimde de, ko`rkem a`dbiyata da, jiye ushιrasadι.
Qaraqalpaq tindegi metaforalar qollanιlιwιna ha`m stillik o`zgesheliklerine qaray ha`r qιylι bolιp keledi.
Ayrιm metaforalar turmιstιn` barlιq tarawlarιnda, awιz eki so`ylew tinde de, jazba tide de, ilimiy a`debiyatlarda da, ken`inen qollanιlιdι.mιs: terektin` basι, japtιn` qulag`ι, ko`zdin` nurι, ju`rektin` du`rsildisi, qazannιn` basι, qazannιn` basι ha`m t.b.
Al ayrιm metaforalar ko`rkem su`wretler qurallarιnιn` biri sιpatιnda qollanιladι. Ma`selen, aq altιn, sarι altιn, tun`g`ιsh muhabbat qus jolι, sho`l kemesi, kewil qusι, qalg`ιg`an tu`n ha`m t.b. sonιn` menen birge ko`rkem so`z sheberleri ta`repinen do`retilgen metaforalar ushιrasadι. O`tti a`sirler quwιp arbasιn, A`l veruniy tuwιlg`an jerde. sen ka`nisen` bul du`n`yada mazanιn`, Tan`layda tatιydι Sarι sazanιn`. Bulardag`ι a`sirler arbasι, mazanιn` ka`ni degen metaforalar shayιrlardιn` sheberligine baylanιslι kelip shιqqan metaforalar bolιp esaplanadι.
Metafora-grektin` metaphora (awιsιw) degen so`zinen kelip shιqqan