& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

1. Atlιqtιn` birlik ha`m ko`plik sanlarda qollanιlιwι
Atlιq so`zler birlik ha`m ko`plik sanlarda qollanιladι.Olar birlik sanda qollanιlg`anda zattιn` birew ekenligin bildiredi.Mιs: kitap, taw, terek, gu`l,h.t.b. Atlιqtιn` ko`pilik tu`ri lar-ler qosιmtalarιnιn` qosιlιwι arqalι jasaladι.Mιs: bala-lar, gu`l-ler
Alιq so`zlerdin` keyingi buwιnι juwan bolsa –lar, eger jin`ishke bolsa - Ler jalg`anadι. Bazι bir atlιq so`zler ko`plik qosιmta larsιz-aq ko`plik ma`nide qollanιladι: tarι ektim, biyday aldιm. Usιlay qollanιw tilde qa`de sιpatιnda qa`liplesken – tarιlar ektim, biydaylar aldιm demeymiz. Solayda geypara jag`daylarda so`ylew usιlιnιn` talabιna qaray bunday atlιq so`zlerdin` de –lar, -ler qosιmtalarιn qabιl etetug`ιn orιnlarι bar: biydaylar ιrg`alιp tur, tarιlar dizege keldi.
Eger bir sanιnan basqa sanaq sanlar atlιq so`zlerdi anιqlap, bir so`z dizbeginde kelse, bunday atlιqlardιn` ko`plik ma`nisi sanaq san arqalι an`latιladι da, olarg`a ko`plik jalg`awι qosιlmaydι: bes eshki, mιn` adam, eki ιlaq. Sonday-aq, ko`plik ma`nige iye birqansha, ko`p, birneshe, bιjnag`an, ιzg`ιg`an usag`an so`zler dizbeklesken so`zlerdin` de ko`plik ma`nisi a`dette, sol ko`plik ma`nige iye so`zler arqalι an`latιladι. Solay da olar so`ylew talabιna qaray birde ko`plik jalg`awlι , birde ko`plik jalg`awsιz qollanιla beredi.
2. Tartιm kategoriyasι:
Tartιm jalg`awι atlιq so`z an`latatug`ιn zattιn` kimge,nege,yag`nιy qaysι betke tiyisli ekenligin bildiredi.
Atlιq so`zlerdin` tartιm jalg`awι menen o`zgeriwi atlιqtιn` tartιmlanιwι dep ataladι.
Atlιq u`sh bette tartιmlanadι.Atlιq so`zdin` aqιrι juwan yamasa jin`ishke buwιng`a , sonday-aq seske (dawιslι) pitse u`nleslik nιzamιna sa`ykes tartιm jalg`awlarιnιn` kereklisi jalg`anadι.
Tartιm jalg`awlarι atlιq so`zlerge qosιlιw arqalι dara ma`nide de, ortaq, sheriklik ma`nilerde de qollanιladι. Dara ma`nide atlιq so`z an`latqan zattιn` jekege, al sheriklik ma`nide ulιwma ortaq ekenligin bildiredi.
1) atιz –atιzιmιz, atιzιn`ιz, atιzι. 2) u`ke-u`kemiz, u`ken`iz, u`kesi
Bunda atιz, u`ke so`zlerine –ιmιz, -imiz tartιm jalg`awι qosιlιw arqalι atιz ha`m u`kenin` bizlerdin` ha`mmemizge tiyisliligin, ιn`ιz, -in`iz jalg`awι qosιlιwι arqalι sizlerdin` ha`mmen`izge, al –sι, -si qosιlιwι menen usι zattιn` barlιg`ιna da sherik ekenligin an`latιp tur.
Tu`biri p, q, k seslerine pitken atlιq so`zlerge dawιslιdan baslanatug`ιn tartιm jalg`awlarι jalg`ang`anda p-b, q-g`, k-g bolιp jazιladι mιs: mektep-mektebi, qosιq-qosιg`ι, etik-etigi, Terek-teregi.