& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti


Download 1.82 Mb.
bet46/231
Sana11.01.2023
Hajmi1.82 Mb.
#1087998
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   231
Bog'liq
Қаракалпак тили китап

Shιg`ιs sepligi.
Shιg`ιs sepligindegi atlιq so`zler kinen? Neden? Qaydan? Degen sorawlarg`a juwap beredi is-ha`rekettin` shιqqan ornιn bildiredi.Ga`pte tolιqlawιsh ag`za boladι. Mιsalι: Azattan (kimnen?) esitkenlerimdi aytιp otιrman. Ag`ashtan (neden?) islengen zatlar ko`p.
Eger shιg`ιs sepligindegi atlιq so`zler is­-ha`rekettin` shιqqan ornιn bildirip (qaydan?) degen sorawg`a juwap berse, ga`pte pιsιqlawιsh xιzmetin atqaradι. Mιsalι: Men qaladan(qaydan?) keldim.
Orιn sepligi.
Orιn sepligindegi atlιq so`zler kimde? nede? Qayda? qay jerde? degen sorawlarg`a juwap beredi. Ma`nisi boyιnsha zattιn`, is-ha`rekettin` ornιn bildiredi. Mιsalι: U`yde (qayda?) kitap oqιdιm. Ayparshada (kimde?) shιraylι su`wret ko`rdim. Gazetada (nede?) maqalam shιqtι.
Orιn sepligindegi atlιq so`zler kimde? nede? Sorawlarιna juwap berip tolιqlawιsh ag`za boladι. Mιsalι: Sarada (kimde?) qιzιqlι kitaplar bar. Almada (nede?) qurt joq.
Eger orιn sepligindegi atlιq so`zler qayda qay jerde degen sorawlarιna juwap berip kelse pιsιqlawιsh xιzmetinde qollanιladι. Mιsalι: Bizler sayaqatta (qayda?) boldιq. Olar awιlda (qay jerde?) jasaydι.
Betlik jalg`awι
Betlik jalg`awlarι predmettin` kim ne ekenligin is –ha`rekettin` kim ta`repinen islengenligin ya islenetug`ιnlιg`ιn bildiredi. Betlik jalg`awlarι –man,-men,-san`,-sen,-mιz,-miz,- sιz,-siz,-dι,-di
Betlik jalg`awlarι u`sh bette birlik ha`m ko`plik sanlarda qollanιladι. Mιs:
Birlik
I bet men balaman, oqιdιm bizler balalarmιz oqιdιq
II bet sen balasan`, okιdιn` sizler balalarsιz okιdιn`ιz
III bet ol bala,okιdι, olar balalar, okιdι
Betlik jalg`awlarι feyil so`zlerge jalg`anadι. Mιsalι: men bardιm, sen oqιdιn`, olar jazdι
Eger betlik jalg`awlarι atlιq, kelbetlik, sanlιq so`zlerge qosιlsa, onda ol bayanlawιsh xιzmetinde qollanιladι. Men oqιwshιman, sen jaqsιsan`, olar besinshiler
Do`rendi so`z
Tu`bir so`zdin` keyninen so`z jasawshι qosιmta qosιlιp ekinshi ma`nili so`z payda boladι. Bul do`rendi so`z dep ataladι.
Mιs:Balιq-balιqshι, salι-salιkesh, ilim-ilimpaz -shι, -(shi-la) –le, las (les), -lιq (lik), (g`ι) gi, -ma, -me, shιlιq (shilik) usag`an so`z jasawshι o`nimli qosιmtalar bolιp esaplanadι. Al –xor, -paz, -kesh, -das, -ment usag`an qosιmtalar bolsa siyrek ushιrasadι, ayrιm so`zlerge g`ana qosιlιp do`rendi so`zler jasaydι. Mιsalι: o`ner-paz, paxta-kesh, jol-das, o`ner-ment t.b.

Download 1.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   231




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling