£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Manifestda 

berilgan 

va’dalar 

¾  Soliqlarni tartibga solish. 

¾  Turli ijtimoiy tabaqalar vakillaridan iborat Majlis tashkil 

qilish. 

¾  Maorif, tibbiyot, sud tizimlarini yaxshilash. 

¾  Ma’muriy boshqarish ishlarini takomillashtirish. 

 

Biroq amirlikning mutaassib, hukmron doiralari tish-tirnoqlari bilan bunga 

qarshilik ko’rsatdilar. Ular islohot tarafdorlariga nisbatan ochiqdan-ochiq shahar 

ko’chalarida qirg’in uyushtirdilar. Ko’plab islohotchilar  Buxoroni tark etishga majbur 

bo’ldilar. Bu gal amir tarafdorlarining qo’li baland keldi.  

Turkistonda mustabid sovet hokimiyatining o’rnatilishi Buxoro amirligi 

uchun ham jiddiy siyosiy vaziyatni vujudga keltirdi. Negaki, sotsialistik inqilob 

g’oyasini boshqalarga yoyishga intilgan bolsheviklar chegaradosh Buxoroni o’z 

mo’ljaliga olgandilar. Xususan 1918 yil martida “Kolesov voqeasi” nomi bilan tarixga 

kirgan qonli voqea bunga aniq misol bo’la oladi. Turkiston sovet respublikasi hukumati 

raisi F. I. Kolesov Buxoroga ochiq tazyiq o’tkazib, 1918 yil 2 martida Kogon temir yo’li 

yoqalab qizil qo’shinlar interventsiyasini uyushtirdi. Bunga javoban Buxoro amiri 

xalqni g’azovotga chorlab, o’z qo’shinlari va g’azabga kelgan aholini urushga 

safarbar etdi. Oqibatida Kolesov xuruji sharmandalarcha mag’lub bo’ldi. Bu esa 

amir va uning arkoni davlatiga barcha demokratik kuchlardan qonli o’ch olishi uchun 

bahona bo’ldi. Ayniqsa Yosh buxoroliklar ayovsiz qirg’in qilindi. Bolsheviklarinipg bu 

avantyurasi Yosh buxoroliklar uchun g’oyatda qimmatga tushdi. F.Xo’jaevning guvohlik 

berishicha, bu qirg’inda Yosh buxoroliklar, ularning tarafdorlaridan 1,5 ming kishi qurbon 

bo’ladi. 

Biroq shunga qaramay sovet mutasaddilari Buxoroda sun’iy inqilob tayyorlash, 

buning uchun Turkistondan panoh topgan ko’p sonli buxorolik muhojirlarni ishga 

solish, ulardan ko’plab inqilobchi kuchlar etishtirish va ularni tashkillashtirish harakatida 

bo’ldilar. 1918 yil sentyabrida Toshkentda Buxoro muhojirlari tomonidan Buxoro 

kompartiyasi va uning Markaziy Qo’mitasi tuziladi (uning raisi A. Yoqubov, o’rinbosari M. 

Qulmuhammedov). 1920 yil yanvarida Toshkentda F. Xo’jaev boshchiligida “Yosh 

buxorolik inqilobchilar partiyasining Turkiston Markaziy byurosi” tashkil etiladi va 

Turkkomissiya, RSFSR hukumati tomonidan e’tirof etiladi.  

Yosh buxoroliklar partiyasi ishlab chiqqan dasturda tez vaqt ichida despotik 

tuzumni tugatish, mamlakatda demokratik respublika tuzish va keng xalq ommasining tub 

manfaatlarini ko’zlab ko’plab ijtimoiy-demokratik o’zgarishlarni amalga oshirish 

vazifalari bayon etilgan edi. 

Yosh buxoroliklar tashabbusi bilan 1920 yil iyundan Toshkentda chiqa boshlagan 

«Uchqun» gazetasida ham ilg’or demokratik g’oyalar ilgari surildi. Buxoro xalqi 

amirning hokimi mutlaq tuzumini ag’darib tashlash uchun faol kurashga da’vat etib 

borildi. 

Sovet hokimiyatining asl maqsadi Buxoro amirligini ag’darish edi. Uning rasmiy 

hujjatlari, ko’rsatmalarida amirlikka qarshi kurash quyidan, mahalliy kuchlar tomonidan 

---

 

210

boshlanishi uqdirilgan edi. Shu bilan birga amirlikni ag’darish uchun zarur harbiy 

tayyorgarlik ham ko’rildi. Frunze boshliq Turkiston fronti qo’mondonligi tomonidan 1920 

yil iyun o’rtalaridayoq zamonaviy qurol-aslahalar bilan qurollangan qizil qo’shinlar 

Buxoro chegaralariga keltirib qo’yilgan edi. Ayni paytda amirlikni ag’darish uchun 

M.Frunze, V.Kuybishev, N.To’raqulov, N.Husainov, F.Xo’jaevlar tarkibida harbiy-

inqilobiy byuro tashkil etiladi. 

1920 yil 29 avgustda Chorjuyda amir tuzumiga qarshi g’alayon boshlandi va 

Beshim Sardor boshchiligidagi kuchlar  avvaldan belgilangan kelishuvga binoan 

darhol sovet hukumatidan «yordam so’rab» murojaat qiladi. Bu sovet qo’shinlarining 

Buxoroga qarshi urush harakatlarini boshlashiga bahona bo’ladi. 

Rasmiy ma’lumotlarga ko’ra, sovet qo’shini ixtiyorida shu davrda 10 ming qizil 

askar, 40 ta to’p, 230 ga yaqin pulemyot, 10 ta zixrli avtomobil, 5 ta zixrli poezd va 12 ta 

samolyot bor edi. Shuningdek, Turkiston fronti qo’shini bilan birga hujum harakatlarida 5 

ming kishiga yaqin buxorolik “inqilobchi tuzilmalar” ham ishtirok etdilar. 

Amir lashkari son jihatidan ko’p bo’lgani bilan (20 mingga yaqin), biroq uning 

qurollanish darajasi qizillarga nisbatan ancha zaif holda edi. Hujumga tashlangan sovet 

qo’shinlari amirlikning Chorjuy, Qarshi, Kitob, Shahrisabz va boshqa hududlarini egallab, 

Buxoroga tomon siljib bordilar. Buxoro va uning aholisi sovetlar hujumi chog’ida 

mislsiz zarar ko’rdi. Shahar ko’p bor havodan bombardimon qilindi. Uning ko’plab 

noyob osori atiqalari, tarixiy obidalari vayron etildi.  

Amir Olimxon 1920 yil 2 sentyabrda Buxoroni tark etishga majbur bo’ldi. Poytaxt 

sovet qo’shinlari tomonidan egallangach, hokimiyat Muvaqqat Butunbuxoro Inqilobiy 

qo’mitasi qo’liga o’tdi. 1920 yil 14 sentyabrda BKP MQ va Muvaqqat Butunbuxoro 

Inqilobiy qo’mitasining birlashgan majlisi bo’ldi. Majlisda A.Muhitdinov boshchiligida 

qonun chiqaruvchi oliy organ – Butunbuxoro Inqilobiy qo’mitasi va Fayzulla Xo’jaev 

raisligida Xalq Nozirlar Kengashi (hukumat) tuzildi. O’sha yilning 6-8 oktyabr 

kunlarida  I Butunbuxoro qurultoyi bo’lib o’tdi. Unda Buxoro Xalq Sovet