£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

qolipda, mustabid davrda yozilgan darsliklardan foydalanib, eski 

mafkuradan xalos bo’lmasdan bolalarimizni yangicha fikrlashga 

o’rgatolmaymiz, axir». 

Ayniqsa kadrlar tayyorlash sifati past edi. Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda, 

ko’pchilik xaqiqiy  bilim olish yoki malaka ortirish maqsadida emas, amal-taqal qilib 

diplomli  bo’lib  olish ilinjida oliy o’quv yurtlariga kirardi.  

  Buning ustiga o’quv yurtlariga kirgan talabalar, aytaylik, chinakam milliy ruhda 

chuqur bilim va tarbiya olish imkoniyatidan mahrum etilgandi. Negaki, bu ta’lim tizimi 

o’z mohiyati e’tibori bilan hukmron tuzum siyosati va mafkurasi bilan yo’g’rilgan edi. U  

davrda yaratilgan barcha o’quv dasturlari, ta’lim andozalari, qo’lanmalar, darsliklar va 

boshqa o’quv jihozlari mana sha ruhda tayyorlanardi. 

Markazda bir guruh «bilog’on» mutaxassislar tayyorlagan, milliy huddudlar, u erda 

yashovchi odamlarning o’ziga xos hususiyatlari, milliy o’zliklari,  hayotiy tajribalari, 

an’analarini mutlaqo inkor etgan o’quv dasturlari, ta’lim hujjatlari butun SSSRdagi 

maktablar, o’quv yurtlariga to’g’ridan-to’g’ri majbur etilardi. 

Shuningdek, o’quv yurtlarining o’quv rejalari va dasturlari turli sabablar 

orqasida 60-70 yillarda uch marta o’zgartirildi. Har safar o’qitiladigan fanlar 

yangilari hisobiga ko’payib, o’quv materiallari hajmi oshib bordi, talabalarning 

---

 

257

mustaqil o’qib, o’rganishlariga ajratiladigan vaqt esa tobora kamayib bordi. 

Talabalarning uzoq muddatli qishloq xo’jalik ishlariga surunkali jalb etilishi ham 

o’quv jarayoniga salbiy ta’sir ko’rsatmay qolmadi. 

O’quv yurtlarida tanish-bilishchilik, qarindosh-urug’chilik, oshna-

og’aynigarchilik, poraxo’rlik, tamagirlik singari xavfli illatlarning ildiz otishi 

hollari ham bu tizim obro’siga jiddiy putur etkazdi. Ayniqsa bundan kadrlar 

tayyorlash sifati sezilarli zarar ko’rdi.  

Ayni chog’da hukmron tuzum tazyiqi ilm-fan sohasini ham chetlab 

o’tmadi. Katta mamlakat va uning turli milliy hududlarida faoliyat ko’rsatuvchi 

ilmiy muassasalar, ilmiy-tadqiqot institutlari, ko’p sonli iqtidorli, salohiyatli 

ilmiy kadrlarning inon-ixtiyori Moskva va uning keng tarmoq otgan ilmiy 

markazi tasarrufiga bo’ysundirilgandi. Bu kuchlar sobiq tuzum mutasaddilari 

buyurtmasini bajarib, ko’p zamonlar milliy respublikalarda ilmu fan ravnaqiga, 

uning zahmatkash fidoyilari mehnatining qadrlanishi, e’tirof topishiga to’sqinlik 

qilardilar. Buning natijasida olimlarimizning ko’p yillik izlanishlari mahsuli 

bo’lgan qancha-qanchalab noyob kashfiyotlar, ixtirolar hayot yuzini ko’rmay, 

amaliyotga tatbiq etilmay qolaverardi. Buning ustiga ilm-fanda katta kashfiyotlar 

qilgan, o’z maktabini yaratgan respublikaning ne-ne mashhur allomalari ham 

sovet fanining bosh markazi – SSSR Fanlari Akademiyasi nazar-e’tiboridan 

chetda qolaverdi. Sovet hukmronligining butun 70 yillik davri davomida sobiq 

SSSR FA tarkibiga O.Sodiqov, H.Abdullaev, S.Yunusov, E.Yusupov singari 

barmoq bilan sanarli o’zbek olimlaringgina a’zo bo’lib saylanganligi fakti ham 

bunga jonli misol bo’la oladi.  

Hukmron sovet mafkurasi tazyiqi va iskanjasi ta’siridan respublikaning