0-мавзу. ИҚтисодий ўсиш ва миллий бойлик иқтисодий ўсишнинг мазмуни, турлари ва кўрсаткичлари 2

Реал маҳсулот ўсишини аниқлаб берувчи омиллар
1. Банд бўлган ишчилар сони
2. Ишлаган киши-соатларининг ўртача миқдори
1. Техника тараққиёти
2. Капитал қўйилмалар ҳажми
3. Таълим ва малака тайёргарлиги
4. Ресурсларни жойлаштириш самарадорлиги
5. Бошқа омиллар
Меҳнат сарфлари
Меҳнат унумдор-лиги
Ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми
3. Иқтисодий ўсиш моделлари
Иқтисодий ўсишни таҳлил қилишда неоклассик назария намоёндалари бизнингча бир томонлама бўлган қуйидаги нотўғри назарий шартларга асосланадилар:
маҳсулотнинг қиймати барча ишлаб чиқариш омиллари томонидан яратилади;
ишлаб чиқариш омилларининг ҳар бири ўзининг кейинги қўшилган маҳсулотига тегишли равишда маҳсулот қийматини яратишга ҳиссасини қўшади. Шунга кўра, бунга жавобан барча кейинги қўшилган маҳсулотга тенг келувчи даромад ҳам олади;
маҳсулот ишлаб чиқариш ва бунинг учун зарур бўлган ресурслар ўртасида миқдорий боғлиқлик мавжуд;
ишлаб чиқариш омилларининг эркин тарзда амал қилиши ҳамда улар ўртасида ўзаро бир-бирининг ўрнини босиш имконияти мавжуд.
Неоклассик модель кўп омилли ҳисобланиб, америкалик иқтисодчи П.Дуглас ва математик Ч.Кобб яратган ишлаб чиқариш функцияси асос қилиб олинган. Кобб-Дуглас моделида ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишида ишлаб чиқариш турли омилларининг улушини аниқлашга ҳаракат қилиниб, у қуйидагича ифодаланади:
бу ерда:

• – ишлаб чиқариш ҳажми;

Y

• – капитал сарфлари;

K

• – ишчи кучи сарфлари;

L

• – мутаносиблик коэффициенти;

A

• - ишлаб чиқариш ҳажмининг ишчи кучи ва капитал сарфлари бўйича эластиклик коэффициенти.

 ва 
Ч.Кобб ва П.Дуглас ўз тадқиқотларида АҚШ қайта ишлаш саноатининг 1899-1922 йиллар мобайнидаги иш фаолиятини таҳлил қилиб, ишлаб чиқариш функциясининг кўрсаткичларини аниқлашга ҳаракат қилганлар:
Кейинчалик Кобб-Дугласнинг ишлаб чиқариш функциясини голланд иқтисодчиси Ян Тинберген янада такомиллаштириб, унга янги омил – техника тараққиёти кўрсаткичини киритди. Натижада ишлаб чиқариш функцияси формуласи қуйидаги кўринишни олди:
бу ерда:

• – вақт омили.

еrt
Е.Домарнинг моделида қуйидаги тенглик орқали мувозанатнинг таъминланиши шарт қилиб қўйилади:

Пул даромадининг қўшимча ўсиши (талаб)

=

Ишлаб чиқариш қувватларининг қўшимча ўсиши (таклиф)

ёки

• – ҳар йиллик соф капитал қўйилмалар;

I

• – соф капитал қўйилмаларнинг қўшимча ўсиши;

∆I

• – соф капитал қўйилмаларнинг ўсиш суръати;

∆I/I

• – мультипликатор, бу ерда а –жамғаришга бўлган ўртача мойиллик;

1/а

• - капитал самарадорлиги.


Бу тенгликни формула тарзида ёзилса, у қуйидаги кўринишга эга бўлади:
Р.Харроднинг иқтисодий ўсиш модели инвестиция ва жамғармалар ўртасидаги макроиқтисодий мувозанат, яъни га асосланади. У статик ҳолдаги макромувозанат учун алоҳида, динамик ҳолдаги макромувозанат учун алоҳида формуладан фойдаланади. 1-формула қуйидаги кўринишда бўлади:
бу ерда:

• – миллий даромаднинг ўсиш суръати (∆Y/Y);

G

• – капитал сиғими (I/∆Y);

С

• – миллий даромад таркибидаги жамғаришнинг улуши (S/Y).

S
2-формула қуйидаги кўринишда ўз ифодасини топади:
бу ерда:

• – ҳақиқий жамғарма ва тахмин қилинаётган инвестициялар ўртасидаги динамик мувозанатни таъминловчи ўсишнинг кафолатланган суръати;

Gw

• – капитал коэффициентининг талаб этилаётган миқдори.

Cr