0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov
U zoq m ud datli b o silis h sindrom i va u ni tib b iy
Download 24.3 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- M a s h g u lo t m azm uni
U zoq m ud datli b o silis h sindrom i va u ni tib b iy k o 'c h ir ish b osq ich larid a d a v o la sh M a s h g ‘ulot m aqsadi. U zoq muddatli bosilish sin d ro m in i ko'chirish bosqichlarida patogenezi, klinikasi va davolash p rin sip larin i o ‘rganish. Asosiy o‘quv savollari: uzoq m uddatli bosilish sin d ro m i (U M B S). Etiologiyasi va patogenezi. Klinik kokrinishlari. E zuvchi om il kuchi va ta ’sir davomiyligi, shikastlangan to ‘q im alar m assasiga bog'liqligi. U M B S ning klinik k ech ish d ag i davrlari. B irin c h i tibbiy yordam k o ‘rsalish. U M B Sni v rach gacha yordam, b irinch i vrachlik va ixtisos- lashgan yordam b o sqichlarida davolash. Mashg'ulotni o'tkazish usuli. M ashg'ulot o ‘q u v xon asida, palata- lard a, bogMov xonasida, reanim atsiya boM im ida, buyrak xonasida o ‘tkaziladi. 0 ‘quv xonasida U M B S bo'yicha n az ariy savollar ko‘rib chiqiladi; palata, bogMov xonasi, reanim atsiya boM im ida UM BS bi lan og‘rigan bcm orlar tckshiriladi. Mavzuga oid b e m o rla r boMmaganda talabalar ilgari klinikada davolangan sliu mavzuga o id bem orlar kasallik tarixini o ‘rganishadi va m u h o k am a qilishadi. Amaliy mashg'ulotni jihozlanganligi. Jadvallar: «Uzoq m uddatli bosilish sindrom i va travm alik shok- ning diff'erensial-diagnostik belgilari», «U zoq m u d d atli bosilish sin- d rom ida organiznidagi u m um iy o ‘zgarishlar», « U z o q m uddatli bosi lish sindrom ida shikastlangan qoM va oyoqlardagi m ahalliy 0 ‘zgarishlar». BogMov xonasining jihozlanganligi: n o v o k ain n n in g 0,25% li erit- m asi, aseptik eritm alar, an tibiotiklar, og‘riqsizlan tiru v ch i eritm alar, antigistam in va yurak-qon to m ir preparatlari, elastik bintlar, muz xaltachasi, transport inim obilizatsiyasi vositalari. Reanimatsiya boMimining jihozlanganligi: vena ichiga infuziya uchun i m artalik sistem alar, vena kateterizatsiyasi vositalari, m edikam entoz detriksikatsiya vositalari, nafas apparatlari. S un’iy buyrak xonasida gemo va peritoneal dializ, gem osorbsiya o ‘tkazish ap p a ratlari ko‘rsatiladi. M a s h g 'u lo t m azm uni Uzoq m uddatli bosilish sindrom i - k o kp u ch ray d ig an va urush, ofatlarning qochib boMmas h am rohi hisoblanadi. Ikkinchi jahon urushida Angliya shaharlari bom bardirovkasida uzoq m uddatli bosilish sindrom i jabrlanganlarining 3,5% ida, Xirosima va Nagasaki shaharlari atom bom bardirovkasida esa 15—20% ida kuzatilgan. Birinchi jahon urushi davrida fransuz jarro hi K en yu birinchilardan boMib uzoq m uddatli bosilish sindrom iga t a ’rif bergan : «YertoMaga gran ata tushganda, uning ich id a bir fransuz ofitseri b o r edi. Portlash vaq tid a uning oyoqlariga k a tta xoda tu sh ib , un i sh u q a d a r ezib q o ‘ydiki, u harakatlanolm ay qoldi. M a'lum b ir u zo q vaqt oMganidan keyin, qutqaruv otryadi un i topdi va shu narsa m a ’lum boMdiki, uning xoda ostida qolgan oyoqlari to ‘q qizil ra n g d a ed i. B em orning www.ziyouz.com kutubxonasi ahvoli yaxshi edi, h atto u o lzini q u tq arish b o ‘yicha yo ‘llan m alar b e- rardi. Lekin x o d a olinishi bilan unda shok rivojlandi, natijada u halok bo‘ldi». G a rc h i K e n y u o ‘lim sabab ini a n iq k o 'rsa tm a g a n b o l s a h am , (ch u n k i o l i m sab ab i shok em as, b alk i o rganizm b o silish id an o zod b o ‘lgan o y o q la rn in g yum shoq t o ‘q im a la ri ezilish o ‘ch o q lari in to k - s ik a k s iy a s i s a b a b b o i g a n ) , e t i o l o g i k s a b a b la r i y u m s h o q to ‘q im a la rn in g u zo q m uddatli b o silish va u lar to m o n id a n m ah alliy o ‘z g a rish la r b o ‘lish in i an iq k o ‘rsa tg a n . S h u n d ay qilib u zo q m u d datli b o silish s in d ro m i etiologiyasi b o 'lib q o ‘i va o y o q larn in g uzoq ezilishi h is o b la n a d i. 1941 -y ild a K enyudan 23 yil keyin ingiiz olimi B ayuoters L on- donni fashist aviatsiyasi bom bardirovkasi natijasida yaralanganlarni da- volash v a q tid a u z o q m uddatli bosilish sindrom ini o ‘rgandi. B ayuo ters (1941), M .I.K uzin (1959) va boshqa m ualliflarning m a’lum otiga k o ‘ra uzoq m uddatli bosilish sindrom i patogenezida 3 omil asosiy rol 0 ‘ynaydi. 1. M arkaziy nerv sistem asida q o ‘zg‘alish va torm ozlanish ja ra - yonlarining buzilishini yuzaga keltiruvchi ogkriq hissi. 2. S h ik astlan g an m ushaklarda p archalangan m ahsulotlarning suri- lishi natijasida travm atik toksem iya. 3. S h ik astlan g an q o ‘l-o y o q larn in g massiv shishi natijasida ikki- iam chi p lazm a y o ‘qotish. O g‘riq hissi t o ‘qim a parchalanish m ahsulotlari va plazm a yo'qotish bilan birgalikda nafas a ’zolarining faoliyatini va qon aylanishini buzadi. N atijada to m irla r reflektor spazm i, siydik ajralishi buzilishi, q on ning quyuqlashishi, q o n yo‘qotishga ch idam sizlik rivojlanadi. N .N .Y e la n s k iy u zo q m u d d a tli b o silish s in d ro m in in g k lin ik ko‘rinishini ezilgan m ushaklardan toksik m ahsulotlarning so ‘rilishi deb tu sh u n tirad i. M a ’lum boMishicha, shikastlangan m ushak 75% m ioglo- bin, 70% k re a tin in , 66% kaliy, 75% fosfor m oddalarini y o 'q o tad i. S huni t a ’kidlab o 'tish kerakki, U M B S n in g ' klinik belgilari ezuvchi faktor b a rta ra f etilgandan so 'n g yuzaga keladi. A utoliz m ahsulotlari ichida m ioglobin m uhim rol o ‘ynaydi, u b u y ra k la r d ista! k an a lc h alarid a t o ‘plan ad i va buyrak ep iteliy sid a d e g e n e r a tiv o 'z g a r is h l a r c h a q ir a d i. Bu esa o ‘t k ir b u y ra k yetishm ovchiligi klinikasi rivojlanadigan buyraklar filtrining buzilishiga olib keladi. G iperkaliyem iya k ardiotoksik ta ’sir qiladi. G iperk aliy e- miya va giperfo sfotem iya — U M B S n in g erta davrlardagi o ‘tk ir yurak yetishm ovch iliginin g asosiy sabablari bo‘!ib hisoblanadi. U M B S n in g klinik kechishida 3 davr farqlanadi: I davr — e rta yoki g em o d in am ik o‘zgarishlar davri (kasallikning 1 —3-kuni). www.ziyouz.com kutubxonasi II davr — oraliq (3—4 kun d an 8—12 k u n g ach a) o ‘tkir buyrak yetishm ovchiligi bilan xarakterlanadi. III davr — kechki (9—12 k undan 1—2 oy oxirigacha) to ‘qim alar shikastining m ahalliy sim ptom iari bilan x arak terlan ad i. U M B S ning tu rli davrlaridagi klinikasi. I davr. Jabrlanganlarning oyoq-qo*li bo silish d an ozod etilgandan s o ‘ng um um iy ahvoli yom onlashuvi bilan birga kuchli shish rivojla- nadi. Bemorni holsizlik, to rm ozlanish, ko‘ngil ayn ish i, qusish bezov- ta qiladi. B em orning rangi oqaradi, tanasi sovu q te r bilan qoplanadi, puls tezlashadi (1 0 0 -1 2 0 ta). AQB o g 'ir h o lla rd a 6 0 - 8 0 m m sim. ust. va undan ham past. Bu davrda U M B S n in g klinik ko ‘rinishi shokning torpid fazasini eslatadi. II davr. Oraliq davr. U M B S ning 4 -k u n i o ‘tk ir buyrak yetish movchiligi sim ptom iari yuzaga chiqadi: past d iu re z , k o ‘ngil aynishi, qusish, holsizlik, apatiya, belda og‘riq kuchayadi. III davr. Kechki davr. Birinchi o'ringa m ahalliy sim ptom lar chiqadi, M ushak to'qim asi o klib, o 'rniga biriktiruvchi to 'q im a o ‘sadi, to ‘qim alar atroflyasi, bo ‘g‘im larda harakat cheklanishi, k o n trak tu ralar rivojlanadi. UM B Sning klinik kechishining og‘irligi bo ‘y icha 4 klinik forma ajratiladi (M .I. Kuzin, 1954). 1. Yengil: q o ‘l yoki oyoqnin g seg m en tlarid an birining bosilishi 4 soatdan oshm agan. 2. 0 ‘rta: q o ‘l yoki oyoqning butunligicha bosilishi 6 soat. Buyrak funksiyasi unchalik o ‘zgarm agan. 3. Og‘ir: q o ‘l yoki oyoqtii butunlay bosilishi 7—8 soat. Buyrak yetishm ovchiligi va g em odinam ik o ‘zgarishlar sim p to m i yaqqol n a- m oyon bo‘lgan. 4. 0 ‘ta og‘ir: ikkala q o ‘l va oyoqni 6 so at va und an ortiq vaqt m obaynida ezilishi. B em orlar 2—3 sutkada o ‘tk ir buyrak yetishm ovchi- ligidan halok b o ‘ladilar. U M B Sni tibbiy k o 'c h irish b osqich larida davolash Birinchi tibbiy yordam . Jab rla n g an n i b o silish d a n b o ‘sh atish d an o ld in sog‘ to ‘qim a cheg arasidan y u q o riro q s o h a d a n jgut q o ‘yish. b o ‘shatib boMgandan keyin esa shu so g ‘ t o ‘q im a la rn i bint bilan si- qib b o g la sh kerak. Bu shishni kam aytiradi va ezilg an to ‘qim alardagi parch alan u v m ahsulotlarini soV ilib ketishiga y o rd a m beradi. K eyin jgutni yechish va giperkalim iya, t o ‘q im alarn i g ipoksiyaga sezuv chan- ligini kam aytirish m aqsadida sovuq (m uz, q o r, suv) qoMlash kerak. Keyin q o ‘l-oyoqlar im m obilizatsiyasi, o g 'riq q o ld iru v ch ilar, an tib i- o tik la r qilish kerak. V rachgacha yordam . B irinchi tibbiy y o rd a m hajm i kengaytiriladi. www.ziyouz.com kutubxonasi Agar q o ‘l yoki o y o q lar siqib b o g la n m a g a n b o is a b o g la n a d i va so- vutish ch o ralari q o lla n a d i, y u ra k -q o n to m ir va og'riqsizlantiruvchi vositalar q o lla n a d i.Ish q o rli eritm alar ichishga beriladi. Birinchi vrachlik yordam iga tezlikda ko'chiriladi. B irinchi v ra c h lik yordam i (B rT P ). Saralash vaqtida 2 gu ru h U M B S dan ja b rla n g a n la r ajraiiladi: I guruh: U M B S n in g yengil va o 'r ta darajalari bilan jabrlanganlar. Tibbiy yo rd am saralash m aydonida ko'rsatiladi. Bunda 0,5 ml qo q- sholga qarshi an a to k sin , 100000 Y ed.penitsillin, 1% li 2 ml p ro m e dol eritm asi y u b o rilad i, tran sp o rt im m obilizatsiyasi kuchaytiriladi, ishqorli su y uqliklar ichishga beriladi, ixtisoslashtirilgan vrachlik y o r dami etapiga yuboriladi. II guruh: U M B S n in g og‘ir form asidagi jabrlanganlar. Tibbiy y o r dam b o g lo v x o n asida ko‘rsatiladi. Ezilgan q o l yoki oyoqqa novokain- ning 0,25% li 4 0 0 -5 0 0 ml iliq eritm asi bilan futlyar novokain blokada qilinadi. V ishnevskiy b o ‘yicha ikki to m o n la m a paranefral blokada qil- inadi, vena ichiga 1000 ml 10% li glukoza eritm asi, 24 Yed insulin va 200 m l 4% li n a triy b ik a r b o n a t e r itm a s i y u b o rila d i. N arkotik va an tig ista m in preparatlari (1 m l—2% li prom edol e ritm a si, 2m l—2%li d im ed ro l eritm asi), y u rak -q o n to m ir vositalari (2 ml— 10% li kofein eritm asi) buyuriladi. S tandart transport shinalari yor- dam ida im m obilizatsiya qilinadi. Ichishga ishqorli suyuqliklar, issiq choy beriladi. 1 xtisoslashtirtigan vrachlik yordam i yoki m axsuslash- tirilgan xirurgik yordam bosqichlariga ko‘chiriladi. Ix tiso slash tirilg an vrachlik yordam i tibbiy saralashda 2 guruh ja b r langanlar ajratilad i. I guruh - yengil va o ‘rta o g l r form adagi U M BS. G em od in am ik o ‘z g a rish la r y o ‘q , yoki kam n a m o y o n b o l g a n . O y o q - q o lla r d a shish,buyraklar funksiyasi unchalik o ‘zgarm agan. Periferik arteriyalarda pulsatsiya susaygan. B em orlarni darhol maxsuslashtirilgan xirurgik bos- qichiga yuborish m um kin. II guruh — U M B S n in g o g 'ir form asi. S hokka qarshi re an im at- sion p alata d a m ax su slash tirilg an gospitalga yuborishga tay yo rlash m aqsadida g e m o d in a m ik o 'z g a rish la r to ‘g ‘rilanadi. D avolash ay lanib yuruvchi q o n h a jm in i to ld ir is h g a qaratilg an b o la d i, b u n d a qon quyish m an e tila d i. U n in g o ‘m iga past m olekulali kolloid e ritm a la r va e le k tro litla rn i izo to n ik eritm asi quyiladi. Atsidozga q arshi vena ichiga 300—500 ml 4% natriy b ik a rb o n a ti yuboriladi. B uy rak lar p o ‘stloq q av a ti to m irla r spazm ini kam aytirish m aqsadida 3 0 0 -4 0 0 ml 0,1% n o v o k ain eritm asi; d iu rez n i yaxshilash m aqsadida glukoza, m a n n ito l, la z ik s e ritm a la ri y u b o rila d i. X iru rg ik ishlov b erish g a k o 'rsa tm a la r b o ‘lsa an tib io tik la r q o lla n a d i. B em or holati y ax sh ilan - g ach , keyingi b o sq ich larg a y ub oriladi. www.ziyouz.com kutubxonasi M axsuslashtirilgan ja rro h lik yordam . Bu bo sq ich d a oldingi bos- qichlarda boshlangan davo tadbirlari davom ettiriladi. N ovokain bloka- dasi qayta qilinadi. Q onning, siydikning bioxim ik tekshiruvi, bir kunlik diurez nazoratga olingan holda aylanib yuruvchi q o n hajm i to ‘ldiriladi, kislota-ish q o r nisbati, elek tro litlar balansi yaxshiianadi. G ip o v o llem i- yaga, atsidozga, giperkaliyem iyaga va buyrak yetishm ovchiligiga qarshi kurash, aw algidek, muhim rolni o ‘ynaydi. 0 ‘tkir buyrak yetishm ovchi- ligini davolashda «sun’iy buyrak» apparati bilan gem odializi yaxshi natija beradi. UM BS ning og‘ir form alarida am putatsiyaga ko ‘rsatm alar bo‘lishi m um kin. Agar am putatsiya o kz vaqtida, anuriy a rivojlanguncha qilinm asa, bem orga foyda b erm ay d i. Am putatsiya bajarish qoidasi: 1) t o ‘qim anin g sog ‘ q ism id an shu bilan birga tejagan holda kesish; 2) am putatsiy alar m io p lastik xarak- terga ega boMishi kerak em as; 3) choMtoq doim o c h iq qolishi kerak. 0 ‘tk ir buyrak yetishm ovchiligi b arta raf etilgandan s o ‘ng, davo ta d birlari oyoq yoki qo‘l funksiyasini tiklashga, infeksion asoratlarn in g oldini olishga kontrakturalar profllaktikasiga qaratilgan. O p erativ aralashuvlar a m a lg a o sh irilad i: fleg m o n a la rn i o ch ish , m ush aklar nekrotik o ‘choq larin i olib tashlash. Ja ro h a t infeksiyasi aso ratlarin i davolash m aqsad ida shikastlangan q o ‘l y o k i o y o q q a u z a y tir ilg a n a r te r iy a ic h i in fu z iy a s i, oksigenobaroterapiya qilinadi. K eyinchalik fizio terapev tik m uolajalar va jism oniy tarbiya buyuriladi. Ikkilam chi a n e m iy a la r o ld in i olish uchun qayta qon quyiladi. A ralash radiatsion og‘ir va katta jarohatlarda birlam chi am putatsiyaga k o ‘rsa tm a la r oshib boradi. www.ziyouz.com kutubxonasi У bob. TERMIK SHIKASTLANISHLARNING UMUMIY MASALALARI KJassifikatsiya D arsning m aqsadi: zam onaviy janglarda term ik shikast chaqiruvchi turli ja n g o v a r m o ddalam i o ‘rgan ish . Talabalarga kuyish m aydoni va chuq u rlig in i aniqlash usullarini o 'rg atish . 0 4quv savollari: za m o n av iy ja n g sharoitida kuyish ch astotasi. N a p a lm a va turli xil o ‘t o ld iru v ch i m oddalardan kuyish. Y adro port- lagan jo y d a yorug'lik n u rlarid an kuyishlar. A langadan kuyish. Kuyish klassifikatsiyasi. Kuyish yuzasi va chuqurligini aniqlash. D ars o ‘tish m etodikasi. D a rs o ‘q uv xonasida, p a la ta d a va klinikaning kuyish b o ‘limi bo g ‘lov x o nasid a o ‘tkaziladi. 0 ‘q u v xonasida nazariy savollarga qara- ladi (z am o n av iy ja n g d a k u y ish n in g chastotasi va tu zilish i, yadro p o rtla g a n jo y d a y o ru g lik n u rla rid a n shikastlanish t a ’siri, napalm a xususiyati va u ning sh ik a stla n tirish ta ’siri va bo sh qalar). B og‘lov- kuyish m ark azid a o ‘qituvchi tu rli darajadagi va m aydondagi kuygan b em o rla rn i k o ‘rsatadi. T a la b a la r o ‘qituvchi nazorati o stid a an iq be- m o rla rd a kuyish chuqu rlig in i va m aydonini aniqlashni tartib bilan o ‘rg a n ad ilar. A m aliy dars jihozlari: Z am o n a v iy jangda term ik shikastlanishning tu zilishi. S hikastlanish chuqu rligi b o 'y ich a kuyish tasnifl. II darajali yuzaki kuyish. Ill b darajali c h u q u r kuyish. Kuyish m aydonini regis- tratsiya qilish uchun rezina sh ta m p bosmasi. D a rs m azm uni. Z am onaviy ja n g sharoitlarida kuyish chastotasi. U rush vaq tid a olovdan sh ikastlanishga qarshi m oddalarga ilgaridan qiziqish p ay d o b o ‘lgan. T exnik jih a td a n to ‘liq b o lg a n m am lakatlar arm iy asid a m axsus yonuvchi aralash m alar va term oyadroli quroliar q o ‘llanilib, ulard a kuyishga u c h ra sh miqdori ta ’siri to b o ra ortib bor- m o qda. X a lx in -G o l (1939-y.) u ru sh harakatlari vaqtida kuyishdan u m um iy y o ‘q o tish lar soni 0,3% , ikkinchi jah o n urushida 1941 — 1945- yilda 0 ,5 —1,5% ni tashkil qilgan. Z am onaviy jan " sharoitida napal- m a d a n kuyish 8 -1 0 % ni va o d atd ag i quroldan sh ik astlan ish n in g um um iy soni undan ham ko‘p. O m m aviy quroliar q o ‘llanganda aralash s h i k a s t l a n i s h la r d a s a n i ta r y o ‘q o t is h la r 4 5 —50% ta s h k il q ila d i (J.V .A Iektsanen, 1977). K uyishd an sanitar yo'qotish va kom binirlan- g an sh ik astlan ish lar 65—85% ni tashkil qiladi. N apalm a va boshqa o ‘t oldiruvchi moddalardan kuyish. N apalm a — o ‘t o ld iru v ch i va yonuvchi m o d d a sifatida q o ‘llanuvchi m ahsulot. B irinchi m a rta napalm a A Q S H n in g 1942-yilda qurollangan arm iya- www.ziyouz.com kutubxonasi sida b o lg a n va Ikkinchi ja h o n u rushi dav rid a A m erika a v iatsiy asid a q o ‘llangan. Om m aviy m asshtabda u K oreya va Vyetnamga q arsh i u ru sh vaqtida A Q SH tom onidan q o lla n g a n . N ap alm a y o p ish q o q o kt o l- diruvchi m oddalarga kiradi. U n in g asosi: b enzin, b en z o l, k e ro sin , polistirol b o lib , u maxsus quyuqlashtiruvchilar yordam ida q u y u q la s h a - di. Q uyuqlashtiruvchilar sariq-kulrang yoki binafsha rangli p o ro s h o k b o lib , quyidagi aralashm adan iborat: 5 yoki 25% li n a fte n k is lo ta - ning alyum inli tuzi, 30 yoki 50% li p alm iting kislotaning a ly u m in li tu zi, 25 yoki 65% li oliyen k islotasining alyum inli tuzi. Q u y u q la s h tiruv chilar suyuq yonuvchi m o d d alar h iso b id an q o ‘shiladi, c h u n k i o ‘t oldiruvchi aralashm ada 3% d an 13% g ac h a quyuqlashtiruvchi a ra la s h - m alar b o ‘lishi kerak. S huning u c h u n o ‘t oldiruvchi a ra la s h m a n in g za ru r xususiyati 24 soatga yaqin ekspozitsiyada aham iy atg a eg a . N a - palm aning fizik xususiyati: y o pishqoq, dild iroq , binafsha y oki k u l- rang m assa, suvdan yengil (zichligi 0,7 d an to 0,85 g a c h a ), s h u n in g u chun uning yuzasida yengil y o nadi. A gar ta n a yuzasiga y o p is h s a , 3—4 daqiqada yonadi, alanga te m p e ra tu ra si 1 1008C b o ‘ladi. N a p a lm a yonganda quyuq bulut hosil qilib q o ra q u ru m bilan k o ‘p m iq d o rd a uglerod oksidi ajraladi. Bu harbiy ta rk ib d a zaharlanishni c h a q ira d i. V yetnam da napalm a B q o lla n g a n . U pastasim on, xira oq rangdagi yopishqoq m assa bo‘lib, benzin, polistrol va benzol (2:1:1 m u n o s a b a t- da) bilan m axsus quyuqlashtiruvchilardan iborat. N apalm a B o ‘z x u - susiyatini keng d iap o zo n d a te m p e r a tu ra +64°C d an 4 0 “C g a c h a bo‘lganda saqlab qoladi. Uzoq vaqt saqlanadi, transportirovkaga ch id am li b o ‘ladi. N apalm aning boshqa turlari «m etallashgan» yopishqoq o ‘t o l diruvchi aralashm a b o lib bunga pirogel kiradi. Pirogelni hosil qilish uchun napalm aga magniy m etalining kuku ni, sm ola, neft, asfalt va boshqalar q o ‘shiladi. Pirogel n ap alm ad an intensiv yonadi, te m p e ra tu ra 1400°C d an 1600°C gacha b o ‘ladi. N ap alm a va pirogel o ‘z - o ‘z id an alan g a lash m ay d i. U ning y o n ish i m ax su s kam m iq d o rd a g i p o ro x zaryadli portlash ta ’siri ostida boMadi. N apalm ani qoMIash usullari: n a p a lm a aralashm asi aviatsio n b o m - balam i, snaryadlarni, q o ‘l g ran atalarin i, m inalarini, o kt otu vch i q u ro l- larda ishlatiladi, shuningdek, m axsus idishlarda saqlanadi. N apalm ali bom ba portlaganda olov gum bazi yerdan 20 m b a- landlikka koMariladi, issiq n a p a lm a 100 m atrofga tarq alishi m u m - kin. T utunli buluti esa 500 m b alan d lik k a ko ‘tariladi. N a p a lm a a r- tilleriya snaryadlarida keng q o ‘lla n a d i,b u n d a ju d a katta m ay d o n olovli b o ‘ron ichida qoladi. N apalm a q o ‘rq in ch soluvchi q u ro lla r sa ra sig a kiradi: u yetarlicha tayyorlanm agan q o ‘shin shaxsiy tarkib id a v a h im a keltirib chiqaradi, shuningdek, o d a m la r orasida psixogen re a k siy a la r rivojlanishiga olib keladi. www.ziyouz.com kutubxonasi N apalm adan kuyishning o ‘ziga xosligi. 94—95% holiarda 3—4 dara- jali kuyish kelib chiq ad i. K o ‘proq odam tan asin in g o chiq qism lari — b o s h , yuz, b o ‘yin, b arm o q la ri kuyadi. N a p alm ad an kuyish shokning o g 'i r form asi bilan birga kuzatiladi, hattoki cheg aralang an shikastla- n ish lard a (10% gacha yuza) ham kuzatiladi. Kuyish m aydoni 11-20% b o ‘lgan jab rlan g an larn in g 84% ida bu hol kuzatilgan. Bunday holat- d a sh o k n in g oglir form asiga kuyish bilan birga ru h iy shikastlar va tez rivojlanuvchi za rarlan ish n in g q o ‘shilib kelishi sabab b o ‘Iadi. N a p alm a t a ’sirida kuygandan so “ng tax m in an b ir soat o ‘tgach, u m u m iy zaharlanish belgilari paydo bo'ladi: holsizlik, taxikardiya, m u sh ak lar adinam iyasi va h.k. N apalm adan kuyganda maxsus o ‘choqli o ‘zgarishlar, tez hosil b o ‘luvchi shish va birlam chi nekrozga uchra- g a n t o ‘q im a atrofida p u fa k ch alar hosil bo‘Iishiga olib keladi. Kuyish y a ra la rin in g kechishi k o ‘p in c h a yiringlash va lim fangoit, lim fadenit, tro m b o fleb itn in g hosil boMishi bilan asoratlanadi. A soraîlanish buyrak to m o n id a n b o ‘lsa, g e m a tu riy a k o ‘rinishida boMadi. C h and iq lan ish jarayon i sekinlashadi. K uygandan keyingi c h a n d iq la r kattaligi, keloid x arak terligi va yaralanishga m oyilligi bilan farqlanadi. N ap alm a yon- g a n d a hosil b o 'lg an k atta m iqdordagi C 0 2 zah arlan ish , qizigan havo e sa nafas olish a 'z o la rin in g kuyishini keltirib ch iq arad i. N afas olish a 'z o la rin in g shikastlanishiga issiq havo, kul zarralari, bug‘lar va h.k. la r sabab b o 'lad i. K o‘p ro q o g ‘iz, burun, h alq u m shilliq pardalarini 1—111 a darajali kuyishi kuzatiladi. B a'zan, traxeya, bronx shikastla- n a d i. 0 ‘pkadagi patologik ja ra y o n shish, qo n d im la n ish i, qon quyi- lish la r bilan xarakterlanadi. B ronxning o ‘tkazuvchanlik va drenajlovchi fu nksiy asining buzilishi o 'tk ir nafas yetishm ovchiligiga sabab boMadi, B irin ch i soatlarda nafas olish qiyinlashadi, hansirash, balg‘am li yo‘tal, s ia n o z hosil b o ’ladi. Jab rla n g an larn in g 20%i dastlabki kunlarda o ‘pka s h ish id a n halok b o ’ladi. T erm itli va fosforli kuyish kam uchraydi. T e rm it-a ly u m in iy n in g h a r xil metail oksidlari bilan aralashm asi b o ’lib, y o nganda 3000 "C g ac h a qiziydi. T erm itn in g yonishi bir n echa d a q iq a davom etadi. A viab o m b alar va snaryadlarda ishlatiladi. O q f o s f o r - o g 'ir o ‘c h o q li kuyishlarni va qonga s o ‘riIib organizm - g a zaharli t a ’sirini keltirib chiqaradi. O ddiy b o m b alar, snaryadlar va n iin a la rd a q o ‘llaniladi. Y ad ro portlaganda y o ru g ‘lik nurlanishidan kuyish. B ir q ato r o ‘ziga x o s to m o n la ri m avjud: 1) u m u m iy xarakterga ega; 2) k atta m aydonni egallaydi; 3) shikastlanish og‘irligi h a r xil; 4) ta n a n in g o ch iq q ism lari og*ir shikastlanadi. www.ziyouz.com kutubxonasi Portlash m arkazidan uzoqlashgan sari kuyish darajasi kam ayadi. Yomg‘lik nurianishi ko‘zga ta ’sir qilib, qovoqni, ko‘z olmasining oldingi qismini va to‘r pardani kuydirishi m um kin.N atijada bir necha daqiqa yoki soat davom etuvchi va davosiz o ‘tib ketuvchi ko‘r!ik kelib chiqadi. Qizigan havodan nafas a ’zolari kuyishi m u m kin .Y on g‘in va k iy im - larning kuyishi o d a m tanasining ikkilam chi kuyishiga sabab b o 'la d i. X irosim ada olovli sh to rm 6 soat davom e tg a n , m aydoni 11,5 k m 2, bu taxm inan shik astlan ish o ‘ch o g ‘inin g y a rm in i egallagan. Y a d ro portlaganda kuyishning 5 0 -6 0 % i og‘¡r va o ‘rta darajali, qo lganlari yengil darajali b o ‘Igan. A langadan k u y ish . Y ong‘in alan g a sid an va yo nayotgan k iy im - lardan kuyish tin c h lik vaqtidagi k u y ish lard an farq q ilm a y d i.T erm ik ta ’sir kuchi te rm ik agentg a, uning ja ro h a tig a , t a ’sir qilish v aq tig a va hosil b o ‘iuvchi t o ‘qim a giperem iyasi davom iyligiga b o g liq b o ‘ladi. T erm ik agent t a ’sir vaqti va to ‘qim a g ip erem iyasi davom iyligi m u h im om ildir. 60—70*C h a ro ra tid a hujayra o q silla ri d en a tu ra tsiy a la n a d i. T o ‘qim a 70°C g ac h a qizdirilsa, hujayra o ‘lim i b ir lah zad a h o sil b o ‘ladi.T o‘q im alardag¡ 0 ‘zgarishlar q izd irish d arajasig a b o g 'liq . 60°C g acha h a ro ratd a kollikvatsion nekroz vujudga keladi. T o ‘q im a la rn in g kuyish chuqurligi tu rlich a b o la d i. K uygan y arani tezda so v u tish kuyish chuq u rlig in i kam aytiradi. Kuyish klassifikatsiyasi. Kuyishning og‘irlik darajasi joylashgan jo y i, bem om ing yoshiga, um um iy holatiga bog‘liq. Lekin eng asosiysi kuyish chuqurligi va kuyish m aydoni hisoblanadi. 2 7 -B u tu n dunyo ja rr o h la r syezdida kuyishning 4 darajasi qabul qiling an. I daraja (eritem a) - teri qizaradi, sh ish a d i, o g ‘riq paydo b o ‘ladi. 2—3 k u n d an s o ‘ng b iro z suyuqlik s o ‘r ila d i, q iz a rish y o ‘q o la d i, 1-hafta oxirida bitadi. II daraja (pufakchalar) — terida qizarish , giperem iyadan ta sh q a ri pufakchalar paydo b o ‘ladi. Suyuqlik sarg‘ish, tin iq holda b o 'lad i (q o n plazm asi). E piderm is yuzasi tez ko‘c h u v c h a n , uni o ‘rnida y altira b turuvchi nam ja ro h a t — epiderm isning baza! qavati k o 'rin a d i. B i- rinchi 2 - 3 kun og‘riq seziladi. 2 - 4 k u n d an s o ‘ng yalligManish k a m a yadi, kuygan so h an in g epitelizatsiyasi b o sh lan ad i, 8—10 k un da b u - tunlay bitib ketadi. C han d iq hosil b o ‘lm aydi, lekin p ig m en tatsiy a saqlanib qoladi. I l l a d araja (d e rm a yuza qismi o ‘lim i) — teri shikastlanadi, q u ru q jigarrang b u rish m alar hosil boMadi. Bu so h a d a qizg‘ish o 'c h o q la rd a teri so ‘rg‘ichlari m a ’lum darajada saqlanib q oladi. D erm an in g e n g c h u q u r so h a la ri s a q la n ib q o la d i. B a ’zi h o lla rd a d e v o ri q a l i n , yiringlayotgan p u fak ch alar paydo b o ‘ladi. O g ‘riq kam b o la d i. Y ara tozalang andan so ‘ng epitilizatsiya b o sh lan ad i. 4 - 6 h aftad an s o ‘n g tuzaladi. K eloid c h a n d iq la r hosil boMadi. www.ziyouz.com kutubxonasi H lb d a ra ja (d e rm a qavatini t o ‘liq o ‘lim i) — teri ham m a qavati nekrozi. A langada kuyganda teri q o ‘tir, q u ru q , q attiq, to ‘q jigarrang, yuzasida tro m b lash g an venalar ko‘rinadi. Issiq suyuqlik, bug‘ ta ’sirida q o ‘tir m a rm a r ran g ig a kiradi va b iroz y u m sh ay d i, dem ark atsio n yallig‘lanish b o sh lan ad i, 1 - 2 oyda dem ark atsio n nekrozning chega- ralari tugaydi. S h u n d a n so ‘ng strup ko‘ch a d i. Bu vaqtga kelib kuy- gan soha g ra n u ly a tsio n to ‘qim a bilan q o p lan ad i. Yara bitishi uning atrofidagi e p id e rm isn in g o ‘sishi hisobiga b o ‘ladi. A gar yara 1,5—2 sm d an kichik b o ‘lsa, o ‘zi bitadi. IV d a ra ja (teri, m ushak, suyak to ‘q im alari o lim i) - m ahalliy o ‘zgarishlar III b darajadagidek, lekin strup zieh va qattiq, qora rang- da. 0 ‘Igan to ‘q im a la r k o ‘chishi qiyinlashadi, asosan suyak, b o ‘g ‘im lar kuyganda. K o ‘p h o lla rd a yiringli jaray o n boshlanadi. S hunday q ilib, III a, III b, IV darajalarga yara prosessining qu- yidagi evolutsiyasi xos: 1) kuyish v aq tid a t o ‘qim a o ‘Iimi; 2) reaktiv trav m a tik shok; 3) yiringli d e m a rk a tsio n yallig‘linish; 4) regeneratsiya fazasi. III darajadagi kuyishda yaraning bitishiga asosiy sabab epiteliy- ning c h u q u r q av atlari saqlanib qolishi, III b va IV darajada bitish strup ko‘chishi b ilan bo g ‘liq. B unda atro fd an epiteliy o ‘sib chiqib, chan d iq hosil qiladi. K linik kechishi davo natijasiga ko‘ra yuza va ch u q u r kuyishga b o lin a d i. Birinchisiga I, II, III a darajadagi, ikkin- chisiga III b va IV darajadagi kuyishlar kiradi. Y uza kuyishlar c h u q u r kuyishdan farqli o 'z id a n ep itelizatsiyalanadi, c h u q u r kuyishlar- ning bitishi u c h u n ja rro h lik yondoshuvi ta la b qilinadi (nekrektom iya, am putatsiya, teri k o ‘c h irib o ‘tkazish). B rT P d a kuyishning chuqurligi va m aydonini aniqlash Kuygan a ’zo ning chuqurligi anam nezini ko‘zdan kechirish va ayrim diagnostik n a m u n a q o 'y ib diagnostika qilinadi. 1 .A n a m n e z is. B u n d a ja r o h a t n in g jo y la s h is h i s h ik a s tlo v c h i a g e n tn in g x a r a k te ri, te m p e r a tu ra s i, a g e n tn in g t a ’sir d avo m iyligi m u d d a ti va b ir in c h i tib b iy y o rd am x a ra k te ri m u h im ah a m iy a tg a ega. C h u q u r k u y is h la r aso sa n 80 % h o lla rd a o lo v t a ’sirid a kelib c h i q a d i . K u y g a n s o h a n i n g c h u q u r l i g i a s o s a n a g e n t n i n g dav o m iy lig ig a e m a s , b a lk i t o ‘q im adagi g ip e rte rm iy a davom iyligiga h a m b o g ‘liq. S h u n in g u c h u n k u y g a n d a n k e y in kuygan s o h a n i so v u tish g a h a r a k a t q ilish kerak. 2. Ko‘zdan k ech irish Term ik kuyishga quyidagi tashqi belgilar xos. I bosqieh: g ip erem iy a. www.ziyouz.com kutubxonasi II bosqich: terining tarqalgan giperem iyasi u n in g shishishiga, p u - fakcha hosil b o ‘lishiga va u n d a ekssudat yig‘ilish ig a o lib keladi. I I I a bosqich: teri qu ru q , rangi q o ra -q o ‘n g ‘ir yoki sa riq -q o ‘n g ‘ir, pergam ent qalinlikda b o la d i. III b bosqich: quruq, qalin, qora-jigarrang tro m b lan g an venalam ing hosil b o lis h i xos. C h u q u r kuyishlarda barm oqlard a tirn o q la rn in g tu sh ib ketishi xos. K atta p u fakchalar bolalarda terining ham m a q ism in in g kuyganligidan dalolat beradi. N am nekroz sohalari asosan o klik va oq rangda b o la d i. Y on taraflari giperem iyalangan. IV b o sq ic h .T o 'q im a n in g y o rilishid ir, a g a r s tru p yorilsa, u n d a m uskullam ing o ‘zgarganligidan dalolat beradi. 3. D iagnostik probalar: a) kuygan yuza og‘riq sezgirligini aniqlash: ku ygan sohaga igna bilan yoki sharik bilan t a ’sir etish. 2-bosqich h a r d o im og ‘riqli b o la d i. I l i a bosqich sezgirlik pasaygan yoki y o ‘q, III b b osq ich sezgirlik yo ‘q; b) to ‘qim alarni h a r xil b o ‘yovchi m o d d alar b ila n b o ‘yash, m asa- lan, 0,2% fuksin yoki \% pikrin kislota bilan ven a ichiga quyiladi. C h u q u r lig id a n ta s h q a r i k u y g a n s o h a n i b a h o l a s h h a m m u h im aham iyatga ega. Buni aniqlash uchun quyidagi u su ld a n foydalaniladi. To'qqizlik qoidasi. Bu nazariya b o ‘yicha ta n a qismlari va oxirlari quyidagilardan ibo- rat: Kalla va b o ‘yin - 9%, teri yuzalari: ko ‘krak — 9% , qorin - 9%, orqa - 9%, bel va dum ba — 9% , son — 9% , b o ld ir va tovon - 9% , jinsiy a ’zolar - 1%. Bu «to‘qqizlik qoidasi» tarqalgan kuyishlarda m u h im ahamiyatga ega. Glumovning kaft usuli. Bu usul u n c h a k a tta b o ‘lm agan kuygan yuza qism larini aniqlash u c h u n qulay h iso b lan ad i. Kaft yordam ida o d am tanasi yuzasining 1 -1 ,2 % m ayd onin i a n iq la sh m um kin, bu usul bilan yuza va ch u q u r kuyish m aydonini a n iq la sh m um kin. C h e- garali shikastlanishda kaft bilan kuygan soh a oM chanadi. H uijat tuzayotgan vaqtda kuygan so h an i a n iq la sh u ch u n odam ta n a sin in g ko ntu rli tasviriga kuygan ja r o h a t so y a la ri k o 'rsa tilad i. V.A. D olinin (1960) usuli q o ‘llaniladi va bu o so n usu! hisoblanadi. O dam tanasi shaklida kuygan konturlar k o ‘rsa tilib , bu 100 ta seg- m entga boMinadi. H a r bir segm ent tana y u za sin in g 1% ini tashkil q ila d i. B u n d ay sx em ali se tk a k asa llik ta r ix ig a re z in a li s h ta m p y ordam ida qistirib q o ‘yiladi. B rT P u c h u n t o ‘ld irila y o tg a n 1 -tib v a r a q a d ia g n o z n i sh akllantirayotgan vaqtda kuyish turini, lok alizatsiy asin i, darajasini, u m um iy m aydonini, c h u q u r jaro h at m a y d o n in i a n iq ko ‘rsatib o ‘tish m uhim dir. Kuyish chuqurligi va m aydoni k asrd a yoziladi. S uratda www.ziyouz.com kutubxonasi kuyish u m u m iy m ay d o n i va qavs ichida kuyish chuqurligi foizda ko'rsatiladi, m ax ra jd a kuyish darajasi ko‘rsatiladi. M asalan, term ik kuyish: 30% (10% ) b e l/2 — 3 a daraja. Q uyidagi m av zu lar b o ‘yicha ta la b a ia r am aliy ko ‘nikm alarni b a ja ra olishi k e ra k : 1. B rT P d a kuyish chuqurligini aniqlash. 2. K u y is h m a y d o n in in g « t o ‘q q iz q o id a s i» , kaft u s u li, V. A. D o lin in u sulida aniqlay olish. Vaziyatli m asalalar 1. B rT P ga no silk ad a «A» degan tankist olib kelindi. O ldingi va orqa yuzalarida kuygan va yongan kiyim qoldiqlari, bog‘lam y o ‘q, kuyish ja ro h a ti m ozaik xarakterga ega, giperem iyalanish va pufakcha hosil qilgan teri q ism lari (6 ta kaft sonida) och va to ‘q, jigarrang da- gi q o ‘tirla r b ila n o ld in m a -k e tin joylashgan. Kuyish chuqurligi va m aydonini an iq la sh kerak. Tashxisni izohlab bering. 2. B rT P ga «S» d eg an b em o r olib kelindi. U bir soat o ld in o ‘ng q o ‘li va o ‘ng b o ld irin i qaynagan suvda kuydirib oigan. G ip erem iy a- langan teri yirik q o ‘tirli q ism lar bilan oldi va orqasida joylashgan. Tashxisni izohlang. 3. BrTP ga «K» degan harbiy olib kelindi, u bir soat oldin yuz va qo‘1 panjasini kuydirib oigan. Kuyish yuzalari to‘q jigarrang q o ‘tir bilan qoplangan. Kuyish chuqurligi va maydonini aniqlang. Tashxisni izohlang. 4. B rT P g a «G » degan harbiy olib kelindi, uning kiyimi yonib ketgan vaqtda yuz, ko‘krak, ikkala q o lin i kuydirib oigan. B rT P ga jaro h atd an 2 so at keyin kelgan, h ec h qanday b o g lam siz. Yuz terisi, ko‘krak va q o ‘I terilari giperem iyalangan, yupqa och jigarrang q o ‘tirli qism lar (3 kaft) va k o ‘pgina pufakchalar bor. Kuyishning* chuqurligini va m aydonini an iq la n g . Tashxisni izohlang. 5. B rT P g a «M » degan serjant nosilkada olib kelindi. Y ong‘in zonasida o ‘ng b o ld irin i snaryad parchasi bilan jaro hatlan gan . T anas- ining orq a yu zasi, o ‘ng pastki o y o g ‘i va ikkala q o ‘lining panjalari kuygan. Ja n g m a y d o n id a aseptik bog‘lam q o ‘yilgan. Q o ‘l-oyoqlari doska bilan inim obilizatsiya qilingan. B o g larn q o ‘yilayotganda bol- dirning oldin gi ich k i yuzasida kirish teshigi borligi, un in g qirralari tekis 2,5x2 sm oM cham li ekanligi aniqlangan, boldir shishgan, d efo r- m atsiya va p ato lo g ik harakat kuzatilgan. Q o n ketish kam , tanasining orqa yuzasida va o ‘ng oyoqda o ch jigarrangli q o ‘tirlar (12 kaft) p u fakchalar va te ri giperem iyasi bilan ketm a-ket joylashgan. Kuyish kasalligi davrlari, patogenezi, klinikasi. Kuyish kasalligida patologik ja ra y o n shartli ravishda davrlarga b o lin a d i, chunki davrlar bir-biriga an iq boMmagan klinik chegara bilan o ‘tib ketadi. A m m o davolashni rejalashtirish va o ‘tkazish maqsadida shartli ravishda boMinadi. www.ziyouz.com kutubxonasi B irinchi davr Kuyish shoki — fazali jara y o n b o ‘l¡b, o rg a n iz m n in g term ik trav- m aga javob reaksiyasi - kuyish shoki p a to m e x a n iz m la rn i o ‘z ichiga oladi. Bir q an ch a nospesifík faktorlar o q ib a tid a yuzaga keladi. S hu - lardan m ikrosirkulatsiya va q o n to m ir o ‘tk azu v c h an lig in in g buzilishi, sim patoadrenal sistem asi aktivligining o sh ish i, k allik rein-kinin siste- masi funksiyasining buzilishi, biogen a m in la r g iperproduksiyasi, u m u - m iy qon hajm ining kam ayishi, u ning d e p o la n ish i, b un d an tashqari endotoksem iya, autosensibiiizatsiya va bo shqalar. K uyish shoki qoidaga ko‘ra kuyishning II, IV darajali tan a y u za sin in g 10% ortiq qism ini egaliaganda kuzatiladi. K uyishning I darajali tarq o q b o 'lg a n , ta n a yuzasining 40—50% d a n ko‘p qism ini tashkil qiigan hollarda h a m kuzatilishi m um kin. Kuyish shokining xarakterli belgilari kuyish shokining og‘irligi va rivojlanishi kuyishda yaroqsiz b o ‘lib qolgan teri hajm iga bog‘liq. Kuyish maydoni qancha katta va chuqur b o ls a shok ning o g ‘ir kechish ehtim oli ham shuncha oshadi. Torpidlik (m untazam lik) qilingan davolash tadbir- lariga qaram ay, shok 24, 48 hatto 72 soat d av o m etishi mumkin. S hokning kom pensatsiyalashgan fo rm a la rid a arte rial bosim ning norm ada yoki oshishi (sim potikatoniya) bilan k ec h ad i. Shuning uchun arterial bosim ning darajasi kuyish shoki diag n o stik asid a ulchov sifatida k o ‘p hollarda ko‘rsatkich hisoblanm aydi. Buyrak funksiyasining buzilishida oligouriya, an u riy a, protenuriya, siydikda erkin gem oglobin b o ‘ladi. D iurez 1 s o a td a 30 mi dan kam b o lis h i — oligouriya, 1 soatda 3 — 5 mi d a n k a m b o 'lis h i— anuriya sifatida qaraladi. M arkaziy venoz bosim ning (M VB) p a sa y ish i, h aro rat pasayishi, taxikardiya, ko‘ngil aynishi, qayd qilishi, u m u m iy ahvol og‘irligi, q o ‘zg‘aluvchanlik yoki torm ozlanish sh o k n in g fazasiga bog‘liq. B rT P d a sh o k d ia g n o s tik a s in in g a s o s iy k r i t e r i y l a r i. K u yish chuqurligi va m aydoni qoidaga ko‘ra yuzaki ku yish d a tana yuzasi ning 2 0 -2 5 - 3 0 % m aydoni, c h u q u r k u y ish id a yuza m aydoni 10% shikastlangan hollarda shok riv¿]íanadi. A TO da shok diagnostika qilish im k o n iy atlari kengayadi. Xususan ijobiy tibbiy taktika sharoitlarida MVB va so atlik diu rez aniqlanadi. Ixtisoslashtirilgan g o sp italla rd a kuyish s h o k id a in stru m en tal va la b o ra to r d iag n o stik a keng h ajm d a q o ‘lla n ila d i. Q o nd ag i g az la r, su v -e le k tro lit alm ash in u v in in g b u zilish i, k is lo ta - is h q o r m uv o zan ati, E K G , o ‘pka ren tgenografiyasi va b o s h q a la r d in a m ik tek sh iru v lar k o 'z d a tu tilad i. Alohida aytish kerakki, B rTPda an iq m a ’lu m o tla r asosida sh o k ning og‘irlik darajasini aniqlashning im kon i y o ‘q. A TO va H D X G da kuzatuv jaray o n id a q o ‘shim cha tekshiruv usu llari bilan nisbatan www.ziyouz.com kutubxonasi toMiqroq b o lg a n sh o k n in g künik ko‘rinish¡ va uning og‘ir!ik darajas- ining aniqroq m a ’lum otini olish m um kin. 1-daraja - yengil kuyish shoki. C h u q u r kuyish m aydoni 20% gacha, sutkalík siydik m iqdori norm ada. 2 5 -3 0 ml soatlik d iu rez n - ing m iqdori qisq a m uddatli pasayishi kuzatiladi. 2-daraja — o g ‘ir kuyish shoki. C h u q u r kuyish m aydoni 20— 40%, I soatda p six o m a to r q o ‘zg‘aluvchanlik, qayd qilish, ko‘ngil aynishi, AQB labil, su tk alik diurez 600 ml gacha pasaygan, soatlik diurez alohida p o rsiy alard a 15—20 ml gach a susaygan. A zotem iya, m etab o- lik atsidoz rivojlanadi. 3-daraja - o ‘t a o g ‘ir kuyish shoki. C h u q u r kuyish m aydoni tana yuzasining‘ 40 % idan ortiq. Sistolik bos im pasayishi, oligoanuriya, soatlik diurez 5—15—20 m l, siydik to ‘q jig‘arrang, ko‘p m iqdorda ch o ‘km a va hidli. A zotem iya, q o n d a um um iy oqsil m iqdori keskin kamaygan. Og‘irlik d arajasid an tashqari kuyish shoki fazalarini baholash ham m um kin: k o m p en satsiy a, dekom pensatsiya, shok stabilizatsiyasi. K uyishning k o m p en satsiy a fazasi 6 soat davom etadi. B em orda q o ‘zg‘a lu v c h a n lik , eyforiya, u o g ‘riqdan shikoyat qiladi. X ushi saq- langan, A Q B n o rm a d a yoki k o 'ta rilg a n , puls susaygan. F aza o xirid a AQB n o rm a d a , ey foriya, harak at n otinchligi yo‘qoladi. Bu sh o k n ing d e k o m p e n sa tsiy a fazali kuyishi so d ir b o lg a c h , b ir nech a so a t- d an s o ‘ng n a m o y o n b o 'la d i. Ikki sutka davom etadi va M N S ch a r- chashi natijasid a to rm o z la n ish bilan xarakterlanadi. Ja ro h a tla n g a n - d an keyin su stlik , to rm o z la n ish , atrofga befarqlik, teri qo plam lari rangparligi, a k ro ts ia n o z kuzatiladi. A jraladigan siydik m iqdori kes kin k am aygan, to an u riy a holatigach a. H aroral 35*S gach a pasaygan. AQB pasaygan, puls tezlashgan, qon oqim ining susayishi kuzatiladi. Radioaktiv va xim ik vositalar bilan kuyishning kechishi. U m um iy radiatsion (n u rd a n ) shikastlanishda kuyishning kechishida asoratlanadi: N u r kasalligining birinchi bosqichida n u r kasalligi kuchsizlanadi yoki re g e n e ra to r ja ra y o n la r k ech ik ad i. O rg an izm n in g rezistentlig i kam ayadi. M ah alliy va um um iy infeksion asoratlar kuchayadi. Buni davolash m u h im aham iyatga ega. Kuygan sohaning ifloslanishi nekroz kuchayishiga o lib keladi va tiklanish jarayonlarini pasaytiradi. O B ning teriga rezorbtiv ta ’siri q o 'sh im c h a spetsifik yallig'lashni — nekrotik ja ra y o n la rn i kuygan so h ad a kuchayishiga olib keladi, h u n d a n tashqari u m u m iy — rezorbtiv ta 's ir b u tu n organizm da b o 'lad i. OB va F O B ning kuygan sohalarda so'rilishi tez so dir boMadi. Tibhiy cvakuatsiya davrida kuyganlarni davolash D a rsn in g m a q s a d i: ja n g ra y o n la rid a d av o lash n i ta s h k illa s h ti- ris h n i o 'r g a t i s h . T a la b a la rg a B rT P va A T O d a tib b iy y o rd a m k o 'r s a tis h n i o 'r g a tis h . www.ziyouz.com kutubxonasi D arsning savollari quyidagilar: D avolash prinsiplari, jang m a y d o - nida tibbiy yordam , tibbiy saralash, tibbiy ko‘chirishlarda (BrTP, A T O , M H D JG — m ahsuslashtirilgan h arb iy -d ala jarro h lik gospitali) tib b iy yordam ko‘rsatkichlari. D arsning tuzilishi: Kuygan o d am lam in g taqdiri asosan t o ‘g ‘ri va o ‘z vaqtida tib b iy yordam ko‘rsatish va birinchi vrach y ordam iga uzviy bog'liq. T ib biy ko ‘chirishda alohida o ‘rinni shokka qarshi vositalarni q o ‘Hash m u h im aham iyatga ega. Jang m aydonida kuyganlarga tibbiy yordam ko ‘rsatishga q u y id a gilar kiradi: 1. O m m aviy b ir m om entli ato m b o m b asid an shikastlanish. 2. A lohida va aralash shikastlanish, tu rli shikastlanish. 3. K uyishning katta fizik va psixik y u k lam alar sifatida kelishi. 4. A lohida term ik shikastlanishlar, nafas yoMlarining sh ik astlan i- shi. Bular bilan birgalikda alohida o ‘rin ni tibbiy saralash m u h im aham iyatga ega. Tibbiy k o ‘chirish bosqichlarida kuyganlarga k o ‘rsatiladigan yordam hajm i 1. Jang m aydonida birinchi tibbiy y o rd am k o ‘rsatish. I-d a ra ja d a e ’tib om i qaratish lozim . B irirnchi tibbiy yordam ga quyidagilar kiradi: Y onayo tgan kiyim ni y echib olib va sh ik astian u v ch in i y o n ish o ‘chog‘idan olib chiqiladi. Kuygan yuzalarga aseptik bog‘lam q o ‘yib, shpris-tyubikdagi og‘riqsizlantiruvchi m odda yuboriladi. Og‘iz bo ‘shlig‘i va haiqum dan shilliq va qusuq m assalarni olib tashlab, tilining orqaga ketishini oldi olinadi. O g‘izdan og‘izga, o g ‘izdan burunga sun’iy nafas beriladi, yurakni yopiq massaj qilinadi. C hay n o v m ushaklarining issiq kontrakturasi va lab shishi tufayli og‘izni o c h ib b o ‘lmaydi. S un’iy n a fas havo o'tkazish orqali beriladi. Shikastlanuvchi evakuatsiya q ilinadi. V rachg acha yordam . 1-tibbiy yordam k o ‘rsatilib, nafas olish va h ushini y o ‘qotishga e ’tibor q a ra tila d i.Y u ra k -to m ir faoliyati y ax sh ila- nadi. B em orga yurak va nafas a n a le p tik la ri, analgetik y u b o rilad i. C h anqovni bosishga tu z-ish q o r aralashm asi: n atriy g id ro karb on at 1 ch o y qoshiq va osh tuzidan 1 choy q o sh iq 1 litr suvga a ra la sh tirib ichiriladi. Q o ‘l va oyoqlar sh in alar y o rd a m id a im m obilizatsiya q i l inadi. Y ilning sovuq iqlim ida b em o r issiq q ilib o ‘raladi. Z u d lik b i lan B rTPga evakuatsiya qilinadi. 1 -v rach lik y o rd a m i (B rT P ). K u y g a n la rn i tib b iy s a r a la s h d a n o ‘tkaziladi. U lar quyidagi guruhlarga ajratiladi: 1. M axsus ishlovga m uhtojlar. U la rn in g kiyim idagi ra d io a k liv m oddalar m iqdori norm adagidan k o 'p b o ‘ladi. 2. Havotiy ko‘rs a tm a p asosan I-tibbiy yordam ga muhtojlar: sh o k , asflksiya. www.ziyouz.com kutubxonasi 3. S hokk a q a rs h i c h o ra -ta d b irla r o ‘tk a z ish lozim b o ‘Im agan evakuatsiya qilinuvchilar. 4. Yengil sh ik astlan u v ch ilar, ularga 1-tibbiy yordam ko‘rsatib boMgach, b o ‘lin m ag a qaytarish m umkin. 5. S im ptom atik davolashga muhtojlar. Download 24.3 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling