0‘timli va o‘timsiz fe’llar fjV j Jl*il afol-e mo*ta*addiva lozem

0‘timli va o‘timsiz fe’llar fjV j Jl*il afol-e
mo*ta*addiva lozem
Fe’llar o‘zlarining leksik ma’nolariga ko‘ra o‘timli va o'timsiz bo‘-
ladilar. Fe’llaming o‘timli yoki o‘timsiz ekanligi harakatning obyektga
boMgan munosabatiga ko‘ra belgilanadi.
0‘timli fe’llar (lS-1*!.JL»s' afol-e mo'ta’addi) ish-harakatning
biror predmetga - obyektga bevosita o‘tganligini bildiradi va vositasiz
to‘ldiruvchi vazifasida kelgan so‘zni talab qiladi. Masalan:
jiilji - o‘qimoq
.^iil ja. I j i_ibS j- — Men kitobni (nimani?) o‘qidim.
цЬ-у - yozmoq
.fisji Ajij ljjj I j jL» - Tekstni (nimani?) doskaga yozdim.
(jjp-ko‘rmoq
-fAjj lj jjb-a aj&-lib js- Fakultetda Sobimi (kimni?) ko‘rdim.
269
0 ‘timsiz fe’llar (fjV JUil a f ol-e lozem ) da ish-harakat boshqa
predmetga - obyektga o‘tmaydi va harakatning o‘tishi uchun lozim
boMgan so‘zni qabul qilmaydi. Masalan:
ей-' omadan - kelmoq
neshastan - o‘tirmoq
u&j raftan - bormoq
jjUsl о 'ftodan — yiqilmoq
Fors tilida bir necha fe’llar borki, ular o‘zlarining leksik ma’nolariga
ko‘ra ham o‘timli, ham o‘timsiz boMadilar. Masalan:
uAjj®1 afzudan - ko‘paymoq, ko‘paytirmoq, ortmoq, orttirmoq
omuxtan - o‘qimoq, o‘qitmoq, o‘rganmoq, orgatmoq
shekastan — sinmoq, sindirmoq
ovixtan - osilmoq, osmoq
Misollar:
£±*£2,1 j i_s j i j j j parviz shoxe-ye deraxtro shekast - Parviz
daraxt shoxini sindirdi.
Li c u ijj j ■^■Loi jl az bod-e shaded shoxe-ye deraxt shekast
- Qattiq shamoldan daraxtning shoxi sindi.
.Cii.j-011 j j l^=4j ob-e jush rixt va dastamro suxt - Qaynoq
suv to‘kildi va qoMimni kuydirdi.
Ko‘pincha o'timli ma’nodagi qo'shma fe’llaming ko‘makchi
qismini boshqa fe’l bilan almashtirish orqali ulardan o‘timsiz fe’l
yasaladi. Bu xildagi almashish ko‘proq yetakehi fe’l bilan ko‘makchi
fe’llar orasida sodir boMadi. Masalan:
jL^' og ‘oz kardan - boshlamoq
jlci og ‘oz sho ‘dan - boshlanmoq
jjjS liii oshno kardan - tanishtirmoq
Uii oshno sho 'dan - tanishmoq
S i boz kardan - ochmoq
jW boz sho ‘dan - ochilmoq
jb u bidor kardan - uyg‘otmoq
6 ^ j'Jjj bidor sho ‘dan - uyg‘onmoq
j rozi kardan - rozi qilmoq
u-bi cs^1 J rozi sho ‘dan - rozi boMmoq
2 7 0
Bulardan tashqari:
j j b parvaresh dodan - tarbiyalamoq
parvaresh yoftan - tarbiyalanmoq
cpb shekast dodan— shikast yetkazmoq
j j j j i . cijjSJ: shekast xo ‘rdan - shikastlanmoq kabi.

Fe’lning o rttirm a nisbati J - ^ J*a yfe7-e ejbor

Fe’lning orttirma nisbati fe’lning hozirgi zamon negiziga u ^ 1 -
ondan yo t>bj' - onidan qo'shimchalarini qo'shish orqali yasaladi.
Masalan:
Fe’lning noaniq shakli Hozirgi zamon negizi Orttirma nisbat
u^jj^-yemoq j j* uAh'jj^ yegizmoq
Cy^jyetmoq g≫j yetkazmoq
Fors tilida orttirma nisbat ham o‘timli va ham o‘timsiz fe’llardan
yasalishi mumkin.
1. 0 ‘timsiz fe’llafdan o'timli ma’noga ega bo‘lgan fe’l hosil qilinadi.
Masalan:
j - yetmoq (o‘timsiz) u-^Vj - yetkazmoq (o‘timli)
tfiiS - о ‘tmoq (o‘timsiz) uAh'j^ - о ‘tkazmoq (o‘timli)
Bunday o‘timli ma’nodagi fe’llar odatda ' j ro ko‘makchisi olgan
vositasiz toMdiruvchini talab qiladi. Masalan:
.^uiLui j jl I j j salom-e to ‘ro be и rasondam — Sening salomingni
unga yetkazdim
,?A j l l j I jS jljlJ≫. Ь Ij j j j (j-o man ruz-e ta ’tilro bo xondan-e
ketob go ‘zarondam^ Men dam olish kunini kitob o‘qish bilan
o‘tkazdim.
277
2. 0 ‘timli fe’llardan esa yana o'timli fe’l hosil qilish bilan birga,
ish-harakatni boshqa subyektga bajartirish, majbur qilish kabi ma’nolami
anglatuvchi fe’l yasaladi. Bu xildagi o'timli fe’llar ikkita
toMdiruvehi talab qilib, biri vositasiz toMdiruvehi va ikkinchisi *-> be
predlogi olgan vositali toMdiruvchidan iborat boMadi. Masalan:
- yemoq - yegizmoq
.Jiljja. jj—e l i t (_￡%•>￡ jjl j j и be barodar-e kuchekash g ‘azo