0‘timli va o‘timsiz fe’llar fjV j Jl*il afol-e mo*ta*addiva lozem

mixo ‘ronad - U ukasiga ovqat yegizyapti.
. jjLijj j —} jjL. J jj j j - I j a j jA chun havo sard bud
modar be pesarash lebos-e zemestoni pushond - Havo sovuq
boMgani uchun, ona bolasiga qishki kiyim kiygizdi.
Fors tilida orttirma nisbat ba’zi fe’llardangina yasaladi. Shuningdek
o‘zbek tilida grammatik yo‘l bilan yasalgan 0‘timli ma’no fors
tilida leksik yo‘l bilan ifoda etiladi. Masalan:
j i i l j <*bl edome doshtan - davom etmoq (o‘timsiz)
j j b -ubl edome dodan - davom ettirmoq (o‘timli)
mo ‘rdan — o ‘lmoq (o‘timsiz)
C&& ко ‘shtan - oMdirmoq (o‘timli)
Yoyiq sodda gapda so‘z tartibi
Fors adabiy tilida yoyiq sodda gapda so‘zlar ma’lum tartibda keladi,
ya’ni gap ega bilan boshlanib, kesim bilan tugaydi. Gapning
qolgan boMaklari esa ega bilan kesim orasida keladi. Faqat payt va o‘rin
hollari bundan mustasno boMib, ko‘pincha egadan oldin keladilar.
Yoyiq sodda gapdagi so‘z tartibini quyidagicha tasnif etish
mumkin:
1. Ega, vositasiz toMdiruvehi, kesim:
.j**jji ^ doneshju поте minavisad — Talaba xat yozyapti.
2. Agar gapda ham vositali, ham vositasiz toMdiruvehi boMsa: a)
lj ro ko‘makchisi bilan kelgan vositasiz toMdiruvehi vositali toMdiruvchidan
awal; b) >j ro ko‘makchisiz kelgan vositasiz toMdiruvehi
vositali toMdiruvchidan keyin keladi:
.c jiji jjSS-jj 4j Ij o i j j (jis-jj aj ja-iib - Talaba do‘stiga xat yozdi.
2 78
3. Payt yoki o‘rin holi, ega, vositasiz to'ldiruvchi, kesim:
. j^U j^ iib j j j j J diruz doneshju sar-i dars nayomad - Kecha
talaba darsga kelmadi.
.jjj-5 t. ,Л≫Ь j i dar doneshkade doneshjuyon jam ’ sho -
d a n d -Fakultetda talabalar yig‘ilishdi.
4. Payt holi, o‘rin holi, ega, vositasiz to‘ldiruvchi, kesim:
. j i i i (jbja-ijb ≪jS_￡jlj j j j j j j J diruz dar doneshkade doneshjuyon
jam ’ sho ‘dand- Kecha fakultetda talabalar yig‘ilishdi.
5. Ega va to‘diruvchilaming o‘z aniqlovchilari ham bo‘lishi mumkin.
Bunda izofali so‘z birikmasidagi tartib butunlay saqlanadi.
.jjjui (jjljjl l$ jbjaJulj ^ ojSLJuIj j j dar doneshkade-
ye xovarshenosi doneshjuyon-e sho ‘be-ye ironi jam ’ sho ‘dand —
Sharqshunoslik fakultetida Eron boMimining talabalari yig'ilishdi.
Yoyiq sodda gapda so‘z tartibi gapdagi logik urg‘u, ya’ni, gap
stilining xarakteriga ko‘ra birmuncha o‘zgarishi ham mumkin.
Fe’lning o rttirm a nisbati J - ^ J*a yfe7-e ejbor
Fe’lning orttirma nisbati fe’lning hozirgi zamon negiziga u ^ 1 -
ondan yo t>bj' - onidan qo'shimchalarini qo'shish orqali yasaladi.
Masalan:
Fe’lning noaniq shakli Hozirgi zamon negizi Orttirma nisbat
u^jj^-yemoq j j* uAh'jj^ yegizmoq
Cy^jyetmoq g≫j yetkazmoq
Fors tilida orttirma nisbat ham o‘timli va ham o‘timsiz fe’llardan
yasalishi mumkin.
1. 0 ‘timsiz fe’llafdan o'timli ma’noga ega bo‘lgan fe’l hosil qilinadi.
Masalan:
j - yetmoq (o‘timsiz) u-^Vj - yetkazmoq (o‘timli)
tfiiS - о ‘tmoq (o‘timsiz) uAh'j^ - о ‘tkazmoq (o‘timli)
Bunday o‘timli ma’nodagi fe’llar odatda ' j ro ko‘makchisi olgan
vositasiz toMdiruvchini talab qiladi. Masalan:
.^uiLui j jl I j j salom-e to ‘ro be и rasondam — Sening salomingni
unga yetkazdim
,?A j l l j I jS jljlJ≫. Ь Ij j j j (j-o man ruz-e ta ’tilro bo xondan-e
ketob go ‘zarondam^ Men dam olish kunini kitob o‘qish bilan
o‘tkazdim.
277
2. 0 ‘timli fe’llardan esa yana o'timli fe’l hosil qilish bilan birga,
ish-harakatni boshqa subyektga bajartirish, majbur qilish kabi ma’nolami
anglatuvchi fe’l yasaladi. Bu xildagi o'timli fe’llar ikkita
toMdiruvehi talab qilib, biri vositasiz toMdiruvehi va ikkinchisi *-> be
predlogi olgan vositali toMdiruvchidan iborat boMadi. Masalan:
- yemoq - yegizmoq
.Jiljja. jj—e l i t (_￡%•>￡ jjl j j и be barodar-e kuchekash g ‘azo