0‘zbekiston respublikasi qishloq уа suv xo‘jaligi vazirligi

225	1,5		-
	Yuqori		300	1,0		450	1,2
0.00175
0,0025-0,0011
	O'rtacha	0,6	350	0,5	0,9	600	0,75
	Sust		425	0,25		650	0,35
	Kuchsiz		400	0,1		550	0,15

Qator orasining knegligi	Egatning umumiy chuqurligi, sm	Tekislanganlik darajasiga ko‘ra egatning suv toiish chuqurligi
		± 3 sm	± 4 sm	± 5 sm
60	18		8	7	6
90	27		13	12	11

Topshiriq 2. Agar g‘o‘za qator orasining kengligi 60 sm, sug‘o-
riladigan dalaning bo‘ylama nishabligi 0,001 ga teng boisa va tekis-


I


64

langanlik darajasi +3 sm ga farq qilsa, egatga suv taqsimlash miq-

dorini hisoblang.
Yechish: 22-jadval malumotlariga ko‘ra bunday sharoitda egatga
8 sm qalinlikda suv berish mumkin. Shunga ko‘ra egatdagi suvning
miqdori quydagiga teng:
q_e=l,28 • h• V/=1,28-8 - yj0,00l =1,28 • 8 • 0,0316=0,32 //s.


Egatga suv berish davomiyligi sug'orish me'yori, egat uzunligi,
qator orasining kengligi va egatga suv taqsimlash miqdoriga bog'Iiq
boiib, u quydagicha hisoblanadi:

0. 
   0001 ml_e-a
   3600 • q_e
   

soat.


0’qariqning uzunligini topish uchun dalaning enini shu dala-
dagi muvaqat ariqlar soniga boiish yoii bilan aniqlanadi, yani:


„ Bdala
B..,.. = , m.


o ч


w


bu yerda: B dala — dalaning eni, m;

ⁿma ^— muvaqqat ariqlar soni;

Topshiriq 3. Dalaning eni 288 m, g‘o‘za qator orasining kengT
ligi 0,9 m muvaqat ariqlar soni 3 ta boisa, o‘q ariq uzunligi va har
bir o‘q ariqdagi egatlar soni hisoblansin.
Yechish: 0’qariq uzunligi quydagicha hisoblanadi:


Bdala 288
B.,.. = = = 96 m.


"„,a 3


Demak, dalaning eni bo'yicha uchta, har biri 96 m dan boi-
gan o‘q ariq olinadi. Har bir o'qariqqa to‘g‘ri keladigan egatlar soni
quydagicha aniqlanadi:


a


96


л =-^ = — = 106 ta


0,9


Sug'orish tarmoqlarini joylashtirishning ko'ndalang sxemasida
ariqning suv sarfi 40 / /s, dan va bo‘ylama sxemasida 60 / /s dan
ko‘p boimasligi kerak, aks holda suvchi undan unumli foydalana
olmaydi.


65

Topshiriq 4. Sug'oriladigan dalaning uzunligi 480 m, eni 240

m, g‘o‘zani sug'orish me'yori 1000 m³/ga va har bir egatga taqsim-
lanadigan suv miqdori 0,75 //s, qator orasi 90 sm, sug‘orish 2
kundan ortiq davom etmasligi kerak bo‘lsa, sug‘oriladigan dalaning
maydonini va egat sonini hisoblang.
Yechish: birinchi navbatda sug'oriladigan dalaning maydonini
hisoblash kerak:


W_ma=480-240 =115200 m²=ll,52 ga.
Demak, muvaqat ariqqa biriktirilgan maydon 11,52 ga ga teng.
Mazkur dalani sug'orish 2 kundan ortiq davom etmasligini
hisobga olgan holda muvaqat ariqdan talab etilayotgan suv miqdori
hisoblanadi:


Q.


W_ma ■ m 1 1,52-1000
86,4-^ ~ 86,4-2


Har bir egatga taqsimlanadigan suv miqdorini 0,75 //s, deb
olsak bir vaqtda suv taqsimlanadigan egatlar soni quydagicha
aniqlanadi:


n - = 89 egat.
q_e 0,75
Topshiriq 5. G’o‘za dalasining eni 150 m. uzunligi 400 m. su-
g‘orish me'yori 900 m³/ga. har bir egatga 0,60 / /s. suv taqsim-
lanadigan va qator orasi 90 sm ga teng bo'lsa hamda sug‘orish 2
kundan ortiq davom ettirilishi mumkin bo‘lmasa, talab etilayotgan
suv miqdori va egatlar sonini hisoblang.
Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Ekinlarni egatlab sug'orish deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Tuproq sharoitiga qarab egat uzunligi qancha bo'ladi?
   
3. 
   Egat uzunligi qaysi formula yordamida aniqlanadi?
   
4. 
   Egatdagi suvning miqdori qaysi formula yordamida aniqlanadi?
   

YOMGTRLATIB SUG‘ORISH TEXNIKASI
ELEMENTLARINI HISOBLASH
Yomg‘irlatib sug‘orish qishloq xo'jalik ekinlarini sug‘orishning
istiqbolli usuli hisoblanib, sug'orish jarayonini toiiq mexanizasiya-
lashtirishga imkon beradi.


66

Yomg'irlatib sug'orishda havo harorati 3-4 °S pasayib, nisbiy

namligi 15% dan 40 gacha oshadi, hamda uning ta'siri 3-4 kunga-
cha saqlanadi. Har gektar maydonga suv sarfi egatlab sug'orishga
qaraganda 2,0-2,5 marta qisqarib, hosildorlik o‘rtacha 15-20%
gacha oshadi. Yomg'irlatib sug'orishning sifatli o'tkazilishi sug'o-
rish texnikasi elementlarini to‘g‘ri belgilash va tanlashga bogiiq. Bu
yerda asosiy omillardan biri yomgirlatish jadalligi, yomgir
tomchisining katta-kichikligi va uni tekis taqsimlanishdir(17-rasm).





17-rasm. GVzani ikki qanotli yomg’irlatish (DDA-100M)
agregati yordamida sug'orish.
Yomgirlatish jadalligi o'rtacha R_{o r} = 0,004 — 0,1 mm/min va
kuchayganda R₀>_r = 2-10 mm/min, ba'zan undan ham ko‘proq
boiadi.
Har qaysi sharoitda yomgirning tushish jadalligi uning tuproq-
qa singishidan kam boiishi kerak. Qachonki mana shu qonuniyat
saqlab qolingandagina tuproq sifatli namiqadi. Yomgirni tuproqga
singishi jadalligi og‘ir tuproqlar uchun 0,1-0,2 mm/min., o'rtacha
tuproqlar uchun 0,2-0,3 mm/min va yengil tuproqlar uchun 0,5-
0,8 mm/min dan oshmasligi kerak. ,
Yomgirni tuproqga singish jadalligi quyidagi formula orqali
aniqlanadi:
60 Q


R... = ■


F


bu yerda: R₀>_r = yomgirlatish jadalligi, mm/min;
Q — yomgirlatish mashinasining suv sarfi, //sek;
F — yomgirlatib sug’orilayotgan ekin maydoni, m².


67