0‘zbekiston respublikasi qishloq уа suv xo‘jaligi vazirligi
portal.guldu.uz-QISHLOQ XO‘JALIK MELIORATSIYASI FANIDAN AMALIY MASHG‘ULOTLA
| Masala №
|
Tuproq gorizonti, | ||
|
Tuproq namligi va xlor miqdori, % | |||
|
|
sm |
namlik |
xlor |
|
1. |
0-30 |
19,2 |
0,037 |
|
|
30-50 |
21,4 |
0,043 |
|
|
50-80 |
22,6 |
0,049 |
|
|
80-100 |
22,0 |
0,052 |
|
|
100-200 |
22,8 |
0,047 |
|
|
0-200 |
22,0 |
0,045 |
|
2. |
0-10 |
16,2 |
0,050 |
|
|
10-30 |
16,7 |
0,052 |
|
|
30-50 |
18,4 |
0,061 |
|
|
50-80 |
20,5 |
0,065 |
|
|
80-100 |
21,3 |
0,072 |
|
|
0-100 |
20,0 |
0,070 |
|
3. |
0-10 |
16,6 |
0,034 |
|
|
10-30 |
17,8 |
0,030 |
|
|
30-50 |
18,5 |
0,027 |
|
|
0-50 |
18,9 |
0,029 |
|
4. |
0,-10 |
18,8 |
0,040 |
|
|
10-30 |
18,7 |
0,046 |
|
|
30-50 |
19,5 |
0,037 |
|
|
50-80 |
21,3 |
0,045 |
|
|
80-100 |
21,7 |
0,046 |
|
|
0-100 |
21,0 |
0,044 |
42
Takrorlash uchun savollar:
Barg xujayra shirasini aniqlashning qanday amaliy ahamiyati
bor?
Qo'l refraktometrining ishlash printsipini tushuntirib bering.
Barg xujayra shirasi kontsektatsiyasi qaysi omillarga bog'liq holda
o'zgaradi?
Barg xujayra shirasini laboratoriya sharoitida aniqlash uchun
qaysi zaruriy jihozlar kerak?
QISHLOQ XO‘JALIK EKINLARINI SUG‘ORISH
REJIMINI HISOBLASII
Parvarish qilinayotgan ekinlarni suvga bo‘lgan talabi, rejalash-
tirilgan hosildorligi, iqlim, tuproq va gidrogeologik sharoitlarni hi-
sobga olgan holda ularni sug‘orish sonini, muddatlarini va me'yor-
larini aniqlashga qishloq xujalik ekinlarini sug‘orish rejimi deyiladi.
0’simliklar talabiga va o‘tkaziIayotgan agrotexnikaga ko‘ra
sug‘orish rejimini to‘g‘ri belgilash suvdan tejamli va samarali
foydalanishga, tuproq unumdorligini oshirishga, hamda muntazam
yuqori hosil olishga imkon beradi.
Ekinlarni sug‘orish rejimini to‘g‘ri belgilash uchun ularni suvga
bo‘lgan umumiy ehtiyojini bilish zarur. Suvga bo‘lgan umumiy eh-
tiyojni ehtiyoj koeffisienti va rejalashtirilgan hosilga ko‘ra aniqla-
nadi va u 1 ц hosilni etishtirish uchun sarflanadigan suv miqdorini
bildiradi (m3/u)-
Ekinlarni suvga bo‘lgan umumiy ehtiyoji quyidagi formula
bilan aniqlanadi:
Е=Ҳ Kt,
bu yerda: E — suvga bo‘lgan umumiy ehtiyoj, m3/ga;
Ҳ — rejalashtirilgan hosildorlik, ц/ga;
Kt — suvga bo‘lgan ehtiyoj koeffisienti, т3/ц.
Masalan, rejalashtirilgan hosildorlik (Ҳ) 35 ц/ga, suvga
bo‘lgan ehtiyoj koeffisienti (Kt) 200 т3/ц bo‘lsa, suvga bo‘lgan
umumiy ehtiyojini hisoblang:
Е=Ҳ-К,=35-200=7000 m3/ga,
Topshiriq-1. Rejalashtirilgan hosildorlik 30, 34, 45 ц/ga va
suvga bo‘lgan ehtiyoj koeffisienti tegishli ravishda 210, 196 va 172
т3/ц bo‘lgan sharoit uchun umumiy suvga boMgan ehtiyojni hisob-
lang.
43
Ma'lumki, hosildorlik ko'payishi bilan suvga bo'lgan umumiy
ehtiyoj koeffisienti kamayib boradi.
Ekinlarini mavsumiy sug'orish me'yonni hisoblashda iqlim,
gidrogeologik sharoitlar va tuproq unumdorligini belgilovchi
tuzatish koeffisientlarni hisobga olish maqsadga muvofiqdir. Buning
uchun V.E.Eremenko tomonidan ishlab chiqilgan formuladan
foydalaniladi:
М=Ҳ КГ3 K i,
bu yerda: 3 — mintaqaviy iqlim koeffisienti (shimoliy iqlim
mintaqasi uchun 0,80, markaziy iqlim mintaqasi
uchun—1,00 va janubiy iqlim mintaqasi uchun 1,15);
i — yuqori unumdor tuproqlar uchun suv iste'mol
qilishning tuzatish koeffisienti (0,90-0,92);
K — gidrogeologik koeffisient (sizot suvlari 3-3,5 m dan
pastda joylashgan yerlar uchun 1; 2-3 m chuqurlikda
bo‘lsa-0,85; 1-2 m da 0,60; 1 m gacha chuqurlikda
bo‘lsa-0.40 ga teng)
Topshiriq-2. Shimoliy, markaziy va janubiy iqlim mintaqalari
yuqori unumdor tuproqlarida parvarish qilinayotgan g‘o‘zaning
rejalashtirilgan hosidorligi 30,0; 32,0 va 42,0 ц/ga, suvga bo‘lgan
ehtiyoj koeffisienti 200, 180 va 162 т3/ц, sizot suvlar chuqurligi
2,7 m bo‘lsa, g‘o‘zani umumiy suvga bo‘lgan ehtiyojini hisoblang.
Qishloq xo‘jalik ekinlarining sug‘orish rejimlarini aniqlashda
mavsumiy va bir galik me'yorlari alohida hisoblanadi. Ekinlarni
mavsumiy sug‘orish me'yori deganda 1 ga maydonga mavsum
davomida beriladigan jami suv miqdori tushuniladi va u quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
Mn=E-10-aP-(Wb-Wo)-Wss,
bu yerda: Mn — mavsumiy sug‘orish me'yori, m3/ga;
E — suvga bo‘lgan umumiy ehtiyoj, m3/ga;
P — mavsum davomida tushadigan yog‘in miqdori, mm.
10 — millmetr hisobidagi yog‘inni kubometrga o‘tkazish
uchun ko‘paytuvchi;
a - yog‘in suvlaridan foydalanish koeffisienti (shimoliy va
markaziy iqlim mintaqalarida 0,85, janubda 0,40-0,60 ga
teng);
Wb — mavsum boshida hisobiy qatlamdagi nam miqdori,
m3/ga;
W0 — mavsum oxirida hisobiy qatlamdagi nam miqdori,
m3/ga;
44
Ws s — mavsum davomida sizot suvlarni ildiz tarqalgan
(hisobiy) qatlamga kelish miqdori (gidrogeologik
rayonlarga ko‘ra suvga bo'lgan umumiy ehtiyojni 60
foizgacha), m3/ga.
Yog'ingarchilik miqdori ko‘p yillik meteorologik ma'lumotlar-
dan olinadi.
Topshiriq-3. Agar suvga boigan umumiy ehtiyoj (E) 7829
m3/ga, yog‘in miqdori (P) 100 mm, ulardan foydalanish koeffisien-
ti (a) 0,5 mavsum boshida tuproqdagi nam miqdori (Wb) 2840
m3/ga, mavsum oxirida (W0) 2100 m3/ga va sizot suvlardan
foydalanadigan miqdor (Ws s) 1160 m3/ga boisa janubiy iqlim
mintaqasi uchun g‘o‘zani mavsumiy sug'orish me'yorini hisoblang.
Yechish:
Mn=E-10 a P-(Wb-Wo)-Ws s=7829-10 0,5-100-(2840-2100) -
1160=5779 m3/ga.
Mavsumiy sug‘orish me'yorini sug‘orish tarmogidagi suv
isrofgarchiligini hisobga olgan holda aniqlash talab etilsa unda,
tarmoq boshidagi suv sarfini (M brutto) tarmoqning foydali ish
koeffisientiga boiish kerak
Masalan:
M netto - 5779 m3/ga
q=0,70
M brutto - ? -
M 5779
МЬгиШ>=-^ = -— = 8255 m3/ga.
?] 0,70
Topshiriq-4. Quyidagi maiumotlarga ko‘ra kuzgi bug'doyni
mavsumiy sug'orish me’yorini hisoblang: Suvga boigan umumiy
ehtiyoj — 5100 m3/ga, mavsumdagi yog‘in miqdori — 106 mm,
yog‘in suvlaridan foydalanish koeffisenti — 0,80, mavsum boshida
tuproqdagi nam miqdori — 2780 m3/ga, mavsum oxirida esa -
1860 m3/ga. Sizot suvlar chuqurligi 1 m (demak, sizot suvlarni ildiz
tarqalgan qatlamga kelib tushadigan miqdori E ni 60%ini tashkil
etadi).
Tuproqda optimal me’yorda nam to‘plash maqsadida bir gek-
tar ekin maydoniga bir marta berilgan suv miqdoriga ekinlarni su-
g'orish me'yori deb ataladi. Ekinlarning sug‘orish me'yori uni ildiz
tizimi tarqalgan aktiv chuqurlikdagi namlik etishmovchiligidan
kelib chiqib hisoblanadi. 0’simlik o‘sib rivojlangan sari ildizi tup-
roqga chuqurroq tarqaladi, shu bilan birga tuproqning ildiz foyda-
45
lana oladigan qatlami chuqurlashadi. Masalan, g‘o‘za gullashgacha
ildizi tuproqga 50-70 sm, gullash-ko‘sak tugish davrida 100 sm dan
ortiq chuqurga kirib boradi. Sug'orish me'yorini hisoblaganda ana
shu chuqurlikdagi namlik zahirasi etishmovchiligidan kelib chiqib
yondoshiladi. Ana shundan kelib chiqib g‘o‘za uchun hisobiy qat-
lam shonalash fazasida — 50 sm, gullash va kusak tugish davrining
boshida 70-100 sm hamda ko‘saklarni ochilish davrida 100 sm qilib
belgilash talab etiladi.
Qishloq xo'jalik ekinlarini sug‘orish me'yori professor
S.N.Rijov tavsiya etgan formula yordamida hisoblab chiqiladi
m=100h(A-B)+K
bu yerda: m — ekinlarni sug'orish me'yori, m3/ga;
A — tuproqning dala nam sig'imi, hajmga nisbatan %
hisobida.
B — sug‘orishdan oldin tuproqning haqiqiy namligi,
hajmga nisbatan % hisobida.
h — tuproqning hisobga olanadigan chuqurligi, sm
K — sug‘orish davomida suvni bug'lanishga sarf bo'lishi,
bu rne'yor umumiy suvning 5-10 %ga tengdir.
Download 3.51 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
