1 – amaliy mashg’ulot Gidrostatika va gidrodinamika asoslari

Gidravlik presslarning asosiy ishchi qismlari d₁ diametri kichik va d₂ diametrli katta ishchi tsilindrlardan iborat bo’ladi. Kichik tsilindrdagi porshenga nisbatan katta bulmagan kuch bilan bosilsa, tutash sistemada R bosim xosil bo’ladi. Bu paytda porshenlarga kursatilayotgan bosim kuchlarining qiymatlari
R₁ = rd₁²/4; R₂ = rd₂²/4. (14)

Ushbu kuchlarning nisbati

R₁/R₂ = d₂²/d₁² . (15)
SHunday kilib, katta diametrlik porshenga kursatilayotgan bosim kuchi
R₂ = R₁(d₂²/d₁²) . (16)
Demak, gidravlik presslarda kuch nuktai nazardan erishiladigan yutuk porshenlar diametrlari kvadratlarining nisbatiga tugri proportsionaldir.
Har qanday shakldagi (3.rasm) idishga quyilgan Suyuqlikni uning gorizontal tubiga kursatadigan gidrostatik bosim kuchi idishning shakliga va undagi Suyuqlik xajmiga bog’liq emas. Bosim kuchining tula qiymati Suyuqlik ustunining balandligi N va idish tubining yuzasi S bilan aniqlanadi:
F = P S = (P_o + g H)S . (17)
Bu xodisani Galiley aniqlagan va gidravlik paradokslar deb nomlanadi.
Idish devoriga kursatiladigan gidrostatik bosim idish balandligi bo’yicha uzgaradi:
P = (P₀ + gH)F , (18)
bu yerda F- devor yuzasi; N- idishdagi Suyuqlik satxi.
Agar idish devori uning vertikal ukiga nisbatan  burchak ostida bajarilgan bulsa
P= (P₀+ gLsin)F, (19)
bu yerda L- devorning xullangan qismi uzunligi.

Masala yechish namunalari

1- masala. Diametri 1,2 m bo’lgan ochik vertikal idishga 3 m balandlikda suv quyilgan. Idishning tekis tubiga kursatiladigan absolyut va atmosfera bosimidan ortik bo’lgan bosimni hisoblang.
Masalani yechimi. Suvni zichligi =1000 kg/m³ va atmosfera bosimini P₀= 9,81^.10⁴ Pa deb kabul kilamiz.
Idish tubiga kursatiladigan bosim qiymati
R = gh = 1000^.9,81^.3= 29430 Pa .
Absolyut bosim qiymati
R_abs= R₀+ gh = 9,81* 10⁴ + 29430 = 127530 Pa  127,5 kPa.
2- masala. Texnologik qurilmadagi siyraklanish, vakuummetr kursatkichi bo’yicha, R_vak=460 mm simob ustuniga teng. Agar atmosfera bosimi R_atm= 760 mm simob ustuniga teng bulsa, qurilmadagi absolyut bosimni mm simob ustuni, Pa va metr suv ustunida ifodalang.
Masalani yechimi. Qurilmadagi absolyut bosim R_abs=R_atm - R_vak = 760-460 =300 mm sim.ust. yoki R_abs= 300 mm^.133,3 = 39990 Pa yoki R_abs= 39990 Pa:9,81^.10³ Pa = 4,076 metr suv ustuni.
masala. Gidravlik pressning porshenlari diametri d₁= 76 mm va d₂= 315 mm. Agar kichik porshenga ta’sir etuvchi bosim kuchi R₁=1 kgs/sm² bulsa, mahsulotni briketlash paytida xosil buluvchi bosim qiymatini hisoblang.
Masalani yechimi. Mahsulotni briketlash bosimi (16) tenglama yordamida hisoblanadi
P₂ = P₁^. / = 1^.31,5²/7,6² = 992,25/57,76 = 17,18 kgs/sm²
Masalani yechish uchun variantlar.

№	h, m	P0 , kgs/sm^2	g	d1 , mm	d2, mm	P1, kgs/sm^2	Ratm, mm	Rvak, mm	P2, kgs/sm^2	Rabs
1	2	9.81*10^4	9.81	65	290	0.8	725	430
2	2.5			68	298	0.9	740	445
3	3.2			72	310	1.0	755	455
4	3.5			77	315	1.1	765	465
5	3.8			80	325	1.2	780	470

Gidrodinamika asoslari
Nazariy qism. Texnologik kuvurlar va kanallar buylab Suyuqliklarni uzatish uchun nasoslardan foydalaniladi. Suyuqliklarning satxlari yoki zichliklari orasida fark bo’lganda ham okim yuzaga keladi.
Gidrodinamika qonunlariga asosan berilgan mikdordagi Suyuqlikni xaydash uchun zarur bo’lgan bosim qiymati va energiya sarfini aniqlash mumkin, yoki aksincha, maьlum bosimlar farki mavjud bo’lganda Suyuqlik sarfi va tezligi aniqlanadi.
Okimning tezligi va sarfi. Vaqt birligi ichida kuvur yoki kanal orqali okib o’tgan Suyuqlik mikdori Suyuqlik sarfi deb yuritiladi. Suyuqlik sarfi xajmiy Q (m³/sek, m³/soat, l/sek) yoki massaviy (kg/sek, kg/soat) birliklarda ulchanadi.
Suyuqlikni xajmiy sarfi quyidagi tenglama yordamida aniqlanadi
Q = v_y F, (1)
bu yerda v_y- Suyuqlik okimini o’rtacha tezligi, m/s; F- okimning kundalang kesim yuzasi, m².
Suyuqlikni massaviy sarfi
M = v_y F = Q  , (2)
bu yerda - Suyuqlikni zichligi, kg/m³.
Texnologik kuvurlardagi Suyuqlik okimining kundalang kesim yuzasi buylab tezliklar taksimotini noma’lumligi sababli muxandislik hisoblarida Suyuqlikni o’rtacha tezligi tushunchasi qo’llaniladi. Bunday shartli tezlik Suyuqlikning xajmiy sarfini okimning kundalang kesimiga bo’lgan nisbati bilan aniqlanadi:
v_y = Q/F . (3)
Suyuqlikni massaviy tezligi (kg/(m²s)
v_m =  v_y . (4)
Amaliyotda Suyuqliklarni kundalang kesim yuzasi dumalok bulmagan kanal-larda okishi ham kuzatiladi. Bunday xollarda kanalni ekvivalent diametri d_e (yoki gidravlik radiusi) tushunchasidan foydalaniladi

d_e = F/P, (5)

bu yerda F-okimning kundalang kesim yuzasi, m²; P- kanalni xullangan perimetri.
Quyidagi 6.1-jadvalda turli shakllardagi kanallarning ekvivalent diametrlarini aniqlash uchun ma’lumotlar keltirildi.
1-jadval. Kanallarning ekvivalent diametrlari.

T/r	Kanal kesimi yuzasining SHakli	de ifodasi	Izoxlar
1. 2. 3. 4. 5.	Aylana Xalka Kvadrat Tugri turtburchak - agar b>>h bulsa - agar b/h=10 bulsa - agar b/h=4 bulsa - agar b/h=2 bulsa Trubalar urami	Di dt-di a 2hb/(h+b) 2h 1.8 h 1.6 h 1.3 h Di^2-ndt Di+ndt	di- ichki diametr dt- tashki diametr a- kvadrat tomonlari h- turtburchak balandligi, b- turtburchakni eni Di- apparat kobigining ichki diametri, n- trubalar soni, dt- trubani tashki diametri