1- иш ўтказгичлар ҳақиқий қаршилигини уларнинг геометрик параметрлари ва материалларнинг солиштирма қаршилигига боғлиқлигини ўрганиш

2- ИШ


Кетма-кет уланишда ўтказгичларнинг қаршилигини ўрганиш.


Ишнинг мақсади: кетма-кет ва параллел уланган ўтказгичлар орқали токининг ўтиш қонуниятларини ва ўтказгич кесимларнинг қаршилигини ҳисоблаш формулаларини ўрганиш.
1.Қисқача назарий маълумот.
Электр занжирларида ўтказгичлар кетма-кет (1-расм) ва параллел равишда (2-расм) уланиши мумкин.


1-расмда кўрсатилган ўтказгичларни кетма-кет улаш схемасини кўриб чиқайлик.
Бутун занжирг учидаги кучланиш ҳар бир ўтказгичдаги кучланишларнинг йиғиндисидир:
U = U1 + U2 + U3, (1)
Ом қонунига кўра занжирнинг бир қисми учун:
U1 = R1I; U2=R2I; U3=R3I; U = RI, (2)
бу R - занжирнинг тулиқ қаршилиги,
I - занжирда оқаётган умумий ток.
(1) ва (2) ифодалардан биз қуйидагиларни оламиз:
RI = R1I + R2I + R3I,
кетма-кет уланган ўтказгичлар занжирининг умумий қаршилиги қайрдан:
(3)
Ўтказувчилар кетма-кет уланганда, уларнинг умумий қаршилиги ҳар бир ўтказгичнинг электр қаршиликлари йиғиндисига тенг бўлади.
Келинг, 2-расмда кўрсатилган ўтказгичларни параллел улаш схемасини кўриб чиқайлик.
Занжир орқали ўтадиган умумий ток I:
I = I1 + I2 + I3. (4)
Занжирнинг бир қисми учун Ом қонунига кўра:
U = R1I1; U = R2I2; U = R3I3; U = RI, (5)
(4) ва (5) ифодалардан биз қуйидагиларни оламиз:
I = U/R = U/R1 + U/R2 + U/R3
қайерда:
(6)
Ўтказувчилар параллел уланишиидаги умумий қаршилиги барча параллел уланган ўтказгичларнинг қаршилигининг ўзаро нисбати йиғиндисига тенг бўлади.
2. Ишни бажариш тартиби.
2.1. Монтаж столида расмда кўрсатилган электр занжирини йиғинг:

Қаршилик қийматларини қуйидагича танланг:
R1 = 1 kOm; R2 = 2 kOm; R3 = 3 kOm; R4 = 4 kOm;
2.2. Мултиметр ёрдамида (қаршилик ўлчаш режимида) нуқталар орасидаги қаршиликни экспериментал равишда аниқланг:
А ва C; C ва Д; Б ваД; А ва Д.
Ушбу кўрсаткичларни ёзиб олинг.
2.3. Кўрсатилган нуқталари орасидаги назарий қаршилик қийматларини ҳисобланг ва уларни ўлчанганлари билан таққосланг.
Ушбу тажрибадан қандай хулосалар чиқариш мумкин?
2.4. Ҳар бир қаршилик орқали ўтадиган токларни ўлчаш учун мултиметрдан фойдаланинг (жорий ўлчаш режимида). Асбоб кўрсаткичларини ёзиб олинг.
2.4. Экспериментал тарзда текшириб кўринг, кетма-кет занжирда ток барча қаршиликлар бўйлаб бир хил бўлади ва параллел занжирда параллел уланган элементлардан ўтадиган барча токларнинг йиғиндиси бутун қисм бўйлаб умумий токга тенг бўлиши учун бўлинади.
2.5. Ҳар бир қаршиликдаги кучланишни ўлчаш учун мултиметрдан фойдаланинг (доимий кучланишни ўлчаш режимида). Асбоб кўрсаткичларини ёзиб олинг.
2.6. Кетма-кет уланган занжирда бутун участкадаги кучланиш ҳар бир элементдаги кучланишлар йиғиндисига тенг эканлигини ва параллел занжирда кучланиш ҳар бир элементда бир хил эканлигини экспериментал равишда текширинг.
3. Назорат саволлари.
3.1. Икки параллел уланган ўтказгичлар кесимининг қаршилиги уларнинг ҳар биридан каттароқ (камроқ) бўлиши мумкинми? Жавобни тушунтиринг.
3.2. Ўтказгичларнинг параллел ва кетма-кет уланиши учун қаршилик формулаларини олиш учун қандай сақланиш қонунларидан фойдаланилади?
3.3. Бу ерда берилган формулалар ва битта ўтказгичнинг қаршилигини геометрик параметрлари орқали ҳисоблаш формуласи ўртасидаги ўхшашликни таҳлил қилинг:
. Бу ўхшашлик нима?