1- laboratoriyaliq jumis elektromagnit induksiya hádiysesi teoriyalıq tusinikler

3-tájiriybe: Bir oramni ekinshi oram ishine jaylastırsak oǵan jaqınlasıwdı yamasa alıslawdı kóriw múmkin. (3-súwret)
Úlken diametri oramǵa galvonometr jalǵap, tuyıq shınjır payda etip. Kishi diametrli oramǵa tok dáregi, reostat arqalı jalǵap tuyıq shınjır payda eteyik hám odaǵı tok kúshin reostat arqalı ózgertirsek, yamasa bir-birine jaqınlastirip yamasa uzaqlastırsaq galvonometr strelkasın ózgergenin kóremiz.
Mısalı sol súwretti sızayıq…
E

R
Endi sol tájiriybeler tiykarında tómendegi juwmaqqa kelamiz.

1. Oramnıń forması ózgermegen jaǵday magnit aǵımınıń hár qanday usılda ózgeriwi tuyıq shınjırdaǵı galvonometr strelkasınıń ótiwine alıp keledi. Payda bolǵan induksion tokdiń jónelisi magnit aǵımı jónelisinıń ózgeriwine baylanıslı.
2. Oramdaǵı sım oramlar sanı kóp, magnit induksiya aǵımınıń ózgeriwi tez bolsa, induksion hádiysesi tez boladı.
3. Eger oram ishinde ferromagnit dene bolsa, effekt kúshli boladı. Bunday induksion hádiysesi magnit maydan kernewliligine emes, bálki magnit maydan induksiyasina baylanıslı ekenligi kelip shıǵadı.
Lentsnıń induksiya nızamı
Induksion toktiń jónelisin anıqlaw ushın E. X. Lenets júdá kóp tájiriybeler ótkergen hám sol tájiriybeleri tiykarında magnit polyusti oramǵa jaqınlastirǵanda oramniń magnitqa jaqın ishinde sol polyus penen birdey polyus payda bolıwın (4-a hám b súwretlerde kórsetilgen), magnittıń polisin oramnan uzaqlastırılǵanda bolsa oramniń magnitqa jaqın ishinde basqa atlı yaǵnıy (keri) polyus payda bolishini anıqladi. (4-v,g súwretler). Bunnan induksion toktiń magnit maydannıń háreketine qarsılıq etiwi kórinedi.

S N N S

N S S N
N N S S

a) b) v) g)

Lenets óz tájiriybelerin ulıwmalastırıp induksion tok jónelisin jáne onıń húrmetine Lenets nızamı dep ataladı. Bul nızam tariypi: mudamı induksion tokdiń magnit maydan induksiyasi tokdiń ózin júzege keltirgen magnit maydan induksiya aǵımınıń ózgeriwine keri tásir kórsetedi.

Buǵan tiykarınan, ótkeriwshide payda bolǵan induksion toktiń jónelisi oń qol qaǵıydasınan paydalanib anıqlaymız.
Eger biz oń qolımizdı magnit maydanda magnit induksiya vektorı alaqanımızǵa kiretuǵın etip, 90⁰ ge kelgen bas barmaǵımız bolsa ótkeriwshiniń háreket jónelisini kórsetetuǵun etip tutsak ol jaǵday jazılǵan tórt barmaǵımız induksion tokdiń jónelisini kórsetedi.
Lens nızamı energiyanıń saqlanıw nızamınan paydalanıp shıǵarıw da múmkin. Onıń ushın bir jınslı magnit maydanda oǵan tik túrde l uzınlıqtaǵı tokli o'tkizgish amper kúshi tásirinde háreketlensin. 5-a suwretde kórsetilgeni sıyaqlı.
dt

- 

E -
+ F_A


a) + a б) -

Bul jerde ótkeriwshiniń d h aralıqqa jılısıwı nátiyjesinde A=IdF jumıs atqardı. dF-ótkeriwshi háreketi sebepli kesip ótilgen induksion aǵımı (dF=Bldf). Ótkeriwshi qarsılıqqa iye bolǵanlıǵı ushın Joul-Lenets ıssılıǵı J²Rdt payda boladı.

Ulıwma jaǵday derektiń d t waqıtta atqarǵan jumısı ushın energiyanıń saqlanıw nızamı tómendegilerden ibarat :