№1 – м а ъ р у з а ўлчаш хатоси ҳАҚида тушунча. П л а н

Систематик хато бирор объектни бир неча марта ўлчаганда доимо бир 
хил ишора билан бир хил миқдорда такрорланаверадиган хатодир. 
Систематик хатонинг келиб чиқишига ўлчаш асбобининг етарли даражада 
аниқ ва тўғри бўлмаслиги, ўлчаѐтган кишини шахсий хусусиятлари, ташқи 
мухитнинг таъсири ва бошқалар сабаб бўлиши мумкин. Бундай хатони 
камайтириш учун ҳар гал ўлчаш асбоби синчиклаб текширилади ва маълум 
ўлчаш усули қўлланилади. Агар асбоб хамиша бир хил хато кўрсатадиган 
бўлса, ўлчаш ҳамда ҳисоблаш пайтида асбобнинг хатосини эътиборга олиш 
ва олинган натижаларга тегишлича тузатиш киритиш, шу йўл билан ўлчаш 
хатоларини систематик хатодан иложи борича холи қилиш зарур. 

---

Тасодифий хато ўлчаш натижаларидаги қўпол ва систематик хатолар 
йўқотилгандан сўнг қоладиган хатодир. Ўлчаш пайтида тасодифий хато рўй 
бериши муқаррар: ўлчаш пайтида уни эътиборга олиб бўлмайди. 
Бирор объектнинг ҳақиқий қиймати маълум бўлса, бу объектни ўлчаш 
пайтида рўй берган тасодифий хатони билиш учун объект бир неча марта 
ўлчаниб, олинган натижаларни, объектнинг ҳақиқий қийматидан айириш 
керак, шунда хар бир ўлчашдаги тасодифий хато келиб чиқади. 
Масалан: объектнинг ҳақиқий қиймати x билан, уни n марта ўлчаб олинган 
натижалари l
1
, l
2
, l
3
.... l
n
билан, ҳар ўлчашдаги тасодифий хатони 

1
, 

2
, 

3
.... 

n
билан белгиласак, ҳар бир ўлчашдаги ҳақиқий тасодифий хато 
қуйидагига тенг бўлади: 
1
1
x
l



2
2
x
l



3
3
x
l



................ 
n
n
x
l



Объект бир неча марта ўлчаниб, қўпол ва систематик хатолардан холи 
қилингандан сўнг ҳам ўлчаш натижалари бир-биридан фарқ қилади. Бу фарқ 
тасодифий хатодан иборат бўлади.