1- ma’ruza kirish

 
11- MARUZA 
Metallarni elektr gidravlik usul bilan qayta ishlashning asoslari 
Reja 
11.1.Ultratovush bilan metallarni qayta ishlovchi elektr termik qurilmalar. 
 
Elektr  toki  o‗tkazmaydigan  suyuqlik  ichiga  elektrodlar  tushirilib,  yuqori 
kuchlanishli  elektr  energiya  manbaiga  ulansa,  u  holda  elektrodlar  orasidagi  hosil 
bo‗lgan yuqori kuchlanishli elektr razryad yuqori bosim kuchini yuzaga keltiradi. 
Bunda impulsli – zarbali to‗lqin energiyasi hisobiga bosim 300 Nm/m
2
 ga etadi. 
Elektrogidravlik qurilmalarning ishlash asosi ana shu fizik hodisaga asoslangan. 
 
Elektr  razryad  natijasida  suyuqlik  ichida  katta  bosim  kuchini  hosil  qilish 
elektr  energiyani  mexanik  energiyaga  aylantirishning  yana  bir  usulidir.  Bu 
jarayonining oraliq bosqichlarsiz o‗tishi tufayli FIK yuqori bo‗ladi 
 
11.1 – rasm. Elektrogidravlik qurilmaning prinsipial elektr sxemasi 
 
Elektrogidravlik  qurilmaning  prinsipial  elektr  sxemasi  10.1  –  rasmda 
tasvirlangan.  Kuchlanishni  oshiruvchi  transformator  Tr,  to‗g‗rilagich  D,  energiya 
jamlovchi  sig‗im  S,  shaklantiruvchi  oraliq  SHO  va  razryadli  oraliq  RO 
elektrogidravlik  ishlov  berish  qurilmasining  asosini  tashkil  etadi.  Suyuqlikka 
botrib qo‗yilgan ikki  elektrod  yuqori kuchlanishli  (bir  necha  o‗n  kV  li)  manbaga 
ulanganida ular orasida uchqun hosil bo‗ladi. Bu jarayonda ko‗p miqdorda bug‗ va 
gaz  ajralib  chiqadi  va  ular  uchqun  atrofida    puffak  hosil  qiladi.  Agar  razryadli 
oraliqqa  davomiyligi  juda  qisqa  bo‗lgan  tok  impulsi  berilsa,  u  holda  bug‗  va 
gazning  ajralib  chiqishi  keskin  kamayadi  va  suyuqlikda  esa  kuchli  zarb  to‗lqini 
paydo bo‗ladi (elektr portlashli ishlov berish). Kondensator S da kuchlanish ishlov 
berish  uchun  etarli  bo‗lganda  (to‗g‗rilagich  D  orqali  zaryadlangan  bo‗ladi) 
Тр 
Д 
С 
~ 
ШО 
 
РО 

---

64 
 
zaryadsizlanish  oldin  shaklantiruvchi  oraliq  SHO  va  so‗ngra  ishchi  oraliq  RO 
orqali  sodir  bo‗ladi.  Bunda  suyuqlikda  tik  frontli  impuls  kengligi  qisqa  bo‗lgan 
tok  razryadi  o‗tadi;  razryadning  o‗tish  vaqti  qancha  kam  bo‗lsa  va  impuls  fronti 
qancha  tik  bo‗lsa,  u  holda  suyuqlikda  tarqalayotgan  zarbali  to‗lqin  amplitudasi 
shuncha katta bo‗ladi. SHO uzunligini rostlab, impulsli razryadning amplitudasini 
va vaqt doimiyligini boshqarish mumkin. 
Elektrogidravlik  qurilmalar  shtamplash,  cho‗zish,  egish,  quymani  ku-yindi  va 
zangidan  tozalash,  o‗zaklarni  quymadan  urib  chiqarish,  tog‗  jinsla-rini  buzish  va 
maydalash va boshqa bir qancha texnologik jarayonlarda qo‗llaniladi. 
 
CHang  hosil  qilinmasdan  formovka  tuprog‗idan  quymani  ajratib  olish 
jarayoni  suvli  vannada  amalga  oshiriladi  (yuqori  chastotada  impulslar    ketma  – 
ketligi hosil qilinadi). 
 
O‗ta yuqori zarbali gidravlik bosimlar, kuchli kavitatsion jarayonlarni  hosil 
qilish natijasida yupqa metall listlardan buyumlarni tayyorlashda qo‗laniladi. 
 
Suyuqlikda  elektrogidravlik  zarbadan  yuzaga  kelgan  to‗lqinlar  ta‘sirida 
yupqa  material  disperslanadi  yoki  buziladi  va  natijada  uni  maydalanadi. 
To‗lqinning  buzish  xususiyati  razryad  konturi  ko‗rsatkichlariga  bog‗liq, 
impulslarning  energiyasi  esa  kondensatorga  berilayotgan  kuchlanishga  va 
sig‗imiga bog‗liq. 
 
Har  xil  mineral  moddalarni  maydalash  uchun  maxsus  elektrorgidravlik 
tebratgichlar qo‗llaniladi.    
 
Elektrogidravlik  qurilmalar  elektrodlar  bilan  razryad  kameradan  (suv 
ta‘minoti  tizimi,  elektrodlarni  harakatlantiruvchi  mexanizmlari  va  bosh.),  yuqori 
kuchlanishli  impulsli  tok  generatoridan  (jamlovchi  –kondensator),  elektr 
o‗zgartkichdan  (yuqori  kuchlanishli  to‗g‗irlagich),  ishga  tushirish  va  rostlash 
qurilmalaridan, avtomatika blokidan va razryadnik R dan iborat . 
     Elektrogidravlik  qurilmaning  eng  asosiy  elementlaridan  biri-    yuqori 
kuchlanishli  kommutator  (razryadlovchi).  Razryadlovchilar  5  –  100  kV 
kuchlanishga, 5500 kA  maksimal razryadli toka va bir necha yuz kilojoullar (tok 
impulsining  davomiyligi  bir  necha  o‗nlardan  100  va  ko‗proq  mikrosekundlar 
bo‗lganida) energiyani kommutatsiyalash uchun mo‗ljallangan. 
     Elektrogidravlik  qurilmalarda  IKU  rusumli  impulsli  kondensator-lar 
qo‗llaniladi. 
     Elektrogidravlik  qurilmalarning  tarkibiy  qismlarini  o‗zaro  birlashtiruvchi 
o‗tkazgichlar sifatida APV, RK va RKG markali kam induktivli va radiochastotali 
kabellar ishlatiladi.  
 Sanoatda  ultra  tovushli  qurilmalar  uchta  asosiy  yo‗nalishda  qo‗llaniladi: