1- mavzu. Avtomobil transporti vositalarining ekspluatatsion xususiyatlari ma’ruza rejasi

1- Mavzu. AVTOMOBIL TRANSPORTI VOSITALARINING EKSPLUATATSION XUSUSIYATLARI
Ma’ruza rejasi:

1. 
   Avtomobillardan foydalanish samaradorligi.
   
2. 
   Transport vositalarining ekspluatatsion xususiyatlari.
   
3. 
   Avtomobillarni ekspluatatsiya qilish sharoitlari.
   
4. 
   Avtomobil saroylarining tarkibi.
   

1. Avtomobillardan foydalanish samaradorliga
Xalq xo‘jaligining ishlab chiqarish barcha tarmoqlarida sarflanuvchi kapital (katta) harajatlar iqtisodiy samaradoligini aniqlashning namunali yo‘riqnomasiga ko‘ra har qanday yangi texnika eki texnologiyani joriy etish variantlarini keltirilgan harajatlarining eng kam (minimal) bo‘lishligiga ko‘ra taqqoslanib Aniqlanishi lozim. Keltirilgan harajatlar joriy (bir yilik) harajatlar va kapital harajatlarni samaradorlik me’yoriy koeffitsienti orqali bir yilga keltirilgan miqdorlari yig‘indisidir.
Ayni namunali yo‘riqnomani hisobga olgan xolda prof. D.P. Velikanov avtomobil (avtobus) ishlari samaradorligini baholovchi asosiy ko‘rsatgich sifatida tashish bilan bog‘liq bo‘lgan keltirilgan harajatlar (transport ishi birligaga to‘g‘ri keluvchi joriy ekspluatatsiya harajati va kapital harajatlarini samaradorlik koeffitsienti orqali bir yilga keltirilgan miqdori yig‘indisi) hamda tashish bilan bog‘lik bo‘lgan avtomobillarni ishlatish sermehnatligi, issiqlik quvvati va materiallar sarfi tejamligidan foydalanishlikni taklif etdi.
Tashishga sarflagan keltirilgan harajatlar miqdorini quyidagi formula orqali aniqlanish mumkin:

Keltirilgan xarajatlarga ko‘p jihatdan avtobuslar sig‘imi, yuk ko‘tarish qobiliyati ta’sir etadi. SHunga ko‘ra TV samaradorligini oshirish maqsadida iloji boricha katta sig‘imli avtobuslar, yuk ko‘tarish qobiliyati yuqori bo‘lgan avtomobil va avtopoezdlardan foydalanilishlik zarur ekan.

Transport vositasini tashish bilan bog‘liq bo‘lgan sermehnatligini baholashlikda transport ishining 100 birligiga (tkm, pass.km. va h.k) to‘g‘ri keluvchi mehnat sarfi miqdori bilan baholaniladi. Bunday ko‘rsatgich avtobuslar yoki yuk avtomobil (avtopoezd)lari uchun kuyidagi formula bilan aniqlaniladi.

YUk tashish avtomobil va avtopoezdlarga nisbatan issiqlik quvvati sarfini quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:

Amalda bor avtomobil (avtopoezdlar) uchun yonilg‘i sarfi ekspluatatsion me’yorlari quyidagi jadvalda berilgan.