1. abdulla avloniyning hayoti

Ana o’shanda madrasalarda yillar mobaynida o’qitiladiganlarni bilimga tez, oson va engil olib boradigan yaxshi yo’lni topish haqidagi fikrga keldim. Men yangi qo’llanmali, fundamental zamonaviy pedagogika asosida kichik maktab-madrasalarni tashkil etishni xohlardim. Bunday musulmon maktablarning tipi — ikki sinfli usuli jadid maktablari Rossiyaning Orenburg va Qozon shaharlarida mavjud.

• Dastlabki dastur va darsliklar

• Ana o’shanda madrasalarda yillar mobaynida o’qitiladiganlarni bilimga tez, oson va engil olib boradigan yaxshi yo’lni topish haqidagi fikrga keldim. Men yangi qo’llanmali, fundamental zamonaviy pedagogika asosida kichik maktab-madrasalarni tashkil etishni xohlardim. Bunday musulmon maktablarning tipi — ikki sinfli usuli jadid maktablari Rossiyaning Orenburg va Qozon shaharlarida mavjud.
• Bundan sakkiz yil avval men ochgan maktabda hozirgacha ishlab kelayotgan o’qituvchilar bilan birga men Turkistonda yangi musulmon maktablarini qura boshladim. Dastlab dastur va darsliklarni tuzishga to’g`ri keldi».
• Munavvar Qori dastlab Qrim va Tataristondagi o’qituvchilar tuzgan dastur va adabiyotlardan foydalanadi. Ammo bu «... tildagi adabiyotlarning o’quvchilar u yoqda tursin, hatto muallimlarning o’zi til jihatidan tushunishi qiyin bo’lgani uchun bu usulni tark etib, eski usullarni foyda-lik topib, anga ruju’ etdilar. Bunga sabab na o’ldi? Jumla makotibi islomiyag`a yarag`on usuli bilan savtiya Turkis-ton maktablarina yaramadimi?

1893 yildan Turkistonning Qo’qon, Samarqand kabi shaharlarida tatar muallimlari, ularning shogirdlari tomonidan ochilgan usuli jadid maktablar rivojlanmaganiga, yuqoridagi kamchiliklardan tashqari, chor hukumatining yo’l bermasligi sabab edi. Yozuvchi Mo’minjon Muhammadjonov «Turmush urinishlari» kitobida quyidagi faktni keltiradi: «Olma otada (Verniy) o’rus muallimlarining katta yig`ini bo’ldi, shul yig`inda «Tatarlar, qozoklar bilan sart bolalari o’qitulmasun!» O’qumishli tatarlarga bilim tarqatib, ko’zlarini va fikrlarini ochadirlar. So’ngra bizga emak uchun Turkistonda non qolmaydir. 2-yangi tartib bilan o’qituvchi-muallimlar, prog`romlari, o’qitadurgon kitoblari kimlarning asarlari ekanligini inspektorlarga yozib ko’rsatmaguncha bola yig`ib o’qita olmaydurlar», deb qaror berdilar.

• Yangi tartib bilan o’qituvchi-muallimlar prog`romlari

• 1893 yildan Turkistonning Qo’qon, Samarqand kabi shaharlarida tatar muallimlari, ularning shogirdlari tomonidan ochilgan usuli jadid maktablar rivojlanmaganiga, yuqoridagi kamchiliklardan tashqari, chor hukumatining yo’l bermasligi sabab edi. Yozuvchi Mo’minjon Muhammadjonov «Turmush urinishlari» kitobida quyidagi faktni keltiradi: «Olma otada (Verniy) o’rus muallimlarining katta yig`ini bo’ldi, shul yig`inda «Tatarlar, qozoklar bilan sart bolalari o’qitulmasun!» O’qumishli tatarlarga bilim tarqatib, ko’zlarini va fikrlarini ochadirlar. So’ngra bizga emak uchun Turkistonda non qolmaydir. 2-yangi tartib bilan o’qituvchi-muallimlar, prog`romlari, o’qitadurgon kitoblari kimlarning asarlari ekanligini inspektorlarga yozib ko’rsatmaguncha bola yig`ib o’qita olmaydurlar», deb qaror berdilar.