1. afrika va Lotin Amerikasi davlatlarining urushdan keying holati

EKSPO—70» ko‘rgazmasida muvaffaqiyatli namoyish qildi.Postindustrial modelning shakllanishi. Yapon «iqtisodiy mo‘ji- zasi» arzon neftga asoslangan bo‘lib, 1970-yillardagi neft inqirozi Yaponiyani o‘z iqtisodiy tizimini keskin o‘zgartirishga majbur qildi. Sanoatda ilmtalab ishlab chiqarish sohalariga asosiy e’tibor qaratildi. Mahsulot qiymatining asosiy qismini ilmiy yangiliklar, xodimlar ning texnik malakasi, dizayn, nou-xau va shu kabilar tashkil qildi. 1980-yillardan Yaponiyada 26 ta texnopolislar tashkil qilindi. Shu yillari Yaponiya jahon bozoriga yangi turdagi mahsulotlar — mikroprotsessorlar, personal kompyuterlar, sanoat robotlari va tez o‘zgaruv- chan ishlab chiqarish tizimlari bilan chiqdi. Mamlakatda postindustrial iqtisodiy model shakllandi va u postindustrial sivilizatsiyaga asos bo‘ldi.Janubiy Koreya, Tayvan, Singapur, Gonkong kabi davlatlarni «Osiyo yo‘lbarslari», «yangi industrial davlatlar» deb atay boshladilar.


XX asrning ikkinchi yarmida «yangi industrial davlatlar» Osiyo qit’asida barqaror ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning timsoliga aylandi. Bitta avlodning ko‘z o‘ngida mamlakat qoloqlikdan taraqqi- yotning yuqori darajasiga erishdi.Bunga Janubiy Koreya yaqqol misol bo‘lishi mumkin.Juda kambag‘al bo‘lgan Janubiy Koreyada 1970-yillardan og‘ir sanoat, avvalo, metallurgiya, mashinasozlik, kimyo sanoati rivojlantirildi. Elektronika sanoati jadal taraqqiy etdi. Dastlab lampali radiopriyomniklar, oq-qora televizorlardan boshlagan Janubiy Koreya, keyin magnitofonlar, rangli televizorlar, kompyuter- lar, mikrosxemalar, so‘ngra videomagnitofonlar, lazerli proigrivatellar, mikroto‘lqinli pechlar va nihoyat personal IBMlar ishlab chiqarishga o‘tdi.Tashqi savdoda ham shunga mos o‘zgarishlar yuz berdi. Janubiy Koreya po‘lat, dengiz kemalari, avtomobillar, uy-ro‘zg‘or elektronikasi va boshqa shu kabi mahsulotlarni eksport qilish bo‘yicha dunyo liderlari safidan o‘rin egalladi.1990-yillarga kelib Janubiy Koreya iqtisodiy rivojlangan industrial davlat sifatida shakllandi va postindustrial taraqqiyot elementlariga ega bo‘lib, jahon iqtisodiyotida muhim o‘rin egalladi. Ikkinchi jahon urushi yillarida Xitoyda rasmiy hokimiyat Chan Kayshi boshchiligidagi Gomindan partiyasi (Milliy partiya)ga tegishli edi. 1945-yili mamlakat hududi va aholisining katta qismi gomindanchi Chan Kayshi hukumati tomonidan nazorat qilinardi.Chan Kayshi hukumati BMTni tuzishda faol qatnashdi va buyuk davlat sifatida Xavfsizlik Kengashining beshta doimiy a’zolaridan biri bo‘ldi. 1945-yil avgustda SSSR va AQSH vositachiligida Xitoy Kommunistik partiyasi bilan Gomindan o‘rtasida muzokaralar bo‘lib, o‘zaro dushmanlik harakatlarini to‘xtatishga kelishildi.Fuqarolar urushi. Ammo dunyoda «sovuq urush» boshlanib ketgan, SSSR va AQSH endi Xitoyda voqealarning tinch rivojlanishidan manfaatdor emasdi. Bu vaqtga kelib kommunistlar bilan gomindanchilar o‘rtasidagi munosabatlar ham yomonlashib bordi. Hech kim kutmagan holda 1946-yil iyunda Xitoyda fuqarolar urushi qaytadan boshlandi.AQSH tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Chan Kayshi armiyasi 1947-yili kommunistlarning poytaxti Yanan shahrini egallab oldi. Ammo bu fuqarolar urushida gomindanchilarning oxirgi g‘alabasi bo‘ldi.Hukumat tomonidan nazorat qilinayotgan hududlarda AQSH yor- damiga qaramasdan ijtimoiy-iqtisodiy ahvol borgan sari yomonlashib bordi. Uzoq urush tufayli iqtisod izdan chiqdi, ishsizlar soni muttasil ortib bordi, odamlar norozilik bildira boshladi. Bir qator hududlarda g‘alayonlar boshlandi.Ayni paytda Mao Szedun boshchiligidagi kommunistlar nazorat qilayotgan hududlarga SSSR juda katta yordam ko‘rsatdi. SSSRning iqtisodiy yordami va quroli bilan Xalq-ozodlik armiyasi qayta tuzildi, armiyada qat’iy tartib o‘rnatildi. Bu harakatlar urush taqdirini keskin o‘zgartirish imkonini berdi.1947-yil iyulda Xalq-ozodlik armiyasi hu- jumga o‘tdi. Bir necha hujumlar natijasida Shimoliy va Markaziy Xitoyning keng hududlari kommunistlar nazorati ostiga o‘tdi. Gomindan armiyasida to‘liq tushkunlik boshlandi. Gomindan rejimi iqtisodiy va moliyaviy halokat yoqasida turardi. AQSH uni saqlab qolishga harakat qildi. Ammo tez orada kommunistlar butun Xitoyni egallab oldi. 1949-yil sentabrda Pekinda Milliy siyosiy maslahat konferensiyasi ochildi. 1-oktabr kuni Xitoy Xalq Respublikasi e’lon qilindi. 1952-yil dekabrda Xitoy Kommunistik partiyasi Marka ziy Komi teti mamlakatda «sotsializm qurish» to‘g‘ri sida qaror qabul qildi. Unda mamla katni industrlashtirish, ishlab chiqarish munosabatlarini qayta qurish, siyosiy demokratiyani rivoj lan tirish ko‘zda tutildi. Bu vazifalarni bajarish uzoq muddatga, 15 yilga mo‘ljallangan bo‘lib, bu muddatda ularning aksariyati amalga oshmay qoldi.1960-yillarda Xitoyni rivojlantirishning «Katta sakrash», 1970-yillarda «Madaniy inqilob» deb nomlangan o‘ta ziddiyatli siyosatlari amalga oshirilib, ular Xitoyga hech qanday iqtisodiy va siyosiy foyda keltirmadi. Aksincha, mamlakatning ahvolini og‘irlashtirdi. Mao Sze dun vafotidan so‘ng hokimiyatga kelgan Den Syaopin va boshqa prag matiklar 1970-yillar ning oxiridan Xitoyda islohotlarning yangi strate giyasini ishlab chiqdi. 1981-yildan qishloq xo‘jaligini keng miqyosda qayta qurish boshlandi. Natijada Xitoy o‘zini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash muammo sini hal qilib, mahsulotlarni chetga eksport qila boshladi. Siyosiy rivojlanishda kommunistik rejimning asosiy jihatlari saqlab qolindi. 1989-yil bahorda Pekin talabalarining norozilik namoyishiga boshqa shaharlarda millionlab ziyolilar qo‘shildi. 1989-yil mayda Pekinda favqulodda holat e’lon qilindi.