Konyunksiya (mantiqiy ko’paytma) amali. x va uuzgaruvchi muloxazalar ustida bajariladigan konʼyunksiya (lotincha conjunctio — boglayman suzidan) amalini d kurinishda va bu amal natijasida xosil bulgan yangi murakkab muloxazani xlu kurinishda belgilaymiz.
«Va» boglovchisiga mos keluvchi mantikiy amal konʼyunksiya amali deb ataladi. x va u muloxazalarning konʼyunksiyasi x va u muloxazalar chin bulgandagina chin kiymatni kabul kilib, kolgan xollarda esa yolgon kiymatni Kabul kiladi.
Dizyunksiya (mantiqiy yig’indi) amali. Muloxazalar mantikida ishlatiladigan uchinchi amal «yoki» boiyuvchisiga tugri keladi. Shuni taʼkidlash kerakki, «yoki» boglovchisi uzbek tilida ikki xil maʼnoda ishlatiladi. Birinchi xolda rad etuvchi «yoki», ikkinchi xolda rad etmaydigan «yoki» maʼnosida ishlatiladi. Buning farki kuyidagilardan iborat. Agar x va u muloxazalarning ikkalasi xam yolgon bulsa, u xolda «x yoki u» muloxazasi shubxasiz yolgon buladi.
Agar x chin va u yolgon (yoki x yolgon va u chin) bulsa, u xolda «x yoki u» ni chin deb k;arash kerak, bu esa uzbek tilidagi «yoki» suzining maʼnosiga tugri keladi.
Ekvivalentlik (teng kuchlilik) amali. Kupchilik murakkab muloxazalar elementar muloxazalardan «zarur va kifoya», «fa^at va fakat», «shunda va fakat shundagina, ka- chonki», «... bajarilishi yetarli va zarurdir» kabi boglov- chilari yordamida tuziladi. Muloxazalar mantikining bunday boglovchilarga mos keladigan amali ekvivalentlik deyiladi va «<->» kabi belgilanadi. x<^>u murakkab muloxaza «x ekvivalent u» deb ukiladi.
t a ʼ r i f. Murakkab muloxaza xu chin buladi, agar x va u lar chin yoki x va u lar yolgon bulsa, boshka xollarda u yolrondir. Boshkacha kilib aytganda, x va u muloxazalar fakat va fakat bir xil kiymat kabul щlgandagina x<->u chin buladi.
Bu taʼrifni kuyidagi chinlik jadvali bilan ifodalash mumkin:
.5. Sheffer amali (shtrixi). Nixoyat, yana bir mantikiy amalni keltiramiz. U Sheffer amali yoki Sheffer shtrixi deyiladi va u «| » kabi belgilanadi. «x|u» murakkab muloxaza «x Sheffer shtrixi u» deb ukiladi. Bu amal kuyidagicha taʼriflanadi.taʼrif. Fatsat x va u muloxazalar chin bulgandagina, x|>' muloxaza
Do'stlaringiz bilan baham: |