1. Agregatning soatlik ish unumi. Agregatning tortishga karashligi. Agregatuing ish tezligini tanlash

MASHINA AGREGATINING XARAKAT TEBRANISHLARI

Reja:

1. Agregatning soatlik ish unumi.
2. Agregatning tortishga karashligi.
3. Agregatuing ish tezligini tanlash.
4. Smena vaqtidan foydalanish koeffisienti.
1. Agregatning soatlik ish unumi. Mashina-traktor agregati (MTA) shunday tuzilishi kerakki, u agrotexnik talablarning bajarilishini ta'minlasin va yuqori ish unumida foydalanilsin. Paxtachilikda ko’pchilik qishloq xo’jalik mashinalari traktorga osiladi va mahkam belgilangan qamrov kengligiga ega bo’ladi. Shuning uchun agregatning optimal yuklanishini ta'minlash yo'l qo’yilgan agrotexnik talablar chegarasida traktorning harakat tezligini o’zgartirish hisobiga amalga oshiriladi.
Agregatning ish unumi: er haydash, qator oralarini kultivasiya qilish, tekislash, boronalash, tuproq. qatqalog'ini yumshatish, suv qo’yish uchun egat ochish, mineral va organik o’gltlarni sochish, begona o’t ildizlarini tarash, ekish oldi yumshatish va x, k, ishlarni bajarishda ushbu formulada aniqlanadi:
WqO,l»Vm* Vvash»i, ga/soat,
bunda: Vish - agregatning qamrov kengligi, m;
Vish- agregatning shzi.. km/soai,
Agregatning ish kengligi konstuktiv qamrov kengiigiga teng, undan kichik yoki katta bo’ladi. Shunga ko’ra agregatning ish qamrov kengligi quyidagicha ifodalanadi: V,sh q/3 BVk, m
bunda; Vk - agregatning konstruktiv qamrov kengligi; R-konstruktiv qamrov kengligidan foydalanish koeffisienti.
Ish tezligi (UNSH). Agregatning harakati traktorning tortish kuchi (Rtor) ga, qishloq xo’jalik mashinasining berilgan ish sharoitidagi qarshiligi (K k. x. m) ga bog'liq. (Rtor) ni uning undan foydalanish koeffisienti O ni hisobga olgan holda quyidagi formula orqali tanlash zarur: RtoiQ Rkx.ni/n] bunda: i\-traktorning ilmogldagi normal tortish kuchidan foydalanish koeffisienti.
Er haydash, harakatlantirish va yigish agregatlari uchun rjqO, 85. . . 0,P0boshqa agregatlar uchun -q q 0,90. . . 0,95,
2. Agregatning tortish karashligi (Kagr) quyidagi tenglama orqali topiladi:
A) Er haydash agregati uchun: Rp/ qh VkKs k QGp!s i, kg kuch
bunda: h - shudgorlash chuqurligi, smg, V^ - plugning umumiy qamrov kengligi, sm; Ks.k - plugning soiishtirma tortish qarshiligi (kanal ochgich agregati), kg»sm; Gp! - plugning umumiy massasi, kg, s -haydash chuqurligiga bogliq bo’lgan har bir korpusga to'g'ri keladigan tuproq og'irligini hisobga oluvchi to'g'rilash koeffisienti; 1 - joylar qiyaligining son qiymati.
B). Kanal ochgich agregati (yon qiyaligi 45" bo’lgaida) va tekislagich uchun tortish qarshiligi ushbu formulada aniqlanadi: RinqW QhV) KDi Q Gsi, kg kuch bunda: h -kanal ochish chuqurligi, sm; V - kanal kengligi, uning tubi bo’yicha, sm.
V) Oddiy tortish agregati uchun tortish karashligi ushbu formula yordamida topiladi: RaKr qp (Ksk VKQGi)QRtirkama, kg kuch
bunda: p - agregatdagi mashinalar soni, doia; Ks.t mashinaning solishtirma tortish qarshiligi, 1 m. qamrov kengligiga, kgk m; G - qishloq xo’jalik mashinasining umumiy massasi/ig’. bunda: G q Sm Q Gm ; qaysiki: Gm - inashina massasi, kg; Gvu - texnologik idishlardagi material massasi, kg,
G). Aralash agregat uchun: R^ (jR'agr Q^aKr Q • • kg kuch
bunda: Kagr - mashinalarning tortish qarshiligi, birinchi, ikkinchi va eninchi turlarga mos ravishda, kgk.
Traktor QOV dan yuritilib ishlaydigan kombinirlashgan -mashinalar - agregati uchun qo’shimchai tortish qarshiligi ishchi organlad" yuritmasiga uzatilishi sababli isrof bo’ladigan, traktor urunma kuchiga teng bo’ladigan dvigatel quvvatining bir bo’lagi quyidigi formula bilan hisoblanadi:
Kkov Q Kkov Vk Q G i, kg kuch bunda: Kvom -traktor QOV solishtirma tortish qarshiligi, qurolning har metr qamrov kengligiga hisobidan, kg m.
D). tirkama transggort agregatlari uchun traktorlaming tirmashish xususiyati va dala (yo'1) yuzasi holatiki hisobga olgan holda tortish qarshiligi ushbu formulada aniqlanadi: Rtaqp*§pya® (fQi),QO,6 kgkuch qaysiki: p - priseplar soni, dona; f - yumalashga qarshilik koeffisienti; ^i -traktor g'ildiragining dala yuzasi bilan tishlatish koeffisienti; Gt - traktor massasi, kg; bunda: GmuQGDQGvl?u qaysiki: Gvu - prisepning yuk ko’tarish qobiliyati, kg; G0 - prisep massasi, kg; u - yuk ko’tarish qobiliyatidan foydalanish koeffisienti.
3, Agregatning ish tezliginiCVjsh) tanlash. Qishloq xo’jalik rnashinalari bilan agregatlanadigan traktorning rasional uzatmalar doirasi va harakat tezliklarini unga mos keladigan tuproq foni (asosi)da olingan tortish xarakteristikasi bo’yicha aniqlanadi. Buning uchun berilgan qishloq xo’jalik mashinasining tortish qarshiligini (Kk. x. m) hisoblanadi, so’ngra formula bilan traktorning tortish kuchini, ish uzatmasini va harakat tezligini (Uish) aniqlanadi. Bunda ish uzatmasini tanlashni agrotexnik talablar bo’yicha yo'1 qo’yilgan tezliklarni hisobga olish sharti bilan bajariladi. Agar agregatning ish tezligi agrotexnik talab bo’yicha yo'1 qo’yilgan tezlikdan yuqori bo’lsa, keyingi hisoblar uchun agrotexnik talab doirasidagi kichik uzatma va tezlyk qabul qilinadi,
4. Smenaning vaqtdan foydalanish koeffisienti (t). Agregatlarning ishlash umumiy smena vaqti (Tsm) foydali ish bajarish uchun to’liq foydalanilmayadi. Shuning uchun uni smena vaqtidan foydalanish koeffisienti bilan baholash qabul qilingan. (t).
Hisoblash uchun (t) ning qiymatini berilgan paykal uzunligi () va bajariladigan ish turiga ko’ra ma'lumot materiallaridan tanaladi. Tebranishlar haqida umumiy ma’lumotlar.
Turli xil mexanik harakatlar orasida takrorlanib turadiganharakatlar ham uchraydi. Masalan, moddiy nuqtaning aylana bo‘ylab tekis harakati takrorlanuvchi harakatdir: tekis aylanayotgan moddiy nuqta har bir yangi aylanishida bir xil vaziyatlardan o‘tadi, shu bilan birga, avvalgi tartibda va o‘shanday tezlik bilan o‘tadi.Ana shunday takrorlanuvchanlik xossasiga soat mayatnigining tebranishi, ko‘priklarning, musiqa asboblarida torlarning titrashi, yurak urishi va nafas olish, paroxodlarning suv to‘lqinlarida tebranishi, o‘zgaruvchan tok va uning elektromagnit maydoni, atomdaelektronlarning harakati, qattiq jism kristall panjarasi tugunlaridagiionlarning harakati va hokazolar egadir. Teng vaqtlar ichida takrorlanib turadigan harakatlar davriy harakat deyiladi. Harakati o‘rganilayotgan sistemada jismlar orasidagi o‘zaro ta’sir kuchlarini ichki kuchlar deyiladi. Sistemadagi jismlarga shu sistemadan tashqaridagi jismlarning ta’sir kuchi tashqi kuchlar deb ataladi. Tebranma harakat qila oladigan sistema shunday bir vaziyatga egaki, u o‘z holicha bu vaziyatda qoldirilganda istalgancha uzoq vaqt davomida bo‘la oladi. Bu muvozanat vaziyatdir.Sistema to‘g‘ri chiziq yoki yoy bo‘ylab harakatlanib, o‘zining muvozanat vaziyatidan goh bir tomonga, goh qarama-qarshi tomonga chiqishidan iborat davriy harakat tebranma harakat yoki tebranishlar deyiladi. Tebranayotgan sistemaga ko‘rsatilayotgan ta’sirning xarakteriga qarab, tebranishlar erkin (yoki xususiy) va majburiy tebranishlarga bo‘linadi.
Bir marta turtki berilgandan yoki muvozanat vaziyatidan chiqarilgandan so‘ng ichki kuchlar ta’sirida yuzaga keladigan
tebranishlar erkin tebranishlar deyiladi. Bunga misol qilib ipga osibqo‘yilgan sharcha (mayatnik)ning tebranishini olish mumkin.Tebranishlar vujudga kelishi uchun sharchani turtib yuborishyoki uni muvozanat holatidan chetga chiqarib qo‘yib yuborishkifoya.
Davriy ravishda o‘zgaruvchan tashqi kuchlarning ta’siri ostidabo‘ladigan tebranishlar majburiy tebranishlar deb ataladi. Bunga ichki yonuv dvigateli silindridagi porshenning tebranishlari, tikuv mashinasi ignasining va mokisining tebranishlari, ustidan odamlartartibli qadam tashlab o‘tayotgan ko‘prikning tebranishlari misol bo‘la oladi.
Tebranishlar fizik tabiati va murakkablik darajasi jihatidanmexanik, elektromagnit, elektromexanik vahokazo tebranishlarga bo‘linadi. Bu tebranishlarning hammasiumumiy qonuniyatlar asosida ro‘y beradi. Eng sodda tebranish bugarmonik tebranishdir.Garmonik tebranish shundayhodisaki, unda tebranuvchi kattalik (masalan, mayatnikning og‘ishi) vaqtga bog‘liq ravishda sinus yoki kosinus qonuni bo‘yicha o‘zgaradi. Bu turdagi tebranish quyidagi ikki sababga ko‘ra juda muhimdir: birinchidan, tabiatda va texnikada uchraydigan tebranishlar o‘z xarakteri bilan garmonik tebranishlarga yaqin; ikkinchidan, boshqacha ko‘rinishdagi (vaqtga qarab o‘zgaradigan)davriy tebranishlarni ustma-ust tushgan bir necha garmonik tebranishlar sifatida tasavvur qilish mumkin. Biz mexanik gar-monik tebranishlar ustida to‘xtalib o‘tamiz.

2. Majburiy tebranishlar

Erkin tebranishlardan amalda kamdan kam foydalaniladi.Istalgancha uzoq vaqt davom eta oladigan so‘nmas tebranishlar esakatta amaliy ahamiyatga ega. So‘nmas tebranishlarni hosil qilishuchun tebranuvchi sistema energiyasining kamayishini chetdanto‘ldirib turish lozim. Buning eng qulay usuli sistemaga davriyo‘zgarib turuvchi kuch bilan ta’sir etib turishdir.Davriy o‘zgarib turuvchi tashqi kuch ta’sirida bo‘ladigan teb-ranishlarni majburiy tebranishlar deb ataladi, bu kuchni majburetuvchi kuch, tebranuvchi sistemani esa majburiy sistema deyiladi.Odatda, majbur etuvchi kuch sifatida vaqt bo‘yicha sinus yokikosinus qonuni bilan o‘zgaradigan kuchdan foydalaniladi. Bundaykuchning ifodasi

ko‘rinishda bo‘ladi, bu yerda: F0 — kuchning amplituda (maksimal)qiymati, ω — kuch tebranishlarining doiraviy chastotasi.
Majburiy tebranishlar amplitudasini aniqlaylik. Majburiy tebranuvchi sistemalarga majbur etuvchi kuchdan tashqari,tebranishlarni yuzaga keltiruvchi kvazielastik kuchlar hamda muhitning qarshilik kuchi ta’sir ko‘rsatadi. Sistemaning harakat tenglamasini yozishda bu kuchlarni ham hisobga olish lozim. Agar tebranishlar amplitudasi yetarli darajada kichik bo‘lsa, qarshilik kuchini tezlikka proporsional, deb hisoblash mumkin. U holda,Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‘ra, harakat tenglamasi quyidagiko‘rinishda yoziladi:

bu yerda m, x, v va a — mos ravishda, tebranuvchi sistemaningmassasi, siljishi, tezligi va tezlanishi, r — muhitning qarshilikkoeffitsiyenti. Hisobni soddalashtirish maqsadida qarshilik kuchini juda kichik deb, uni nazarga olmasak, u holda

bo’ladi.
Tezlanishning ifodasini va formulani nazarga olib, munosabatni quyidagicha yozamiz:

va bundan majburiy tebranishlardagi siljishni topish mumkin:

Bu ifodani garmonik tebranma harakat tenglamasi bilan taqqoslasak, majburiy tebranishlar amplitudasiningifodasi quyidagicha bo‘ladi:

Shunday qilib yuqoridagi formulalardan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:
1) majburiy tebranishlar majbur etuvchi kuch chastotasiga teng chastotali garmonik tebranishlardan iborat ekan;
2) majburiy tebranishlarning x0 amplitudasi majbur etuvchikuchning F0 amplitudasiga to‘g‘ri proporsionaldir;
3) majburiy tebranishlarning x0 amplitudasi majbur etuvchikuchning ω chastotasi bilan sistemaning ω0 xususiy tebranishlarichastotasi orasidagi munosabatga bog‘liq bo‘ladi;
4) berilgan tebranuvchi (aniq ω0 xususiy chastotaga ega bo‘l-gan) sistema uchun x siljish F0sinωt majbur etuvchi kuchgaproporsional bo‘ladi.

3. Avtotebranishlar

Yuqorida qayd etib o‘tilganidek, so‘nmas tebranishlarni hosil qilishda tebranish energiyasining isrofini doim to‘ldirib turish uchun tebranuvchi sistemaga tashqi davriy kuch ta’sir etib turishi kerak. So‘nmas tebranishlarni hosil qilishning bu usulidan tashqari, texnikada keng qo‘llaniladigan boshqa usuli ham mavjud. Agar erkin tebrana oladigan sistemaning ichida doimiy energiyamanbayi bo‘lsa va bu energiya manbayi hisobidan sistemaning tebranish jarayonida yo‘qotib boradigan energiyasini qoplash uchun zarur energiyaning kelib turishini sistemaning o‘zi ta’minlab turaolsa, bunday sistemada so‘nmas tebranishlar vujudga keladi. Bu usul bilan hosil qilingan so‘nmas tebranishlarni avtotebranishlar, sistemani esa avtotebranuvchi Sistema

Adabiyotlar:


1.Shoumarova M., Abdillayev T. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi 2002Y.
2.A.I. Komilov, Q.A. Sharipov, N.T. Umirov, I.M.Marupov, R.T. Rustamov Traktor va avtomobillar. Toshkent «Talkin» -2003.(lotin alifbosida)
3.F.B.Yevdokimov Umumiy elektrotexnika T.O’qituvchi.1995.
4.N.I.Vershagin i dr. Organizasiya i texnologaya mexanizirovannыx rabot v rastenivodstve, Ucheb, posb № IRPO; Izd.sentr «Akademiya», 2000
5.E.Oyxo’jayev, X.Qo’shnazarov «Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishini mexanizasiyalash» Toshkent «Mehnat», 1988.