1-amaliy ishi Topshirdi: Yusupov a qabul qildi: Qodirov F

Toshkent axborot texnologiyalari unversiteti
Qarshi filiali TT va KT fakulteti AT-Servis guruxi
Talabasi Yusupov Arslonning
Komputerni tashkil etish fanidan
tayorlagan
1-amaliy ishi
Topshirdi: Yusupov A
Qabul qildi: Qodirov F
Kompyuterlarning tashkiliy qismlari quyidagi tartibda bo'lib chiqiladi:

• Kiritish qurilmalari (Input devices) - Bu qurilmalar kompyuterga ma'lumotlarni kiritish uchun ishlatiladi. Masalan, klaviatura, mouse, skaner va boshqa qurilmalar.
• Chop etish qurilmalari (Output devices) - Bu qurilmalar kompyuterning natijalarini chop etish uchun ishlatiladi. Masalan, monitor, printer, proyektor va boshqa qurilmalar.
• Boshqaruv qurilmalari (Processing devices) - Bu qurilmalar kompyuterning ma'lumotlarni ishlab chiqarish va rahat ishlash uchun ishlatiladi. Masalan, processor (CUP), xotira (RAM), grafika qurilmalari va boshqa qurilmalar.
• Xotira qurilmalari (Storage devices) - Bu qurilmalar kompyuterning ma'lumotlarini saqlash uchun ishlatiladi. Masalan, hard disk (HDD), solid-state drive (SSD), flash xotira va boshqa qurilmalar.

Kompyuterlarning tashkiliy qismlari, asosiy ko’rsatkichlari va xususiyatlari

• Tarmoq qurilmalari (Networking devices) - Bu qurilmalar kompyuterlar orasida ma'lumot almashish uchun ishlatiladi. Masalan, modemp, ruter, switch va boshqa qurilmalar.
• Dasturlash tili va dasturlash muhiti (Programming language and environment) - Bu qismlar dasturlar yozish uchun ishlatiladi. Dasturlash tillari quyidagi ko'rsatmalar bo'yicha tanlanadi: masmaviy, python, c++, java va boshqalar. Dasturlash muhitlari esa dastur yozish vaqti qulayligi uchun foydalaniladi. Masalan, PyCharm, Visual Studio va boshqa muhitlar.

Bularning har biri kompyuterning ishlashida muhim ahamiyatga ega va bir-birini qo'llab-quvvatlaydi.

Kompyuterlarning asosiy ko'rsatkichlari va xususiyatlari quyidagilar bo'lishi mumkin:

• Protsessor (CPU): Bu kompyuterdagi ma'lumotlarni qabul qilish, ularni amalga oshirish va qaytarish uchun kerak bo'lgan barcha hisob-kitob operatsiyalarini bajaruvchi xususiyatli qurilma. Protsessorning tezligi, yadrosi soni va markasi, kengligi, har qanday kompyuterdagi ishlash tezligini ta’minlashda ahamiyatga ega.
• Operativ xotira (RAM): Bu kompyuterdagi ishlash vaqti o’tishida kerak bo’lgan ma’lumotlarni saqlash uchun foydalaniladigan xotira. RAM, ma’lumotlarni tezkor foydalanish uchun yotadi, shuning uchun uni tezligi va kengligi ham kompyuterdagi ishlash tezligi bilan bog’liq.
• Kengaytma qurilmalar (HDD va SSD): Bu kompyuterdagi ma’lumotlarni saqlash uchun kerak bo’lgan asosiy qurilmalar. HDD (Hard Disk Drive) ayrim hajmdagi metal disk bilan ishlaydi, SSD (Solid State Drive) esa qattiq diskli to'rtburchakli yoki shakarlik ko'rinishidagi qurilma. SSD disk SSD ni o’z ichiga olgan chip’lar bilan ishlaydi, shu sababli tezkorlikda farq qiladi.

• Video karta: Bu kompyuterdagi rasm, video va grafik ma'lumotlarni ishlab chiqishda va korsatishda foydalaniladigan qurilma. Agar kompyuter 3D o'yinlarni yoki grafik dizayn programmlarini ishlatishni xohlasa, shunda video karta kuchli bo'lishi kerak.
• Monitor: Bu kompyuterdagi natijalarni ko'rish uchun kerak bo’lgan qurilma. Kompyuter bilan birga foydalaniladigan monitor xususiyatlari o'lchamiga, ekranining tizligiga va yorug'lik bosqichiga bog'liq.

• Tarmoq kartasi (Network Card): Bu qurilma internetga ulanish uchun kerak bo’lgan qurilma. Tarmoq kartasi, kompyuterda internetga ulanish uchun to'liq qo'llaniladigan tarmoq interfeysiga ega bo’ladi.
• Quvvat bloki (Power Supply Unit): Bu qurilma kompyuter uchun zarur quvvatni ta’minlashda ishlatiladi. Quvvat bloki, kompyuter tizimining har bir qurilmasi uchun to'g'ridan-to'g'ri yoki o'rtacha yoqiladigan quvvatni ta’minlash uchun kafolatlangan elektr quvvatni olib kelinadi.
• Materinka (Motherboard): Bu qurilma barcha qurilmalar uchun asosiy tizimni ta’minlashda ishlatiladi. Materinkada kompyuter tizimi uchun zarur xotiralar, tarmoq kartalari, video kartalari, protsessorlar va boshqa qurilmalar uchun kerakli interfeyslar mavjud.
• Kuzatuvchi va boshqa qurilmalar: Bu qurilmalar o'z ichiga ko'pgina kuzatuvchi, qamrab oluvchi, xotira ko'chiruvchi va boshqa qurilmalarni o'z ichiga oladi. Masalan, bir nechta portlar (USB, HDMI, Ethernet) ham qurilma to'plamida bo'lishi mumkin.

Bu xususiyatlar har bir kompyuter uchun farqli bo’lishi mumkin. Kompyuter tizimining o’z xususiyatlari bo’lishi mumkin va barchasi bir-biridan cheklangan bo’lishi mumkin. Tizimni egallab turuvchi odamlar uchun, ma'lumotlar yig'ish va ishga tushirish uchun ishlov berish, grafik va video tahrirlash, o'yinlarni o'ynash, va boshqa ko'plab vazifalarni bajarishga qodir bo'lishingiz kerak bo’ladi.

• Klaviatura va ekranga kiruvchi qurilmalar (mouse): Bu qurilmalar kompyuterda ma'lumotlar kiritish va boshqa amallarni bajarishda yordam beradigan qurilmalar. Klaviatura kalitlarini bosish orqali ma'lumotlar kiritiladi, mushuk (mouse) esa ekranida nima qilish kerakligini aniqlaydi.

 Kompyuterning tashqi qurilmalari va ularning o’zaro ma’lumot almashinish jarayonlari
Kompyuter tashqi qurilmalari, kompyuter sistemini boshqa qurilmalar va periferiyalar bilan bog'lash uchun mo'ljallangan qurilmalardir. Bu tashqi qurilmalar, kompyuterga axborot olish yoki kompyuterdan axborot jo'natish uchun, tarmoq orqali aloqa olish uchun, ko'rsatilayotgan xizmatlarni jalb qilish uchun va boshqa ko'rsatilayotgan vazifalarni amalga oshirish uchun xizmat qiladi.
Ba'zi tashqi qurilmalar quyidagilar bo'lishi mumkin:

• Klaviatura: Matn yoki raqamlarni yozish uchun tizimli qatorlar.
• Sichqoncha: Ekranni ko'rsatish va tashqi signal olish uchun qurilmalar.
• Printer: Matn va rasmlarni ko'rsatish uchun qurilmalar.
• Skaner: Matn va rasmlarni skanlash uchun qurilmalar.
• Kuzatuvchi: Kompyuter tizimida sodir bo'lgan xatolarni topish uchun qurilmalar.
• Kuzatuvchi disk: Ma'lumotlar saqlash uchun qurilmalar.
• Tarmoq kartasi: Kompyuterning internetga ulanish uchun tarmoq qurilmalari.
• USB Flash disk: Ma'lumotlar saqlash va ko'chirish uchun qurilmalar.

Tashqi qurilmalar bilan birga, kompyuter yuqori samaradorlikka ega bo'ladi va bir qancha muhim vazifalarni bajarishga qodir. Kompyuter tashqi qurilmalarining ahamiyatini qabul qilish, bizning hayotimizni eng yaxshi ko'rinishga yordam beradi.

Kompyuterning tashqi qurilmalari, bir-biriga ma'lumot almashishni amalga oshirish uchun ko'plab protokollardan foydalanadi. Bu protokollar tarmog'i har qanday tashqi qurilmalar (masalan, printerlar, skannerlar, va boshqalar) orasida aloqani tashkil etadi.
Quyidagi protokollar bir necha ko'plik tashqi qurilmalar orasida ma'lumot almashishni ta'minlash uchun ishlatiladi:

• USB (Universal Serial Bus): Bu, kompyuter va ko'plik tashqi qurilmalar orasidagi ma'lumot almashish uchun eng keng ko'rib chiqiladigan protokollardan biridir. Ushbu protokol orqali tashqi qurilmalar (klaviatura, miqrodona, printerlar, va hokazo) bilan kompyuterga ulanish oson bo'lib, shu bilan birga o'zining o'ziga xos qurilmalariga ham ulanish mumkin.
• Bluetooth: Bu protokol tashqi qurilmalar orasidagi ma'lumot almashishni bevosita aniqlash uchun ishlatiladi. Ushbu protokol orqali tashqi qurilmalar (mobil qurilmalar, klaviaturalar, ko'ngillar, va boshqalar) bilan kompyuterga ulanish oson bo'lib, ular orasidagi ma'lumot almashishni amalga oshiradi.
• Wi-Fi: Bu protokol bevosita internetga ulanish uchun ishlatiladi, ammo tashqi qurilmalar orasidagi ma'lumot almashishni ham ta'minlaydi. Ushbu protokol orqali, kompyuter va tashqi qurilmalar internetga ulanish mumkin, shuningdek, ular orasidagi ma'lumot almashish ham oson amalga oshiriladi.

• Ethernet: Bu protokol tarmoqlar orqali tashqi qurilmalar orasidagi ma'lumot almashishni ta'minlash uchun ishlatiladi. Ushbu protokol orqali, kompyuter va tashqi qurilmalar LAN tarmoqlarida ulanish mumkin.
• NFC (Near Field Communication): Ushbu protokol o'zining o'ziga xos qurilmalar orasidagi ma'lumot almashishni ta'minlaydi. NFC tashqi qurilmalar (smartfonlar, ko'ngillar, va boshqalar) orasidagi ma'lumot almashishni amalga oshiradi.

Bunday protokollar kompyuter va tashqi qurilmalar orasidagi ma'lumot almashishni ta'minlaydigan faqat bir nechta misollar hisoblanadi. Boshqa protokollar, misol uchun, FireWire va Thunderbolt, ko'plik multimedia tashqi qurilmalar orqali ma'lumot almashishni ta'minlaydi. Ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega va mahsulot ishlab chiqarishda, muhimliklarda vaqt va kuch sarflanadi. Shuningdek, har bir protokolning o'ziga xos to'plam joylarda va maqsadlar uchun moslashtirilgan tashqi qurilmalar mavjud. Amalga oshirilishi kerak bo'lgan maqsadga qarab, mos keladigan protokol va tashqi qurilmalar tanlanishi kerak.

Kompyuterni tashkil etishning arifmetik asoslari quyidagilar bo'lishi mumkin:

• Sonlar va ularning turlari: Kompyuterlar faqat sonlarni hisoblashga qodir bo'lgani uchun, butun sonlar, o'nlik sonlar, kasr sonlar, o'nli kasr sonlar va boshqa turdagi sonlarni tushunishi kerak.
• Arifmetik amallar: Kompyuterlar arifmetik amallarni bajarish uchun qodirli bo'lishi kerak. Bu amallar butun sonlar, o'nlik sonlar, kasr sonlar, o'nli kasr sonlar va boshqa turdagi sonlarda yozilgan bo'lishi mumkin. Arifmetik amallar qo'shimcha (+), ayirish (-), ko'paytirish (*) va bo'lish (/) bo'lishi mumkin.
• To'plamlar: Kompyuterlar ko'plab sonlarni hisoblash uchun qodirli bo'lishi kerak. Bu sonlar bir nechta to'plamlarda biriktirilishi mumkin, masalan, katta sonlar, kasr sonlar, maydonlar va boshqa turdagi sonlar.

Kompyuterni tashkil etilishining arifmetik asoslari

• Kataloglash va saqlash: Kompyuterlar sonlarni saqlash va kataloglash uchun qodirli bo'lishi kerak. Bu ma'lumotlar fayllarda, bazalarda, tizimlarda va boshqa turdagi joylarda saqlanishi mumkin.
• Qiymatlar tahlil qilish: Kompyuterlar sonlarni tahlil qilish, tushunish va qiymatlarni solishtirish uchun qodirli bo'lishi kerak. Bu hisoblash, tashqi va tarmoqiy axborotni o'qish, grafik va tasvir etish uchun kerak bo'ladi.
• Kimyo va fizik hisoblash: Kompyuterlar kimyo va fizik hisoblash uchun qodirli bo'lishi kerak. Bu elektron, molekul va boshqa katta sonli ma'lumotlar hisoblashda ishlatiladi.
• Hisoblash chizmalari: Kompyuterlar hisoblash chizmalari, masalan, integral hisoblash va cheksiz sonli maydonlarni qo'llab-quvvatlash uchun qodirli bo'lishi kerak. Bu chizmalar hisoblashda xavfsizligi ta'minlash uchun katta muhimiyatga ega.

Bu arifmetik asoslar kompyuterni yaxshi ishlashi va matematik amallarni tayyorlash uchun kerakli bo'ladi.

Turli xil sanoq tizimalarida arifmetik amallarni bajarish
Turli xil sanoq tizimlarida arifmetik amallarni bajarish uchun quyidagi qadamlarni bajarishingiz mumkin:

• Qaysi sanoq tizimida ish qilasizligingizni bilib oling. Sanoq tizimi haqida ma'lumot to'plamini o'rganishingiz yaxshi bo'ladi, masalan, uning raqamli ifodalari, imkoniyatlari va cheklovlarini tushunish.
• Arifmetik amal bajarish uchun mos sonlarni tanlang. Bu sonlar aksariyatda raqamlar bilan ifodalangan bo'lishi mumkin, lekin ushbu sonlarning o'nlik va minglik qismi ham bo'lishi mumkin.
• So'ng, bajarilishi kerak bo'lgan amalni tanlang. Masalan, qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallari.
• Keyin, tanlangan sonlarni tanlangan amal bilan birlashtiring. Natijani hisoblang va yozing.
• Qaytadan amalni bajarmoqchi bo'lsangiz, yuqoridagi qadamlarni takrorlang va natijani tekshirib ko'ring.

Quyidagi misollarda turli xil sanoq tizimlarida arifmetik amallar bilan ishlashni ko'rsataman:

• Raqamlar: 3, 5, 7 Amal: 3 + 5 = 8
• O'nlik sanoq tizimi: 45, 23, 76 Amal: 76 - 45 = 31
• Minglik sanoq tizimi: 1,000, 500, 250 Amal: 500 * 250 = 125,000
• Uchlik sanoq tizimi: 1.5, 2.3, 4.7 Amal: 4.7 / 2.3 = 2.04347826087

Xulosa