1-Amaliy mashg`ulot. Avtotraktor dvigatellarining mexanizmlari, tuzilishi va ishlashini o‘rganish

Ish joyini tayyorlash: Buriladigan stendga o‘rnatilgan D-144, D-240, ZIL-
130 va A-01M dvigatellari, porshenlar, kompression va moy sidiruvchi halqalar, 
porshen barmog‘i, shatunlar, o‘rganilayotgan dvigatellar kurgazmali qurollari, 
porshen halqalarini va o‘rnatma halqani olish va o‘rnatish uchun maxsus moslama, 
iskanjali dastgox, suv vannasi (porshen sig‘adigan), elektr pechkasi, porshen 
halqalarini qisib uni silindrga o‘rnatish uchun mo‘ljallangan maxsus moslama, 
shtangen-sirkul, kalitlar to‘plami, dinomometrli kalit, ko‘rsatmali karta va zarur 
bo‘lgan adabiyotlar. 
Ish mazmuni va uni bajarish tartibi. 
1. Buraladigan stendga o‘rnatilgan dvigateldagi birinchi silindrdagi porshen shatun 
bilan birgalikda qo‘yidagi tartibda echib olinadi: 
1.1. Tirsakli valni shunday burash kerakki, birinchi silindr porsheni pastki o‘lik 
nuqtasida tursin. 
1.2. SHatun qopqog‘ini mahkamlaydigan boltlarning shplintlarini echib, uning 
gaykalarini maxsus kalit bilan echib oling. 
1.3. SHatun pastki kallagining qopqog‘ini (uni asta–sekin bolg‘a bilan urib) 
echib oling. Bunda shatunlarning va qopqoqdagi tartib bilan belgilangan belgilarga 
e’tibor bering. 
2. 
Porshenni iskanjaga qisib uni qismlarga ajrating va undan o‘rnatma 
halqalarini yassi ombir bilan sug‘urib oling, bolg‘a va sumba yordamida porshen 
barmog‘ini chiqazib oling: maxsus moslama yordamida porshen halqalarini echib 
oling. 
3. 
Oldindan tegishli adabiyotlar bilan tanishib chiqqandan keyin, tashqi 
ko‘rinishini ko‘zdan kechirib va kurgazmali quroldagi rasmlar bilan solishtirib 
porshen va uning halqalari porshen barmog‘i, o‘rnatma halqalar shatun va uning 
podshipniklarining tuzilishini o‘rganib chiqing. Porshen halqalarining zichlanishga 
ta’siriga va nasos holatda ishlashiga e’tibor bering. 
Porshen zarur bo‘lgan yonish kamerasining shaklini va silindr ichki 
qismining zichligini (germetikligini) ta’minlaydi, gazlarning bosimini shatunga 
etkazib beradi. SHu sababli porshen materiali yuqori chidamlilikka ega bo‘lishi, 
kam yoyiluvchan, juda engil bo‘lishi va tez sovishi zarur. Hozirgi zamon 
dvigatellarida porshen alyuminiy qotishmasidan tayyorlanadi. D-240 dvigateli 

---

porsheni qo‘yidagi elementlardan tashkil topgan: tagi, kallagi (zichlovchi qismi), 
yo‘naltiruvchi qism (yubka) porshen halqalari uchun ariqchalar, babishka, (porshen 
barmog‘i uchun), sovituvchi qism, yonish kamerasi, moy o‘tish uchun teshiklar, 
o‘rnatma halqa uchun ariqchalar (babishkada). 
Dizel dvigatellarida yonish kamerasining porshen kallagida joylashgan 
yonilg‘i aralashmasi hosil bo‘lishi va yonish jarayonini yaxshilaydi. 
SHu bilan birga dizel dvigateli porshenining mustaxkamligini va bikrligini 
oshirish uchun uning ichki qismiga qalinlashgan yon devor va qobirg‘a qo‘yilgan. 
To‘rt taktli karbyuratorli dvigatellarda (ZIL-130) tagi tekis bo‘lgan. T-simon 
kesimga ega bo‘lgan porshen qo‘yiladi. Uning kallagiga cho‘yan halqa qo‘yilgan 
bo‘lib, unga eng ko‘p yuklangan, eng yuqorida joylashgan kompression halqa 
uchun ariqcha ochilgan. 
Porshen kallagida va pastki qismida kompression (yuqorida) va moy 
sidiruvchi halqalar (pastda) uchun ariqchalar qilingan. Moy sidiruvchi halqalar 
belbog‘ida silindr yuzasidan yig‘ib olingan moyni o‘tkazib yuborish uchun bir 
nechta teshiklar parmalanadi. 
Dvigatel ishlaganda yongan gazlar ta’sirida porshen silindrga nisbatan 
ko‘proq kengayadi va shu sababli uning qadalishi ro‘y beradi. Buning oldini olish 
uchun silindr bilan porshen o‘rtasida tirqish qo‘yiladi. Lekin haddan tashqari katta 
tirqish porshenning silindrga tegib, taqqilashini keltirib chiqazadi.