1-amaliy mashg’ulot Mavzu: Maydalash sxemasini tanlash va hisoblash

Dastlabki elash jarayonlari. Maydalashga tushayotgan mahsulot miqdorini qisqartirish (mayda mahsulotni elab ajratib olish hisobiga) va maydalagichning ishchi zonasida mahsulotning xarakatlanishini oshirish uchun qo’llaniladi. Bu mayda mahsulot bilan yopilib qolishga moyil mayda va o’rta maydalovchi konusli maydalagichlarda maydalashda ayniqsa zarur.
Maydalash sxemasiga dastlabki elash operatsiyani kiritish kapital harajatlarning ortishiga va maydalash tsexining murakkablashishiga olib keladi. SHuning uchun dastlabki elash operatsiyasini dastlabki mahsulotda mayda mahsulotning miqdori yetarli darajada yuqori bo’lganda, shuningdek, mayda mahsulotning namligi yuqori bo’lib, maydalagichning ishlab chiqarish unumdorligini pasaytirishida qo’llash tavsiya etiladi. Birinchi bosqichda bo’shatish tuynugining kengligi katta (2100 mm) bo’lganda mayda ruda maydalagichdan bemalol o’tadi va bunda dastlabki elash faqat elak-maydalagichdan iborat bo’g’imning ish bajarish imkoniyatini oshirishga xizmat qiladi. SHuning uchun tanlangan maydalagich tushayotgan mahsulotning o’lchami bo’yicha elak o’rnatmasdan ishlab chiqarish unumdorligini tahminlasa, dastlabki elash operatsiyasi ko’zda tutilmaydi. Agar elashdan voz kechish ikkita yirik maydalovchi maydalagichni o’rnatishga olib kelsa, dastlabki elash bilan bitta maydalagich o’rnatishda to’xtash kerak, chunki ikkinchi maydalagichni o’rnatish yirik maydalash bo’limini qurishga ketadigan kapital harajatlarni deyarli ikki barobar oshiradi.
Maydalashning ikkinchi bosqichida dastlabki elash operatsiyasi ko’pchilik hollarda ishlatiladi. Lekin, agar mayda maydalash maydalagichlari bilan bog’langan o’rtacha maydalash maydalagichlari katta ishlab chiqarish unumdorligi zaxirasiga ega bo’lib, ishlab chiqarish unumdorligini mayda mahsulotni ajratmasdan turib tahminlay olsa, dastlabki elash operatsiyasi ko’zda tutilmaydi. Bu masalani hal etishda rudaning xususiyatini va maydalagichning mayda mahsulot bilan presslanib qolishi mumkinligini ham hisobga olish kerak.
Maydalashning uchinchi bosqichida bo’shatish tuynugining kengligi kichik (6 - 7 mm) bo’lgan barcha hollarda dastlabki elash ishlatilishi kerak.
Zamonaviy fabrikalarda uchinchi bosqich maydalagichlari dastlabki va tekshiruvchi elash bilan ishlaydi. Bu operatsiyalar sxemalarga alohida yoki birlashgan variantlarda kiritiladi.
Sxema tanlashning ikkinchi qoidasi:

1. 
   dastlabki elash operatsiyasi birinchi maydalash bosqichidan avval kam ishlatiladi. Agar ishlatilsa mahsus asoslashni talab qiladi;
   

1. 
   ikkinchi maydalash bosqichidan oldin dastlabki elash operatsiyalari ko’zda tutiladi, undan voz kechish asoslanishi kerak;
   

1. 
   dastlabki elash operatsiyasi uchinchi maydalash bosqichidan avval hamma vaqt ishlatiladi.
   

Maydalangan mahsulot yirikligining namunaviy xarakteristikasi maydalash sxemasini hisoblash va maydalagich hamda elaklarni tanlash uchun zarur. Yirik maydalovchi yuzli va konusli maydalagichlarda maydalangan mahsulotlarning namunaviy xarakteristikasi 4-5 rasmlarda keltirilgan.
Bu yerda abstsissa o’qiga zarrachalar o’lchamining maydalagich bo’shatish tuynugining kengligiga nisbatiga teng nisbiy, yahni o’lchamsiz yirikliklardagi zarrachalar z = d : i, ordinata o’qiga esa chapda z dan yirikroq, o’ngda z dan maydaroq sinf joylashtirilgan.

4-rasm. Yuzali maydalagichlarda maydalangan mahsulotlarining yiriklik xarakteristikasi. 1-qattiq rudalar; 2- rudalar; 3- yumshoq rudalar o’rtacha qattiklikdagi

5-rasm Konusli maydalagichlarda maydalangan mahsulotlarining yiriklik xarakteristikasi. 1-qattiq rudalar; 2-o’rtacha qattiklikdagi rudalar; 3- yumshoq rudalar

Bu grafiklar maydalashga maydalagich bo’shatish tuynugining kengligidan kichik mahsulot tushmaydigan, yahni dastlabki elak tirqishlarining o’lchami maydalagich bo’shatish tuynugining kengligiga teng a = i, elash samaradorligi esa Ye = 100% ga teng sharoit uchun tuzilgan. Bunday tartib maydalagichlarni tekshirish vaqtida qo’llanishi mumkin, bunda maydalangan mahsulotning namunaviy xarakteristikasi rudaning xossalari va maydalagichlarning ishlash samaradorligi bilan aniqlanadi.

Boyitish fabrikalaridagi maydalagichlarning ishlash tartibida ( ), maydalangan mahsulotning yiriklik xarakteristikasi faqat maydalagichning ishlash samaradorligiga emas, balki elakning ishlash samaradorligiga ham bog’liq. tartibda ishlovchi maydalagichdan bo’shatib olinayotgan mahsulotdagi sinflarning miqdorini belgilash uchun ”b” belgi qabul qilingan, boshqa barcha tartiblar uchun ushbu ko’rsatkich “β” bilan belgilanadi.
Maydalangan mahsulotdagi bo’laklarning shartli maksimal kattaligi d_n deb 95% mahsulot o’tadigan elak ko’zining o’lchami qabul qilingan. SHunga muvofiq maydalangan mahsulotning shartli nisbiy maksimal yirikligi .
Bu rasmlardagi gorizontallar 95% elanuvchi mahsulotning miqdoriga teng keladi. Gorizontalning egri chiziq bilan kesishish nuqtasi maydalangan mahsulotning shartli nisbiy maksimal yirikligi ni aniqlaydi. AV uzuq - uzuq chiziq ko’p hollarda egri chiziqlardan yuqorida yotadi. Bu maydalangan mahsulotda mayda sinflarning miqdori to’g’ri chiziqli yiriklik xarakteristikasi va Z ga teng maksimal yiriklikka ega mahsulotdagiga ko’ra ko’proq bo’lishini ko’rsatadi. Yirik maydalovchi yuzli va konusli maydalagichlarga nisbatan o’rta va mayda maydalovchi maydalagichlarda bo’shatish tuynugining konus tebranishi ekstsentrisitetga nisbatan boshqacharoq bo’ladi.
O’rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarda ekstsentrisitet bo’shatish tuynugining o’lchamidan ortadi va maydalagichdan chiquvchi bo’lakning maksimal kattaligiga nihoyatda tahsir qiladi. SHuning uchun yiriklik xarakteristikasi faqat bo’shatish tuynugining kengligiga qarab emas, balki maydalagichning o’lchami ga qarab ham o’zgaradi.