1-Amaliy mashg’ulot: Tizimlar nazariyasining asosiy tushunchalari Darsning maqsadi

Axborot tizimlari 
Axborot tizimi deganda bir vaqtning o’zida ham yagona, ham yaxlit deb 
qaraladigan ob`ekt va qo’yilgan maqsadga erishish va birlashtirilgan turli 
elementlar majmuasi tushuniladi. Xar xil tizimlar turli xizmatlar uchun 
qo’llaniladi. 
Tizim 
Tizimning elementlari 
Tizimning bosh maqsadi 
Firma 
Odamlar, bino, jixozlar, texnik 
ta’minot 
Biror bir tovar ishlab 
chiqarish 
Kompyuter 
Elektron va elektromexanik 
elementlar aloqa liniyalari, 
Kompyuter elementlari 
Ma’lumotlarga ishlov 
berish 
Telekommunikatsiya 
Kompyuterlar, modemlar, kabellar, 
tarmoq dasturiy ta’minoti 
Axborotni uzatish 

---

Iqtisodiyot tizimi 
Bank, sarmoya, invistittsiya 
Rejalashtirish 
Axborot tizimi 
Kompyuter, kompyuter 
tarmoqlari, inson faktorlari, 
axborot va dasturiy ta’minot 
Professional darajada 
axborot ishlab chiqish 
Xar bir tizimning to’rtta asosiy qismi mavjud bo’lib, ular quydagilar: 
 Kiritish 
 Ishlov berish 
 CHiqarish 
 Teskari aloqa 
Masalan: Universitet 
1. Talabalar, o’qituvchilar, ilmiy xodimlar 
2. O’qitish, ilmiy ishlar olib borish, xizmat ko’rsatish 
Z. Tayyor mutaxassislar, ilmiy xodimlar 
4. Ilm orttirish 
Axborot tizimlarini texnik darajasi bo’yicha quydagi tizimlarga bo’lish mumkin: 
Mexanik 
Mexanizatsiyalashgan 
Avtomatlashtirilgan 
Avtomatlashgan 
Mexanik-axborot tizimlarida ishlov berishning barcha jarayonlari qo’lda 
bajariladi. Bu yerda axborot hajmi va massivlari juda katta bo’lmaydi. Turli tipdagi 
eltuvchilarga saqlanadi. Bu sohada malakali xizmatlar ko’p talab qilinmaydi. 
Mexanizatsiyalashgan axborot tizimlarida axborotga ishlov berish va ularni 
qidirish ishlari turli mexanizatsiyalashgan vositalar yordamida amalga oshiriladi. 
Bu yerda axborot hajmi sezilarli darajada ortib boradi. Bu tizimda axborot 
elituvchilar 
bo’lib, 
perfakartalar 
xisoblanadi. 
Avtomatlashtirilgan 
va 
avtomatlashgan axborot tizimlaridagi axborotni saqlash, unga ishlov berish, 
qidirish va ma’lumotlarni to’plash kompg’yuterlarda bajariladi. Tayyor axborotni 
uzatish va natijani chiqarish ham juda katta xajmdagi axbrotni saqlash ham 
kompg’yuter va xotira qurilmalarida bajariladi. Odatda avtomatlashgan tizimlarda 
bir muncha yirik ishlab chiqarish obg’ektlarida texnologik jarayonlarda 
boshqarishni avtomatlashgan tizimlaridan foydalaniladi. Tizimning asosiy 
ishtirokchilari bo’lib, robotlar va dasturiy ta’minot hisoblanadi. 
Axborot tizimlarida biznes axborot tizimlari mavjud: 
Kiritish 
Ishlov berish 
CHiqarish
Teskari aloqa

---

 Elektron tijorat tizimlari 
 Tranzaktsiyalarni qayta ishlash 
 Boshqaruv axborot tizimlari 
 Axborotni qabul qilishni qo’llab-quvvatlash tizimi.
Elektron tijoratda texnologiya yordamida tovarlarni sotish, axborotlarni 
uzatish ishlarini bajarish, xizmat ko’rsatish bo’yicha tadqiqot faoliyatini to’rtta 
bosqichga ajratish mumkin: 
 
Biznes-biznesga 
 
Biznes-iste’molchiga 
 
Biznes-ma’muriyatga 
 
Iste’molchi-ma’muriyatga
Transportlarni 
qayta 
ishlash 
tizimlari, 
bu 
biznes 
transportlari, 
foydalanadigan odamlar, jarayonlar, dasturlar, ma’lumotlar bazalari, ularni saqlash 
va qayta ishlash uskunalardan tashkil topadi.
Nazorat savollari 
1. Tizimlar nazariyasi vujudga kelishining ijtimoiy va ilmiy- uslubiy shart- 
sharoitlari nimalardan iborat? 
2. Tizimlar nazariyaning vujudga kelishi va rivojlanishidagi asosiy 
bosqichlarga tavsif bering. 
3. Tizimli g’oyalarning shakllanishiga falsafa qanday hissa qo’shdi? 
4. Tizim tasvirlarining asosiy manbalarini tavsiflang.
5. Tizimli yondashuvning tizim nazariyasidan farqi nimada?