1. Balanıń psixikalıq rawajlanıwı haqqında túsinik. Balanıń psixikalıq rawajlanıwında biologiyalıq hám sociyallıq faktorlar

2. Psixikalıq hám biologiyalıq rawajlanıw
Insan shaxsı óz mánisi menen sociallıq zanzat bolıp tabıladı. Shaxstaǵı barlıq psixikalıq ózgeshelikleri, dóretiwshilik aktivliginiń rawajlanıw derekleri onıń dógerek átirapındaģs sociallıq ortalıqta, jámiyette ózgeriwi júz beredi. Insan shaxsı determinlesken (sebebli baylanıslıqta) bolıp social turmıs penen baylanıslı. Shaxstıń rawajlanıwı adamlar menen munasábette júzege keletuǵın social tájiriybeni iyelew processinden ibarat esaplanadi. Bul keleshekte insannıń psixikalıq qásiyetleri, yaǵnıy onıń etikalıq sapaları, xarakteri, shıdamlılıqlik páziyletleri, qızıǵıwshılıqları, meyil hám qábiletlerin tashkil tabıwına tásir etedi.
Sonıń menen birge, psixikalıq hám biologiyalıq rawajlanıw arnawlı bir shárt-shárayatlarda quram tabadı.
Biz adamdı sociallıq janzat deymiz. Lekin onıń biologiyalıq mánisin biykar etip bolmaydı. Shunki adamdıń psixikalıq rawajlanıwı ushın tábiy, biologiyalıq múmkinshilikler asa zárúr bolıp tabıladı. Insannıń psixikası nizamlıqları normal quram tabıwı ushın biologiyalıq dúzılıw, insan mıyı hám nerv sisteması bolıwı shárt. Insannıń biologiyalıq dúzilisi psixikalıq rawajlanıw ushın zárúrli shárt esaplanadı. Bul tábiy ayrıqshalıqlar psixikalıq rawajlanıwdı háreketke keltiretuǵın kúshler, faktorlar emes, bálki tek dáslepki shárt-shárayatlar bolıp tabıladı tek. Mıy biologiyalıq tárzde shólkemlesken aǵza retinde sananıń júzege keliwi ushın dáslepki shárt esaplanadı, ań bolsa insan social dúzilisiniń jemisi bolıp tabıladı. Nerv sisteması dógerek átirap daǵı álemdi sáwlelendiriw ushın tug'ma organiq múmkinshilikke iye. Lekin tiyisli qábilet tek socialliq ómir sharayatındaǵı iskerlikte quram tabadı. Qábilet urıqlarınıń, yaǵnıy nerv sisteması hám mıy birpara tug'ma anotomik hám fiziologikalıq ayrıqshalıqlardıń bar ekenligi qábilettiń rawajlanıwı ushın tábiy shárt-sharayat bolıp tabıladı. Bul shárt-shárayatlar qábilet rawajlanıwın támiyinleydi. Ol tálim tárbiya tásirinde quram tabadı.
Biologiyalıq ayrıqshalıqlar psixikalıq rawajlanıwdı háreketke keltiretuǵın kúsh emes, lekin onıń rawajlanıwına málim dárejede tásir kórsetedi.
1) Tábiy ayrıqshalıqlar psixikalıq ayrıqshalıqlar rawajlanıwınıń túrli jolların hám usılların belgilep beredi. Insan nerv sistemasınıń qásiyetleri óz-ózinshe shaxstıń xesh qanday psixikalıq qásiyetlerin belgilemeydi. Xesh bir jaqsı rawajlanǵan bala ózine isenimli yamasa qorqaq, ǵayratlı yamasa shıdamsız, miynetsevar yamasa erinshek bolıp tuwılmaydı. Eger tárbiya tuwrı tashkil etilse nerv sistemasınıń qálegen tipi tiykarında xarakterdiń barlıq social qımbatlı páziyletlerin payda etiw múmkin.
2) Tábiy ayrıqshalıqlar adamdıń qandayda bir tarawda erisken jetiskenlikleri dárejesine tásir etiwi múmkin. Mısalı, qábilet urıqlarında tug'ma individual ayırmashılıqlar boladı. Sol sabali birpara adamlar basqa adamlardan málim bir iskerlikti iyelew múmkinshiligi tárepten ústin turıwları jáne onıń menen bir waqıtta iskerlik túrin iyelew múmkinshiligi tárepten olardan panasızlıq etiwleri múmkin.
Sonday eken, adamdıń social shólkemlesken hám xoshametlentirilgen iskerligi onıń psixikalıq rawajlanıwın tiykarǵı quralı hám shárti bolıp tabıladı.
Balanıń jas belgisi onıń rawajlanıwı dárejesin kórsete almaydı. Sebebi 2 bir jas daǵı bala belgisi tárepinen birdey sonda da, rawajlanıw dárejesi hár túrlı bolıwı múmkin. Úlkenler hár bir jas basqıshındaǵı balalarǵa málim talaplar qóyadı, olar orınlawları múmkin bolǵan huqıq hám minnetlerin belgileydi. Sonı da aytıw kerek, bala ósip, rawajlanıp barǵan tárepke onıń múmkinshilikleri de artıp baradı. Nátiyjede jámiyet tárepinen balalarǵa qoyılǵan talaplar, huqıq hám minnetlerdiń juwapkerligi de arta baradı. Hár bir jas basqıshınıń aqırına kelip jámiyet tárepinen belgilengen talaplar, huqıq hám minnetler balanıń múmkinshilikleri menen uyqas kelmey qaladı, yaǵnıy bala jámiyet tárepinen qoyılǵan talaplardan ozıp ketedi. Bunıń nátiyjesinde jámiettiń balalar jas basqıshı aldına qoyǵan talapları, huqıq hám minnetleri, etika normaları menen balanıń múmkinshilikleri ortasında qarama-qarsılıq júzege keledi. Hár bir jas basqıshında maydanǵa keletuǵın