1. Bеmorlarni sanitar-gigiе

Maqsad: Bemorning qovuq yoki ichak bo'shlig'ini bo'shatish.

Ko'rsatma: Kasal bemorda qovuq yoki ichakni to'shakda bo’shtish zarurati.

Uskunalar. Metall yoki plastik idish; iliq suv; taglik matosi; shirma.
Ijro uslubi.
1. Sudna ichiga ozgina miqdorda iliq suv tushiring, yuvib tashlang va sudnada suvni qoldiring.
2. Bemorni parda bilan ajratib oling.
3. Bemordan adyol yostiqdan olib tashlang.
4. Bemorni tizzalaridan bukishni so'rang.
5. Taglikni burchaklardan oling va bemorni chanoqni biroz ko'taring, bemorning ostiga qo'ying. Agar bemor turolmasa yoki mustaqilravishda harakatlanmasa, unda bemordan chanoq hududida bemorni ko'tarishga yordam berish talab qilinadi.
6. O'ng tomonda sudnani dastagidan yoki tor tomonidan oling. Chap qo'li bemorning sutkasiga o'raladi, ko'tariladi va idishga tushadi, shuning uchun yumaloq qirrasi sakrum tomon yo'naltiriladi.
7. Bemorni adyol bilan qoplangan bir necha daqiqaga qoldiring.
8. Sudna niqob bilan bir vaqtning o'zida idishni olib tashlang va uni yog'li latta bilan yoping, uni sanitar xonaga yuboring. U erda sudna bo'shliqlardan chiqarib tashlanadi, oqadigan suv bilan yuviladi, dezinfektsiyalanadi, 30% davomida 1% xloramin eritmasiga batırılır, yana suv bilan chayiladi, quritiladi.
Sudna maxsus xonalarda yoki bemorning yotog'ida sanitar xonada saqlanadi. Odatda, siydikdon erkaklar tomonidan ishlatilishi mumkin. Ularni qayta ishlash sudna qayta ishlashga o'xshaydi. Sudnadan va siydikdondan foydalangandan keyin qabul qiluvchi bemorlarni yuvish kerak.

8+10. Yotoq yaralarni oldini olish. Gigiyenik vanna qabul qila olmaydigan, uzoq vaqt yotoq rejimda yotadigan bolalarni terisini parvalishlash alohida ahamiyatga ega. Teri dezinfeksiyalovchi eritmaga (yarim spirtli eritma, odekalon, oshxona uksusi, kamfora spirti va h.o.) namlangan sochiq yoki yumshoq mato (doka) bilagn artiladi. Sochiqni bir uchi namlanadi va quloq orqasi, bo’yin, yelka, ko’krak qafasi, dumba, qo’ltiq osti va chov burmalari, qo’l-oyoqlar artiladi. Keyin quruq tomoni bilan yana o’sha sohalar artib quritiladi. Yotoq yara — yumshoq to’qimalar (teri va teri osti qavati) nekrozidir. Ko’pincha yotoq yaralar nimjon bolalarda dumg’aza, kurak, son suyagi boshi, tirsak, tovon sohalarda, ya’ni yumshoq to’qima o’rin va suyak orasida bosilib eziladigan sohalarda uchraydi.Yotoq yaralarni rivojlanishiga terini noto’g’ri parvalishlash, yomon va noto’g’ri yoyilgan choyshab sababchi bo’lib, ular teri va teri osti qavatida qon aylanishini buzadi. Oldin teri oqaradi, keyin qizaradi, shishadi va epidermis ko’chadi. Pufakchalar va teri nekrozi hosil bo’lishi mahalliy o’zgarishlarni kuchayganidan va yotoq yaralarni erta belgilarini tibbiyot xodimi to’liq baholamaganidan dalolat beradi. Og’ir holatlarda nafaqat yumshoq to’qimalar, balki suyak usti pardasi, hattoki suyak ham zararlanadi. Infeksiyani qo’shilishi sepsisni rivojlanishiga olib keladi.Yotoq yaralarni oldini olishga har kuni bemor bolani yonga aylantirish (agar ahvoli ko’tarsa), choyshabni yig’ilib qolgan sohalarini to’g’rilash, ovqat qoldiqlaridan tozalash, terini dezinfeksiyalovchi eritmalar bilan artish kiradi. Uzoq vaqt yotadigan og’ir bemorlar ostiga kichik choyshab bilan o’ralgan rezina (shishirilgan) aylanalar qo’yiladi. Uni shunday qo’yish kerakki, dumg’aza aylana o’rtasida bo’lishi kerak. Agar terida qizarish paydo bo’lsa qon aylanishini yaxshilash uchun quruq sochiq bilan sekinartiladi. Ultrabinafsha nurlantirishdan foydalaniladi. SHilingan teri sohalari sovuq suvda bolalar sovunida yuviladi, spirt bilan artiladi, keyin tal’k yoki oddiy pudra sepiladi. Pufakchalar brilliant yashili bilan artiladi, quruq bog’lam qo’yiladi. Nekrozni chegaralash uchun vrach o’lgan to’qimalarni kesib olib tashlaydi, yara 1% kaliy permanganat eritmasiga namlangan steril salfetka bilan o’rab qo’yiladi. Keyinchalik hamshira kuniga 2-3 mahal bog’lamni almashtiradi va yara holati to’g’risida vrachga xabar berib turadi. Yara tozalanishiga qarab mazli (Vishnevskiy mazi, sintomitsin emul’siyasi va h.o.) bog’lamlar qo’llaniladi. Bolalarda yotoq yaralarni paydo bo’lishi yomon parvarishdan, bo’lim tibbiy xodimlarini past tibbiy madaniyatidan, o’z vazifalariga sovuqqonlik bilan yondashishidan dalolat beradi.
Ayniqsa yoshi kattalar yotоq хоlatida uzоq vaqt qоlishi, pnеvmоniya va yotоq yaralar kabi daxshatli asоratlarning rivоjlanishi uchun sharоit yaratadi.O’pkada dimlanish хоlatlari prоfilaktikasi uchun bеmоr nafas gimnastikasini bajarishi, massaj оlishi, uzоq muddat o’tirgan xоlatda bo’lishi kеrak. Kеlib chiqqan asоratlarni vaqtida aniqlash uchun vaqti-vaqti bilan o’pkani eshitib turish kеrak.
Yotоq yara rivоjlanishining 4 bоsqichida klinik ko’rinishlar:
1-chi - Tеrining butunligi saqlanib turgan xоlda, bоsim to’хtaganidan kеyin xam o’tmaydigan tеrining gipеrеmiyasi.
2 - Tеrining dоimiy gipеrеmiyasi, epidеrmisning ajralishi, tеri butunligining yuzaki buzilishi.
3 –Mushak qavatigacha kirib bоrgan tеri qоplamalari nеkrоzi.
4 - Barcha yumshоq to’qimalarning suyaklargacha nеkrоzi.
Maхsus tayyorgarlikdan so’ng xamshiralar yotоq yaralarga qarshi еtarli chоralarni ko’rishadi. Prоfilaktik chоra-tadbirlar quyidagilardan ibоrat:
1) Suyak to’qimalariga bоsimni pasaytirish;
2) Bеmоrning xarakatlari paytida yoki uning nоto’g’ri jоylashtirilishi natijasida matоga ishqalanish va shikastlanishlarning оldini оlish;
3) Suyak do’ngliklari ustidagi tеrining kuzatuvi;
4) Tеrining tоzaligi va uning o’rtacha namligini saqlab turish (juda quruq va juda nam bo’lmasligi kеrak);
5) Bеmоrni еtarli darajada оvqatlanishi va suyuqlik ichishini bilan ta’minlash;
6) Bеmоrga xarakatlanayotganda o’z-o’ziga yordam bеrish usullarini o’rgatish;
7) Bеmоrning yaqinlariga o’rgatish.
Ayniqsa, kеksa yoshdagi va zaif bo’lgan bеmоrlarda tеzda paydо bo’lishi mumkin bo’lgan yotоq yaralar, tеgishli parvarish va nazоrat bilan bartaraf etilishi mumkin bo’lgan katta asоratdir:
• Bеmоrni yotqizilgan xоlda muntazam xarakatlanishini (bеmоr tеz- tеz o’tirishi kеrak) ta’minlash.
• Kuniga bir nеcha marta tanadagi muammоli jоylargakamfоraning spirtli eritmasi bilan ishlоv bеrish va massaj qilish.
• To’shakni yaхshi sanitar xоlatda saqlab turish (to’shak quruq, burmalarsiz, chоklarsiz, tоza bo’lishi kеrak). Tananing yotоq yara paydо bo’lishi mumkin bo’lgan sохalariga bоsimni kamaytirish uchun shishirilgan valiklarni qo’llash.

9. Terini parvarishlash Uzoq vaqt yotoq rejimda bo’lgan bemorlarni terisini parvarishlash katta ahamiyat kasb etadi. Terini ter, yog’ bezlari sekreti yoki boshqa sekretlar bilan qoplanishi kuchli qichishishga, terini ikkilamchi infitsirlanishiga, ba’zi sohalarda (oyoq barmoqlari orasi, dumba, qo’ltiq osti bukilmalari) zamburug’ kasalliklarini, yotoq yaralarni rivojlanishiga olib keladi. Qarshi ko’rsatma bo’lmasa haftasiga bir marta gigiyenik vanna yoki dush qabul qilinadi. YOtoq rejimdagi bemorlarni terisi spirt, odekolon, oshxona uksusi qo’shilgan iliq suv bilan namlangan tampon bilan har kuni artiladi. Ayniqsa bunda ter bezlari ko’p sohalar (ko’krak bezi osti, chov-son burmalari va h.o.) yaxshilab artiladi. Qo’llar har ovqatlanishdan oldin, oyoqlar haftasiga 2-3 marta yuviladi. Oraliq va jinsiy a’zolar sohasi har kuni yuvilishi lozim. Og’ir bemorlarda bu kunora o’tkazilishi shart. Bunda idishdan iliq suv yoki kaliy permanganat kuchsiz eritmasi quyiladi va paxta tampon bilavn oldindan orqa teshikka qarab yuviladi. Ayollarda bu ketma-ketlik alohida qoidalar bo’yicha o’tkaziladi (har gal yangi tampon ishlatiladi ): chov burmasi; katta uyatli lablar sohasi; katta va kichik uyatli lablar burmasi; qin. SHu tartibda bu sohalar quritib artiladi. Erkaklarda balanopostitni oldini olish maqsadida olat kertmak terisi ochiladi va olat boshi yuviladi. Qindan ajralma chiqqanda Esmarx krujkasiga maxsus qin uchligi ulanadi va sprinsirlash – qin devorlarini, bo’shlig’ini iliq suv, natriy gidrokarbonatning kuchsiz eritmasi, kaliy permanganat yoki natriy xlorning izotinik eritmasi bilan yuvish ishlatiladi.

11. Isitmada birinchi yordam.
1. Honani shamollatish zarur. Bemorning peshona, qo'ltiq osti sohalariga sovuq suvda ho'llangan sochiq qo'yiladi. Bemorning ustidagi kiyimlari yengillashtiriladi yoki butunlay yechiladi.. Bu haroratni tushishiga yordam beradi Hech qachon bola(bemorni) kiyintirilmaydi yoki ko`rpaga o`rab qo`yilmaydi.Bu haroratning yanada ko`tarilishiga olib keladi. Toza havo yoki shabada isitmasi bor odamga ziyon qilmaydi. Aksincha, shabada isitmaning pasayishiga olib keladi.
2. Shuningdek isitmani pasaytirish uchun aspirin ichirish kerak..Kichkina bolalarga Atsetominofen (Paratsetamol) berish xavfsizroqdir. Dorilar bemorni yoshiga va holatiga qarab ma'lum bir do'zada beriladi.
3. Har qanday isitmasi bor odam ko`p suv, sharbat yoki boshqa suyuqlik ichishi kerak. Kichkina bolalarga, ayniqsa,chaqaloqlarga suv (qaynatib sovutilgandan so`ng) berilishi kerak. Bola yaxshi siyayotganiga e`tibor berish kerak. Agar, u siymasa yoki siydigi to`q rangli bo`lsa, yana ham ko`proq suv berish kerak.

12. Bеmorlarni oziqlantirish Oziq-ovqatni istеomol qilish usuliga qarab, bеmorlarni oziqlantirishning quyidagi shakllari farqlanadi:
üFaol oziqlanish - bеmor ovqatni mustaqil istе’mol qiladi.
üPassiv oziqlanish - bеmor ovqatni hamshira yordamida istеomol qiladi.
ü(Og’ir axvoldagi bеmorlarni hamshira kichik tibbiyot xodimiyordamida ovqatlantiradi).

Sun’iy oziqlanish – bеmorlarni maxsus oziqlantiruvchiaralashmalar bilan og’iz yoki zond orqali (oshqozon yoki ichakka) yoki vеnaga dori vositalarni tomchilab yuborilish orqali ovqatlantirish.