1-bilet Hayvonlarning oziqlanishi va oziq turiga qarab ixtisoslashishi

34- bilet
1. Hayvonlar geterotrof organizmlar ekanligi.
Organizmlarning muhit bilan bog’langanligi, eng avvalo, ularning oziqlanishi orqali amalga oshadi. Ushbu jarayon orqali ularning moddalarga bo’lgan talabini asosiy qismi qondiriladi.Tirik organizmlarning katta qismi avtotroflar bo’lib, ular quyosh energiyasidan foydalanib, o’z tanalarida anorganik birikmalardan yuqori molekulali organik moddalar hosil qiladi. Ular ushbu moddalarning bir qismini tanasini tiklash uchun sarf qilsa, boshqa bir ko’p qismi zahira sifatida saqlanadi. Anorganik birikmalardan organik birikmalarni hosil qiluvchi xlorofill donalariga ega bo’lgan yashil o’simliklar produsentlar deb ataladi.Tirik organizmlarning ikkinchi bir kattagina qismi geterotrof organizmlar bo’lib, tayyor organik birikmalardan foydalanib, o’zlari uchun zarur bo’lgan moddalar va energiyani oladi. Bunday organizmlar konsumentlar deyiladi. Konsumentlar deb oziqa va suv bilan birga elektrolitlar deb ataluvchi anorganik birikmalarni ham qabul qilib, organizmdagi ichki suyuq muhit tarkibidagi osmotik bosimni tartibga soladi. Geterotroflarning aksariyati tirik organizmlar (o’simlik va hayvonlar) bilan oziqlansa, organizmlarning uchinchi bir qismi hisoblanmish- mikroorganizmlar (saprofitlar) o’lik hayvon tanalari va o’simlik qoldiqlarini chiritib, minerallashtirib, dastlabki anorganik holatiga olib keladi. Bunday organizmlar redusentlar yoki organik moddalarni parchalovchilar deyiladi.
2. Hayvonlarning o’z tanasidagi suv va tuzlarni qabul qilish yo’llari.
Suv tarkibidagi tuz miqdori ancha keskin o’zgaruvchan havzalarda yashovchi hayvonlarda tanada osmotik bosimni tartibga solib turuvchi maxsus moslanishlar yeki organlar shakllanganki, ular orqali ichki osmotik bosim zaruriy holatda ushlab turishga ixtisoslashgan bo’ladi. Ushbu gomoosmotik hayvonlarga barcha chuchuk suvlarda va biroz sho’r suvlarda yashovchi umurtqasiz hayvonlar, barcha suv umurtqali hayvonlari va “o’ta sho’r suvli” hayvonlar kiradi.Gomoosmotik hayvonlar ikki guruhga ajraladi:1. Gipertonik hayvonlar. Bularga tanasidagi suyuq moddalari tarkibidagi tuzlar nisbatan ko’p va osmotik bosim tashqi muhitnikiga qaraganda baland bo’lgan chuchuk suv hayvonlari kiradi.2. Gipotonik hayvonlar. Tanadagi suyuq moddalari tarkibida atrofdagi suv tarkibidagiga nisbatan kam tuzga ega bo’lgan sho’r suv hayvonlari kiradi.Hayvonlarda organizmning ichki osmotik bosimini boshqarish xususiyati ularga kuchli sho’rlangan va noqulay suvlarda ham ma’lum vaqt yashashga imkoniyat beradi. Lekin ichki osmotik bosimni o’zgarib turishi ularni gavda hajmi, ko’payishi va rivojlanishiga ta’sir qiladi. Tuzli suv hayvonlari kattaligi bilan ajralib turadi. Masalan, bosh oyoqli mollyuskalardan kalmar (Architeutis princeps) paypaslagichlari bilan birga 18 metrcha uzunlikka ega yoki tridakna (Tridacna gigas) mollyuskasi 200 kg og’irlikka ega, chig’anog’ining diametri 2 metrga teng. Ushbu hayvonlarning chuchuk suvda yashovchi boshqa turlari ancha kichik bo’ladi. Dengizda gigant akulaning (Cethorinus maximus) 15 m, kulrang kit (Balaenoptera musculus) 33 metr (og’irligi 120 tonna).Shuni aytish lozimki, dengiz hayvonlari hajmining yirik bo’lishi tanada faqatgina suv va tuz almashinuvi sabab bo’lgan, desak xato bo’ladi. Balki bu hayvonlarda boshqa barcha xususiyatlar ham shuni taqozo etgan. Ulardagi yirik gavdaning suvda faol harakatlanish imkoniyatlarining bo’lishi va suv muhitida shiddat bilan issiqlik ajratish qobiliyati ham ijobiy ta’sir ko’rsatgan. Shuningdek, gavda hajmining yiriklashuvi yirtqich dushmanlaridan himoyalanish belgisi hamdir. Bundan tashqari suv havzasining kattaligi, unda oziqaning ko’pligi O2ning yetarli bo’lishi, harorat rejimining qulay bo’lishi va boshqa bir qator omillarga ham bog’liqdir. Lekin hayvon tanasida suv-tuz almashinuvi sharoiti asosiy omillardan hisoblanadi. Masalan, har xil tuz miqdoriga ega bo’lgan suv havzalaridan olingan bir turning individlari gavda hajmi bilan farqlanadi. Tuz miqdori 15% bo’lgan dengizdan olingan midiya (Mytilus edulis) mollyuskalarining o’rtacha kattaligi 110 mm bo’lsa, sho’rligi 5-2% ga teng bo’lgan. Fin ko’rfazidan olingan shu tur midiyalarining o’rtacha uzunligi 27 mm ga teng