1-bob. Asosiy ishlab chiqarish foydalarining mohiyati, ularning tarkibi va tuzilishi

1-BOB. ASOSIY ISHLAB CHIQARISH FOYDALARINING MOHIYATI, ULARNING TARKIBI VA TUZILISHI.
Korxonaning asosiy fondlarining tarkibi, tuzilishi va tasnifi
Asosiy vositalar (OPF) - 12 oydan ortiq muddatga mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish yoki kompaniyani boshqarish uchun zarur bo'lgan va qiymati 100 baravardan ortiq bo'lgan mehnat vositasi sifatida ishlaydigan mulkning bir qismi. eng kam oylik ish haqi. Ular korxona mulkining va uning aylanma mablag'larining eng muhim qismini tashkil qiladi.
Hozirgi zamon iqtisodiy nazariyasida “asosiy fondlar” va “asosiy vositalar” tushunchalari asosan teng tushuncha sifatida qo‘llaniladi, lekin ular o‘rtasida ma’lum farqlar mavjud. Asosiy vositalar mehnat vositalari sifatida foydalaniladigan moddiy boyliklar yig'indisidir. Moddiy aktivlar sifatida asosiy vositalar pul qiymatiga ega bo'lib, pul shaklida ular odatda asosiy vositalar deb ataladi.
Asosiy vositalarga binolar, inshootlar, jihozlar, kompyuterlar, shuningdek, korxona tomonidan ko'p yillik ko'chatlar va ijaraga olingan asosiy vositalarga kiritilgan kapital qo'yilmalar kiradi.
PBU 6/01 "Asosiy vositalarni hisobga olish" buxgalteriya hisobi reglamenti, agar quyidagi shartlar bir vaqtning o'zida bajarilgan bo'lsa, korxona aktivlarini asosiy vositalar sifatida tartibga soladi:
1. ob'ekt mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko'rsatish, kompaniyaning boshqaruv ehtiyojlari uchun yoki ularni ijaraga berish uchun mo'ljallangan;
2. ob'ekt 12 oydan ortiq muddatga yoki 12 oydan ortiq bo'lsa, normal ish aylanishiga foydalaniladi;
3. kompaniya ushbu ob'ektni keyinchalik qayta sotish niyatida emas;
4. ob'ekt kelajakda kompaniyaga iqtisodiy foyda keltirishga qodir.
Asosiy vositalar ko'p jihatdan farqlanadi va shuning uchun ko'plab tasniflar mavjud. Ulardan biri korxonaning asosiy fondlarini moddiy ishlab chiqarish sohasida ishtirok etish xususiyatiga qarab taqsimlashdir. Bunday holda, ular quyidagilarga bo'linadi:
1. Ishlab chiqarishda doimiy ishtirok etishi va o’z qiymatini to’liq kapital qo’yilmalar hisobiga tayyor mahsulot, ishlar, xizmatlarga o’tkazish bilan tavsiflangan ishlab chiqarish asosiy fondlari.
2. Ishlab chiqarishda ishtirok etmaslik bilan tavsiflangan noishlab chiqarish asosiy fondlar, chunki. unga xizmat ko‘rsatish va o‘z qiymatini tayyor mahsulot, ishlar yoki xizmatlarga o‘tkazish orqali emas, balki milliy daromad hisobidan to‘lash uchun mo‘ljallangan.
Tarmoq turiga qarab asosiy fondlar sanoat, savdo, qishloq xo’jaligi va boshqalarga bo’linadi. Shu munosabat bilan iqtisodiyoti ko‘p tarmoqli korxonalarda har bir faoliyat turiga mablag‘ ajratiladi.
Tabiiy-moddiy asosiga ko'ra asosiy vositalarni quyidagi turlarga bo'lish mumkin:
1. binolar, inshootlar;
2. ishchilar, quvvat mashinalari va uskunalari;
3. o'lchash va tartibga solish asboblari va asboblari;
4. kompyuter texnikasi;
5. transport vositalari;
6. asboblar;
7. ishlab chiqarish va xo'jalik inventarlari;
8. ko'p yillik plantatsiyalar;
9. ishchi, mahsuldor, nasldor mol;
10. xo'jalik ichidagi yo'llar va boshqa tegishli ob'ektlar.
Foydalanish xususiyatiga ko'ra ekspluatatsiyadagi, zaxiradagi, konservatsiya, rekonstruksiya yoki tugallangan asosiy vositalar ajratiladi.
Ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etish xususiyatiga ko'ra asosiy vositalar faol va passivga bo'linadi.
Faol asosiy fondlar deganda ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etuvchi va tayyor mahsulot hajmi va sifatiga bevosita ta'sir ko'rsatadigan mablag'lar tushuniladi. Korxonaning barcha boshqa mablag'lari odatda passiv deb tasniflanadi, chunki. ular mehnat ob'ektiga bevosita ta'sir qilmaydi, balki ishlab chiqarish jarayonini ta'minlash uchun sharoit yaratadi.
Asosiy fondlarning faol qismining ulushi ular tarkibining eng muhim ko'rsatkichi hisoblanadi, chunki mahsulot ishlab chiqarish hajmi, ishlab chiqarish quvvati va boshqa iqtisodiy ko'rsatkichlar birinchi navbatda mablag'larning faol qismiga bog'liq. Ishlab chiqarish sohasiga qarab asosiy fondlar tarkibiga mehnat ob'ektlariga ta'sir qilish va mahsulot ishlab chiqarishda ishtirok etish xususiyatiga ko'ra farq qiluvchi fondlar kiradi. Masalan, energetika sohasida aktivlarga energiya uskunalari va uzatish moslamalari kiradi, asosiy faoliyati mashinasozlik bo'lgan korxonada - mashina va uskunalar va boshqalar. Shunday qilib, asosiy fondlarning faol qismi har qanday korxonada ishlab chiqarishning texnik darajasini tavsiflaydi. sanoat.
OPFni tavsiflash uchun har xil turdagi asosiy vositalarning umumiy qiymatiga nisbatini ko'rsatadigan ularning tuzilishi ko'rsatkichlari qo'llaniladi. Bu nisbat korxonaning sanoat tarmoqlarining texnik-iqtisodiy xususiyatlari ta'sir ko'rsatadigan texnologik tuzilmani ko'rsatadi.
Asosiy vositalarning ishlab chiqarish tarkibiga turli omillar ta'sir qiladi, masalan:
1. korxonaning texnik jihozlanishi;
2. ishlab chiqarishning konsentratsiya, ixtisoslashuv, kooperatsiya, kombinatsiya va diversifikatsiya darajasi;
3. korxonaning geografik joylashuvi;
4. asosiy fondlarni takror ishlab chiqarish shakllari;
5. kapital qo'yilmalarning texnologik tarkibi;
6. sanoatning o'ziga xos xususiyatlari va boshqa omillar.
Asosiy vositalarning yosh tarkibi ham mavjud bo'lib, bu ularning yosh guruhlariga taqsimlanishini ko'rsatadi, masalan, 5 yoshgacha; 5 yildan 10 yilgacha va boshqalar. Korxonada tahlil o'tkazishda sohaga, korxonaning o'ziga xos xususiyatlariga yoki uning faoliyat turiga qarab turli yosh guruhlari qo'llanilishi mumkin.
Asosiy ishlab chiqarish fondlarining o'rtacha yoshi butun korxona bo'yicha ham, mashina va uskunalarning alohida guruhlari uchun ham o'rtacha og'irlikdagi ko'rsatkich sifatida hisoblanishi mumkin.
Shunday qilib, har bir korxona asosiy ishlab chiqarish fondlarining faol qismining amortizatsiyasini kuzatishi kerak, chunki butun korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyati natijalari bunga bog'liq.
Korxonaning normal ishlashi uchun unga ma'lum mablag'lar va manbalarning mavjudligi kerak. Va bu manbalardan biri asosiy vositalar bo'lib, ularsiz hech narsani amalga oshirib bo'lmaydi.
Korxonalarning asosiy vazifalaridan biri ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligi va sifatini oshirish hamda ishlab chiqarishning moddiy bazasi va mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarining eng muhim tarkibiy qismi bo‘lgan kapital qo‘yilmalar va asosiy fondlar rentabelligini sezilarli darajada oshirishdan iborat.
Uzluksiz ilmiy-texnikaviy taraqqiyot asosida mehnat vositalarining son jihatidan o‘sishi va sifat jihatidan takomillashtirilishi mehnat unumdorligini muttasil o‘sishining hal qiluvchi shartidir.
Asosiy vositalar ishlab chiqarish jarayonida uzoq vaqt ishtirok etadi, ko'p sonli ishlab chiqarish tsikllariga xizmat qiladi va ishlab chiqarish jarayonida asta-sekin eskirib, o'zining tabiiy shaklini saqlab qolgan holda, o'z qiymatini qisman ishlab chiqarilgan mahsulotga o'tkazadi. Asosiy vositalarning bu xususiyati ulardan iloji boricha samarali foydalanish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
Birinchi turdagi eskirish o'xshash mablag'larni ko'paytirish xarajatlarini kamaytirish hisobiga mavjud mablag'lar qiymatining pasayishidan iborat. Shunday qilib, birinchi turdagi eskirish quyidagi formula bilan aniqlanadi: bu asosiy vositalarning balans (F b) va almashtirish (F quyosh) qiymati o'rtasidagi farq:
https://i0.wp.com/bibliofond.ru/wimg/2/136302.files/image002.jpg
bu erda F b - balans qiymati, rub;
F quyosh - almashtirish qiymati, rub.
Ikkinchi turdagi eskirishning mohiyati asosiy fondlar (mashinalar, asbob-uskunalar)ning zamonaviyroq, samarali va tejamkor turlarining paydo bo'lishi natijasida ularning tannarxini pasaytirishdan iborat. Eskirgan uskunalardan foydalanish samarasiz bo'lib qoladi, shuning uchun uni yangisiga almashtirish yoki jismoniy eskirish sanasidan oldin modernizatsiya qilish kerak.